Όταν κατέβηκε η ασφάλεια της οικονομίας τον Μάρτη, (σχεδόν) όλα βυθίστηκαν στο σκοτάδι. Δυο μήνες μετά όλα έχουν αλλάξει και πρέπει να προετοιμαστούμε για το νέο κανονικό.

Η νέα κανονικότητα περιλαμβάνει μόνο διλήμματα. Αυτό που ξεκίνησε ως σύγκρουση της ελευθερίας κίνησης και της ασφάλειας (ως  προστασία της ανθρώπινης ζωής) επιβεβαίωσε ότι χρειαζόμαστε και τα δυο εξίσου αλλά δεν υπάρχει λόγος να θυσιάσουμε το  ένα για χάρη του άλλου. Η επιτυχής ολοκλήρωση της πρώτης πίστας είχε ως έπαθλο την φυσική επιβίωση.

Ο covid-19 στην επόμενη πίστα, ανεβάζει τον βαθμό δυσκολίας. Βροχή διλημμάτων τώρα που η πύλη της οικονομικής δραστηριότητας ξεκλειδώνεται. Θα κληθούμε ως άτομα, ως επαγγελματικές ομάδες και ως κοινωνία συνολικά να πάρουμε ρίσκα και αποφάσεις με τίμημα.

Είναι εύκολο να αποφασίζεις μεταξύ μιας καλής και μιας κακής επιλογής. Είναι πολύ πιο περίπλοκο να καλείσαι να αποφασίσεις μεταξύ δυο κακών εναλλακτικών. Θα βρεθούμε ξανά ενώπιον ηθικών διλημμάτων που παρόμοια τους συναντούμε στις αρχαίες τραγωδίες. Γιατί οι επιλογές μας θα είναι ηθικά επιλήψιμες.

Η υγεία συγκρούεται με την ελευθερία, την εργασία, την επιχειρηματικότητα, την εκπαίδευση, την δικαστική προστασία, τις μεταφορές, την ψυχαγωγία, την θρησκευτική ελευθερία. Το σημείο ισορροπίας αναζητάται κι αυτό είναι το έπαθλο της δεύτερης πίστας.

Δεν υπάρχει οικονομία χωρίς ζωή. Δεν υπάρχει ζωή, χωρίς οικονομία. Δεν υπάρχει απλή επιλογή μεταξύ της σωτηρίας ζωών και της σωτηρίας της οικονομίας. «Ας μην ξεχνάμε ότι τα οικονομικά είναι μια ηθική επιστήμη», δήλωσε πρόσφατα ο Μακρόν. Η οικονομική ανάπτυξη και η στήριξη όσων δεν τα καταφέρουν, χωρίς δική τους ευθύνη, αποτέλεσε το θεμέλιο του μεταπολεμικού κοινωνικού συμβολαίου στην Ευρώπη.

Η πανδημία θέτει με δραματικό τρόπο το ερώτημα που διχάζει διαχρονικά την ανθρωπότητα και επιδέχεται πολλών απαντήσεων και διαφορετικών ερμηνειών: Αν η οικονομία είναι μια επιστήμη ή είναι απλώς ένα όργανο στο χέρι των  οικονομολόγων, προκειμένου να προσδώσουν αποδείξεις και κύρος στις αποφάσεις που λαμβάνονται από τους πολιτικούς για την υπεράσπιση και τη διατήρηση του κράτους.

«Όταν τα δεδομένα αλλάζουν, αλλάζω γνώμη», έλεγε ο Κέινς ένας εκ των πιο επιδραστικών οικονομολόγων όλων των εποχών. Τώρα που η υγειονομική κρίση ξάφνου μεταλλάσσεται σε  πολιτική κρίση, οι οικονομικές επιλογές των ηγετών στην Ευρώπη, τις ΗΠΑ και την Ασία θα αποτελούν αντανάκλαση των ηθικών αξιών που συγκροτούν την εθνική και πολιτισμική ταυτότητα των κρατών.

Το ήθος και το έθος έχουν ένα γράμμα διαφορά. Κατά τον Αριστοτέλη η ηθική αρετή είναι αποτέλεσμα του «έθους» (συνήθεια). Γι? αυτό και είναι τόσο δύσκολη η συμμετρική αντιμετώπιση της πανδημίας τόσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο.

Οι συνήθειες των Γερμανών δεν είναι ίδιες με των Ιταλών και οι ηθικές αξίες της ελληνικής κοινωνίας διαφέρουν απ? αυτές των Ολλανδών. Η διάκριση κράτους – αγοράς, με τις ιδεολογικές εκατέρωθεν προκαταλήψεις που χτίστηκαν πάνω της, έχει άλλο περιεχόμενο στις ΗΠΑ και στην Κίνα. Τα αυταρχικά πολιτεύματα, τα ανελεύθερα καθεστώτα δεν σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα εξίσου με τις φιλελεύθερες Δημοκρατίες.

Ο Macron προκάλεσε σοκ την περασμένη εβδομάδα, όταν είπε: «Δεν είναι καιρός να επιστρέψουμε στην συνήθη ιδεολογία. Πρέπει να ανακαλύψουμε ξανά τους εαυτούς μας, να βρούμε νέους τρόπους διαβίωσης». Αν η ουσία της πολιτικής είναι η δικαιοσύνη και η οικονομική επιστήμη είναι μια ηθική επιστήμη, τότε υπάρχουν τα εργαλεία για να διαχειριστούμε τις  νέες ανισότητες και την οικονομική ύφεση που θα προκαλέσει η πανδημία.

Η εξαιρετική συγκυρία βέβαια απαιτεί και -εκτός συνηθισμένου πλαισίου- απαντήσεις. Πόσο εύκολα όμως ξεπερνάς τις συνήθειες σου;