Η επεισοδιακή και πολλών χρονικών φάσεων διαδικασία εκλογής του νέου αρχηγού της ΝΔ, αλλά και η ηλεκτρονική ψηφοφορία με αντικείμενο τις προτεινόμενες νέες οργανωτικές δομές του Ποταμιού που έλαβε χώρα τις προηγούμενες μέρες, θέτουν στη δημόσια ατζέντα το θέμα της ενεργού συμμετοχής των μελών στην εσωκομματική δράση. Η επιλογή της ηγεσίας, αλλά και της πολιτικής κατεύθυνσης και οργανωτικής δομής, των ευρωπαϊκών κομμάτων αποτελούσε παραδοσιακά ένα σημαντικό προνόμιο της ανώτατης κομματικής ιεραρχίας. Όμως από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 –και μετά την καθιέρωση διαδικασιών ανοιχτής επιλογής της κομματικής ηγεσίας από τη βάση των μελών– ένας μεγάλος αριθμός ευρωπαϊκών κομμάτων υιοθέτησε μεθόδους ενεργοποίησης των μελών τους, παρέχοντάς τους ευκαιρίες εκδήλωσης των θέσεών τους για τις πολιτικές ή τις εσωκομματικές επιλογές. Η εξέλιξη αυτή εξελήφθη από πολλούς ως ισχυρό τεκμήριο οργανωτικού μετασχηματισμού των σύγχρονων κομμάτων, στο βαθμό που θα ανέτρεπε την κατανομή ισχύος μεταξύ κομματικής ελίτ και βάσης και θα ενίσχυε τη νομιμοποιητική βάση της εκλογής του αρχηγού και των πολιτικών επιλογών του. Όμως θα πρέπει πράγματι η διεύρυνση του εκλεκτορικού σώματος να προσλαμβάνεται ως μια de facto θετική εξέλιξη;

Η αναζήτηση των αιτιών της επιλογής ενεργότερης εμπλοκής των μελών στην κομματική δράση γεννά ορισμένα ερωτηματικά για την αξία της εξέλιξης αυτής. Η ιστορία των ευρωπαϊκών κομμάτων έως τα τέλη της δεκαετίας του 1990, τουλάχιστον των εκλογικά μεγαλύτερων κομμάτων του κέντρου, αποτυπώνει αφενός μια τάση συγκέντρωσης της ισχύος γύρω από μια ολιγομελή ηγετική ομάδα, αφετέρου μια σύγκλιση των οργανωτικών σχημάτων σε κόμματα με διαφορετική ιδεολογική παράδοση. Οι δύο αυτές τάσεις, της συγκέντρωσης και της εξομοίωσης, περιγράφονται με τον όρο του «κόμματος καρτέλ».

Γιατί, λοιπόν, τα «κόμματα καρτέλ» αλλάζουν ξαφνικά ρότα και παραχωρούν εξουσία στη βάση τους; Η απάντηση σχετίζεται με την απουσία ερεισμάτων των κομμάτων στην κοινωνία. Η συρρίκνωση του αριθμού των μελών τους, η επιχορήγηση των οικονομικών τους από το κράτος και ο ολοένα περισσότερο κυρίαρχος ρόλος των πολιτικών συμβούλων στο σχεδιασμό της στρατηγικής τους συμβάλλουν στη δημιουργία του λεγόμενου «δημοκρατικού ελλείμματος». Όσο περιττά και αν είναι τα μέλη στις βασικές λειτουργίες των «κομμάτων καρτέλ», η συμμετοχή τους στη διαδικασία επιλογής του ηγέτη, ή ακόμα και των υποψήφιων βουλευτών, συντηρεί τη δημόσια εικόνα των κομμάτων ως μηχανισμών αντιπροσώπευσης. Παράλληλα, η δυνατότητα καταγραφής των απόψεων των μελών για τις προτεινόμενες από τα κόμματα δημόσιες πολιτικές ή και τις εκλογικές και κοινοβουλευτικές στρατηγικές που θα ακολουθηθούν αυξάνει τα επίπεδα νομιμοποίησης των επιλογών μιας κομματικής ηγεσίας. Με άλλα λόγια, η διεύρυνση των εκλεκτορικών σωμάτων για την επιλογή αξιωματούχων ή την επιλογή των θέσεων ενός κόμματος αποτελεί ένα χαμηλού κόστους όπλο των «κομμάτων καρτέλ» έναντι των κατηγοριών περί ελιτισμού και αποξένωσης των κομματικών φορέων από την κοινωνία.

Ως βαθύτερη αιτία της διεύρυνσης του πεδίου συμμετοχής των μελών προβάλλει λοιπόν το κίνητρο της ηγεσίας του «κόμματος καρτέλ» να διαφυλάξει τη λειτουργία του. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η επιλογή της διεύρυνσης προωθείται συχνότερα την επομένη μιας βαριάς εκλογικής ήττας ή σε περιπτώσεις στις οποίες γίνεται εμφανής η απόσταση της ηγεσίας από τους ψηφοφόρους του κόμματος, με συνέπεια να τίθεται έμμεσα ζήτημα νομιμοποίησης. Η εμπλοκή των μελών εμφανίζεται τότε ως «νέα αρχή», η οποία αφενός θα ενεργοποιήσει τους αποξενωμένους υποστηρικτές του κόμματος, αφετέρου θα προσθέσει στο κόμμα «πόντους» στον άτυπο ανταγωνισμό για το πλέον καινοτόμο κόμμα σε μια περίοδο έντονης αμφισβήτησης της αξίας των σύγχρονων κομμάτων. Δεδομένου ότι η μεταβολή δρομολογείται από την ίδια την ηγεσία, βαθύτερη πρόθεση της οποίας είναι η διατήρηση της οργανωτικής κυριαρχίας της, η διεύρυνση των εκλεκτορικών σωμάτων δεν συνιστά συνθήκη ικανή για τον οργανωτικό μετασχηματισμό των σύγχρονων κομμάτων. Υπό την έννοια αυτή, η εμπλοκή των απλών μελών ή ψηφοφόρων στην επιλογή του πολιτικού προσωπικού δεν οδηγεί στην πτώση του «κόμματος καρτέλ»? αντίθετα, η διαδικασία φαίνεται να χρησιμοποιείται από τις ηγεσίες ως ένα τελευταίο οχυρό για την προστασία αυτού του συγκεκριμένου οργανωτικού μοντέλου.