Ανήκα στην προτελευταία χρονιά που μπήκε με εξετάσεις στη Σχολή Αναβρύτων. Δύο χρόνια αργότερα, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ του 1981 κατάργησε τα πρότυπα κι οι μαθητές έμπαιναν με κλήρο. Το σχολείο παρήκμασε. Επισήμως παρέμενε πρότυπο, καθώς οι καθηγητές επιλέγονταν. Στην πορεία κι αυτό αποδυναμώθηκε, κι η επιλογή των καθηγητών καθοριζόταν κι από άλλα κριτήρια, όπως το κομματικό.
Η κατάργηση των προτύπων ως πόλων αριστείας στο δημόσιο σχολείο άφησε κυρίαρχα τα ιδιωτικά. Πριν από μερικά χρόνια η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ με στήριξη της Ν.Δ. επανέφερε τα πρότυπα και πολύ καλά έκανε. Εμελλε να έρθει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ για να τα καταργήσει ξανά. Η πρώτη φορά λάθος, το 1982, είναι απειρία. Η δεύτερη είναι προπέτεια. Για να αντισταθμίσει το κούρεμα της αριστείας στα δημόσια σχολεία, η κυβέρνηση επιβάλλει ένα σωρό ισοπεδωτικούς περιορισμούς που υποβαθμίζουν τα ιδιωτικά. Δύο λάθη δεν κάνουν ένα σωστό.
Δεν θυμάμαι πολλούς πλούσιους συμμαθητές στα Ανάβρυτα. Οι περισσότεροι ανήκαν στα μεσαία και ασθενέστερα εισοδηματικά στρώματα. Το ήθος του σχολείου δεν ευνοούσε την επίδειξη και τον καταναλωτισμό.
Στην τάξη ξεχώριζες αν ήσουν «προβληματισμένος», αν είχες διαβάσει τα πιο «ψαγμένα» βιβλία.
Κοινωνίες χωρίς ελίτ (ή αν προτιμάτε: ηγετικές ομάδες) δεν υπάρχουν. Το θέμα είναι με ποιες διαδικασίες αναδεικνύονται, πώς ελέγχονται δημοκρατικά, σε τι πλαίσιο κανόνων λειτουργούν. Ποιοι ιμάντες ευκαιριών και ανοδικής κινητικότητας επιτρέπουν σε όσους ξεκινούν από χαμηλά να φθάσουν (με αξία, δουλειά, ικανότητες) ψηλότερα. Θα είναι κυρίως κληρονομικές, παρεοκρατικές, κομματικές οι ελίτ; Ή θα είναι αξιοκρατικές;
Μια κοινωνία χωρίς επαρκείς μηχανισμούς ανάδειξης αξιοκρατικών ελίτ το πληρώνει ακριβά στο μέλλον. Πάντα κάποιοι μαθητές και φοιτητές θα ξεχωρίζουν. Το ζήτημα είναι η κρίσιμη μάζα (critical mass): ο επαρκής αριθμός ανθρώπων που μπορούν να τραβήξουν την κοινωνία μπροστά. Εάν οι άξιοι και ικανοί είναι μια μοναχική μειοψηφία, τότε θα αναζητήσουν την τύχη τους μακριά από τη χώρα. Η ύπαρξη αυτής της κρίσιμης μάζας θα διευκολύνει τις συνέργειες μεταξύ πόλων ποιότητας στην εκπαίδευση, την έρευνα, την οικονομία, τη δημόσια ζωή, θα επιτρέψει να οικοδομηθούν θεσμοί με διάρκεια και συνέχεια. Θα κρίνει εάν το μοντέλο επιχειρηματικότητας θα είναι η τεχνολογική καινοτομία κι η έξυπνη νεοφυής επιχείρηση, ή η καφετέρια και το ντιλίβερι. Κι αυτό θα καθορίσει το μελλοντικό επίπεδο ευημερίας της χώρας, εάν οι μισθοί θα είναι 500 ευρώ ή 1.500 ευρώ. Ο υπουργός Παιδείας παρουσίασε μια αξιόλογη πρόταση σπουδών διεθνούς απολυτηρίου (ΙΒ) στο λύκειο, μετατροπή του σε διετούς διάρκειας και του γυμνασίου σε τετρατάξιο. Αριστα. Ομως