Όταν προχωρούμε σε αποτιμήσεις των πεπραγμένων πολιτικών προσώπων-και μάλιστα πρωθυπουργών-είναι ευνόητο ότι λαμβάνουμε υπόψη τα διαμορφωμένα πλαίσια μέσα στα οποία εκινούντο η τις προσπάθειες που έκαναν για να τα επαναδιαμορφώσουν.
Έτσι κρίνοντας την πρωθυπουργία του Κ. Σημίτη πρέπει να συνεκτιμήσουμε τους εξής δυο παράγοντες.
1. Ανελαβε την πρωθυπουργία ενώ η χώρα και το κυβερνόν κόμμα, ευρίσκοντο σε νοσηρή, μέχρι παραλυσίας κατάσταση λόγω της ασθένειας του Ανδρέα Παπανδρέου. Παρακμιακά φαινόμενα δέσποζαν στην πολιτική ζωή του τόπου («το σήμα του γράμματος και το γράμμα του σήματος!»). Συγχρόνως ο Κ. Σημίτης έπρεπε να διαχειριστεί το γεγονός ότι δεν ήταν –και ούτε ποτέ έγινε- αποδεκτός από τον σκληρό πυρήνα του ΠΑΣΟΚ που κατείχε και καίριες θέσεις στην κρατική μηχανή.
2. Η χώρα στον εξωτερικό τομέα, «κουβαλούσε» από την δεκαετία του 80 συμπεριφορές που την καθιστούσαν μη σοβαρό σύμμαχο και εταίρο, ενώ στο ανοικτό μέτωπο των ελληνοτουρκικών σχέσεων ήρθε να προστεθεί και το Μακεδονικό.
Στον εσωτερικό τομέα οι σχέσεις του «βαθέως» ΠΑΣΟΚ με τον πρωθυπουργό Σημίτη καθόρισαν μέχρι το τέλος (2004) σημαντικά τον βαθμό της επιτυχίας η της αποτυχίας του μεταρρυθμιστικού του προγράμματος. Είναι προφανές ότι οι παθογένειες ενός μαζικού κόμματος έχουν επιπτώσεις και στην κοινωνία και αντιστρόφως ,οι παθογένειες μιας κοινωνίας συναρθρώνονται στις πολιτικές του μαζικού κόμματος.
Ο Έλληνας πρωθυπουργός στην προσπάθεια του να βρει ένα modus vivendi με το «βαθύ» ΠΑΣΟΚ ώστε απερίσπαστος να ασχοληθεί με την πραγμάτωση αυτών που θεωρούσε ως σημαντικά, εκχώρησε μερίδιο πολιτικής εξουσίας στα στελέχη και στους μηχανισμούς που το εκπροσωπούσαν. Μόνο που στην προκειμένη περίπτωση η πολιτική εξουσία ήταν και κυβερνητική εξουσία .Έτσι παρατηρήθηκε το φαινόμενο, υπουργοί μαζί με τους γραμματείς των υπουργείων τους, συνδικαλιστές και φίλους επιχειρηματίες, οργανωμένα κινούμενοι, να πλουτίσουν λεηλατώντας το δημόσιο ταμείο .Οι περιπτώσεις που ελέγχονται από την δικαιοσύνη είναι γνωστές, όπως επίσης είναι γνωστές και οι περιπτώσεις που κάποιο «αόρατο χέρι» τις κρατά στο σκοτάδι .Συγχρόνως σε καίρια υπουργεία νομοθετούσε ουσιαστικά η ΠΑΣΚΕ (είναι γνωστό ότι από το 1996 η κυβέρνηση ήθελε να καταργήσει τον κατάπτυστο Κ.Β.Σ. αλλά αντιδρούσε η ΠΑΣΚΕ Εφοριακών).
Η καλύτερη και πιο επιεικής αντιμετώπιση του Κώστα Σημίτη για όλα τα παραπάνω, είναι η αντικειμενική του ευθύνη. Προέβη σε «αναγκαίο» συμβιβασμό αλλά μετά έχασε τον έλεγχο.
Δεν πρέπει όμως να είμαστε το ίδιο επιεικείς απέναντι του για το φαινόμενο που ονομάστηκε «διαπλοκή».Το θεωρητικό της υπόβαθρο, ήταν οι «εθνικοί πρωταθλητές»,μια έννοια και πρακτική που ήρθε από τις αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες .Οι «πρωταθλητές» της εγχώριας αγοράς υποβοηθούνταν-στο μέτρο που το επέτρεπαν οι κανονισμοί της Ε.Ε.- από τις κυβερνήσεις τους να κερδίσουν μερίδια στην διεθνή αγορά. Να παίξουν δηλαδή στο champions league της οικονομίας. Το κρίσιμο σημείο ήταν πως αναδεικνύονταν οι «εθνικοί πρωταθλητές».Στις προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες, τους αναδείκνυε η αγορά, ο ανταγωνισμός. Στην Ελλάδα δυστυχώς τους ανέδειξε η «κρατική παράγκα».Με νομοθετικές ρυθμίσεις, υπόγειες διασυνδέσεις και σφιχταγκάλιασμα υψηλόβαθμων κρατικών λειτουργών με συγκεκριμένους «βαρύγδουπους» επιχειρηματίες, σημαντικοί τομείς της εθνικής οικονομίας παραδόθηκαν στους τελευταίους, καταργώντας κάθε ίχνος ανταγωνισμού. Η ζημία δεν ήταν μόνο ηθική. Ήταν βαθύτατα πολιτική και σημαντικά οικονομική. Η ενδυνάμωση αυτών των επιχειρηματιών και κυρίως ο τρόπος με τον οποίον έγινε, σήμαινε και μεταφορά εξουσίας από το διαφανή και ελεγχόμενο χώρο της πολιτικής σε αυτόν της οικονομίας. Η προϋπάρχουσα ευρύτατα διαστρωματωμένη διαφθορά παντρεύτηκε με την διαπλοκή. Το μείγμα έγινε εκρηκτικό. Άλλαξε ποιότητα η Δημοκρατία μας. Επειδή όλα αυτά έγιναν στο κεντρικό πολιτικό πεδίο ,οι ευθύνες του Κ. Σημίτη και των συνεργατών του είναι αυτονοήτως σημαντικές.