κάθε αναβάθμιση προϋποθέτει αξιολόγηση. Το υπουργείο Παιδείας ξήλωσε τις διαδικασίες αξιολόγησης προσωπικού και παρέδωσε την εξουσία στα συνδικάτα. Μετά έκανε το ίδιο και στα ιδιωτικά. Το υπουργείο θέλει να στρέψει περισσότερους μαθητές στην τεχνική-επαγγελματική εκπαίδευση, και πολύ σωστά. Η Ελλάδα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά εισαγωγής σε ΑΕΙ. Η μαζικότητα οδηγεί στην πληθωριστική υποβάθμιση όλων. Το ποσοστό που κατευθύνεται στην τεχνική-επαγγελματική εκπαίδευση δεν ξεπέρασε ποτέ το 30%, όταν χώρες όπως η Γερμανία κι η Βρετανία έχουν 65%. Ομως η πολιτική του κ. Φίλη πετυχαίνει το αντίθετο: καταργώντας τις εξετάσεις στη μέση εκπαίδευση, καταργεί και τα ενδιάμεσα φίλτρα που κατευθύνουν τους χαμηλότερων επιδόσεων μαθητές προς την τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση. Οι τελευταίες πανελλαδικές εξασφάλισαν ΑΕΙ για όλους. Μελλοντικοί μαθητές θα διδάσκονται από απόφοιτους παιδαγωγικής που έχουν εισαχθεί με 8 (στα 20). Αυτό είναι κοροϊδία προς τον φορολογούμενο και τις οικογένειες που νομίζουν ότι τα παιδιά τους θα αποκτήσουν πανεπιστημιακά προσόντα.
Θα έπρεπε να εκπαιδεύουμε φοιτητές από το εξωτερικό αντί να εξάγουμε επιστήμονες πτυχιούχους που σπουδάσαμε με δημόσιο χρήμα, όπως γράφει ο Αποστόλης Δημητρόπουλος. Οταν η μεταρρύθμιση Διαμαντοπούλου (με αρχιτέκτονα τον αείμνηστο Βασίλη Παπάζογλου και στα χνάρια της επιτροπής Βερέμη) προσπάθησε να ενισχύσει τη διεθνοποίηση των ΑΕΙ, αυτός ήταν ο στόχος: να βγάλει τα ΑΕΙ από την εσωστρέφεια και τη μιζέρια των παρατάξεων, να τα υποχρεώσει να αρδεύσουν εμπειρία, να μετρηθούν με τα πρότυπα μιας διεθνοποιημένης κοινότητας όπως είναι η ακαδημαϊκή. Αυτός ήταν ο σκοπός των Συμβουλίων Ιδρύματος, που προσέλκυσαν προσωπικότητες από το Χάρβαρντ, το Πρίνστον, την Οξφόρδη για να συνεισφέρουν την εμπειρία τους. Και τους οποίους η κυβέρνηση, αφού εξευτέλισε, οδήγησε σε μαζική παραίτηση. Και τώρα ακυρώνονται και τα στοιχειώδη, όπως ότι η ιδιότητα του φοιτητή δεν μπορεί να είναι αιώνια, προκειμένου οι παρατάξεις να αντλούν τους τριαντάρηδες φοιτητοπατέρες τους. Ο κ. Φίλης μάς γυρνά πάλι πίσω, στην παθογένεια της ατέρμονης φοίτησης. Επομένως σωστά ο υπουργός Παιδείας διακηρύττει ως στόχο την καλύτερη εκπαίδευση για τους πολλούς, όχι μόνο για τους λίγους. Αποκρύπτει όμως ότι χωρίς άμιλλα και πόλους αριστείας, χωρίς αξιολόγηση, διαφοροποίηση, πολυσχιδία, εξωστρέφεια, διεθνοποίηση, οι λίγοι προνομιούχοι θα συνεχίζουν (ούτως ή άλλως) να προχωρούν. Θα είναι όμως πολύ λιγότεροι και θα κουβαλάνε ακόμα λιγότερους μαζί τους. Η απουσία κρίσιμης μάζας άξιων ανθρώπων θα τους διώχνει μακριά, κι όσοι μένουν πίσω θα βυθίζονται στην κινούμενη άμμο της μετριοκρατίας, της ισοπέδωσης και της παραλυτικής υποβάθμισης.