Στον εξωτερικό τομέα βέβαια, οι επιδόσεις του Έλληνα πρωθυπουργού ήταν και αξιοπρόσεκτες και με βαρύνουσα σημασία. Με την παρουσία του στους ευρωπαϊκούς θεσμούς προσέδωσε στην χώρα το κύρος και την σοβαρότητα που τόσο είχε ανάγκη, ώστε να εξομαλυνθούν οι τεταμένες σχέσεις με τους γείτονες μας.
Συγχρόνως προσπάθησε να συμβαδίσει -στο βαθμό που του το επέτρεπαν οι εγχώριες δυσμορφίες- με την αναθεωρητική προσέγγιση της σοσιαλδημοκρατίας που επιχειρούσαν οι Μπλερ, Μπράουν και Σρέντερ. Η κατάρτιση και ο μετριοπαθής πολιτικός του λόγος αναμφίβολα βοήθησαν στην οικοδόμηση συμμαχιών, που έβγαλαν την χώρα μας από το περιθώριο της διεθνούς σκηνής.
Κατά την γνώμη μου όμως πιο σημαντική στιγμή στην πρωθυπουργία του Κ. Σημίτη, ήταν το ότι δεν «τσίμπησε» στις 30 και 31 Ιανουαρίου 1996, στην «υπόθεση των Ιμίων».Μετρώντας σωστά, πρωθυπουργός δεκαπέντε ημερών μόνο, απέτρεψε την τυχοδιωκτική εμπλοκή της χώρας μας σε πολεμικό επεισόδιο. Αυτό ακόμα και σήμερα δεν του το συγχωρούν οι «ψεκασμένοι»,οι «δικτυωμένοι» και οι κάθε λογής εθνεγέρτες.
Νομίζω ότι αυτή την στιγμή του Κ. Σημίτη, υποτιμώντας την σπουδαιότητα της ,την αδικήσαμε γιατί απλούστατα δεν «είδαμε το κακό να γίνεται».Αν όμως αναλογιστούμε «τι θα συνέβαινε ΕΑΝ….» τότε θα αντιληφθούμε πόσα του οφείλουμε. Γιατί όπως έλεγε και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής «λάθη στην εσωτερική πολιτική πηγαίνουν την χώρα μερικά χρόνια πίσω. Λάθη στην εξωτερική πολιτική την πηγαίνουν πίσω πολλές δεκαετίες».
Γίνεται φανερό πως μια προσωπικότητα που αναμφίβολα παρήγαγε έργο δεν μπορεί να δαιμονοποιηθεί η να αγιοποιηθεί. Ανάλογα με την οπτική του ερευνητή «τα συν και τα πλην» εναλλάσσονται και διαφέρουν. Εκείνο που χρειάζεται είναι , η αποτίμηση να γίνεται με τους όρους και τις συνθήκες εκείνης της εποχής, λαμβάνοντας υπόψη και τις δουλείες και τις δεσμεύσεις και τους περιορισμούς που εκ των πραγμάτων υπήρχαν. Έτσι σήμερα, με την άνεση της ύστερης γνώσης, λέμε ότι ο Κώστας Σημίτης δεν στήριξε τον Τάσο Γιαννίτση στο ασφαλιστικό, ότι δεν θεώρησε αυτή την μάχη ως την «μητέρα των μαχών» για την μεταρρύθμιση. Λησμονούμε όμως ότι τότε είχε απέναντι του όχι μόνον ολόκληρο το κόμμα του αλλά και την συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας .Και όπως είπε ο Λόυδ Τζωρτζ «όταν επικρατεί η παράνοια είναι παρανοϊκό να είσαι εσύ ο λογικός».
ΥΓ. Αναμφίβολα υπάρχουν και άλλες σημαντικές στιγμές στην πολιτεία του Κώστα Σημίτη, θετικές η αρνητικές. Η πιο σημαντική από αυτές, η ένταξη μας στην ΟΝΕ, τότε, σε πρώτο χρόνο δεν αμφισβητήθηκε από κανέναν πλην του ΚΚΕ και κάποιων οικονομολόγων (Κολμερ). Σήμερα οποιαδήποτε συζήτηση για το αν έπρεπε πρώτα να αλλάξει η δομή της κοινωνίας και της οικονομίας μας και μετά να εισέλθουμε στην ευρωζώνη , στερείται νοήματος γιατί κινείται στον χώρο του απόλυτου και αποστειρωμένου κοινωνικά και πολιτικά «δέοντος».