Η Δημοκρατία εγκαταστάθηκε στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο με αγώνες και αίμα και η διατήρηση της δεν είναι καθόλου δεδομένη. Οι κοινωνικές ανισότητες και τα κοινωνικά αδιέξοδα, μπορούν να οδηγήσουν σε επικράτηση του αυταρχικού λαϊκισμού με δημοκρατικό μανδύα μέσω εκλογών.
Οι αρχές πάνω στις οποίες βασίζεται η δημοκρατία είναι η ισότητα και η ελευθερία. Οι αρχές αυτές, όπως και η συλλογική ευημερία, διασφαλίζονται στις σύγχρονες κοινωνίες με υποδομές, οργανωμένα συστήματα και ρυθμιστικό πλαίσιο .
Αυτά προϋποθέτουν ίση πρόσβαση στην δημόσια εκπαίδευση, στη δημόσια υγεία, στην κοινωνική ασφάλιση και τις δομές κοινωνικής προστασίας.
Η κυριαρχία του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, τις τελευταίες δεκαετίες, σε βάρος του παραγωγικού, η οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων, η πανδημία και οι συνεχείς, μεγάλης κλίμακας, φυσικές καταστροφές λόγω της κλιματικής αλλαγής, καθιστούν αναγκαία την αποδοτική λειτουργία του κοινωνικού κράτους, του οποίου ο ρόλος είναι η υποστήριξη, η ενδυνάμωση, η προστασία του ατόμου, αλλά και του κοινωνικού συνόλου.
Οι τέσσερεις βασικοί πυλώνες του κοινωνικού κράτους, εκπαίδευση, υγεία, συντάξεις, κοινωνική προστασία, έχουν διαμορφωθεί διαφορετικά από χώρα σε χώρα, εξαρτώμενες σε μεγάλο βαθμό από ιδεολογικές και πολιτικές προτεραιότητες.
Στην Ευρώπη υπήρξε συνδυασμός των σοσιαλδημοκρατικών, φιλελευθέρων και Χριστιανοδημοκρατικών παραδόσεων. Έτσι υπάρχει ένας συνδυασμός του κράτους, του ιδιωτικού τομέα και του εθελοντισμού. Η αδιαμφισβήτητη όμως πραγματικότητα, είναι ότι η δημοκρατία ενισχύεται μέσα από ένα ισχυρό κοινωνικό κράτος. Οι νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις περί του κοινωνικού κράτους-βαρίδι, κατέρρευσαν μέσα στην πανδημία. Μια δημοκρατική Πολιτεία, επενδύει στη γνώση και στις δεξιότητες του πολίτη, οργανώνει τη φροντίδα για την υγεία του σε όλες τις φάσεις της ζωής του, εγγυάται ότι η εργασία θα τού εξασφαλίσει μια καλή ζωή στα δύσκολα χρόνια της τρίτης ηλικίας, ενώ ταυτόχρονα, μέσα από υπηρεσίες και επιδόματα αντιμετωπίζει έκτακτες μεγάλες κρίσεις και βοηθά στην ένταξη στον κοινωνικό κορμό, ανθρώπων από άλλες κοινωνίες. Η αποτελεσματική λειτουργία του κοινωνικού κράτους, εξασφαλίζει κοινωνική συνοχή και κοινωνική ειρήνη, προϋποθέσεις για την διατήρηση και άνθηση της δημοκρατίας. Η δημοκρατία ανθίζει όταν οι πολίτες είναι μορφωμένοι, υγιείς και δεν αισθάνονται ανασφάλεια. Στον 21ο αιώνα, είναι το κοινωνικό κράτος αυτό που θα παίξει τον καθοριστικό ρόλο για την αντιμετώπιση των ανατροπών που ήδη συμβαίνουν σε πολλά μέτωπα.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την μεταρρύθμιση του κοινωνικού κράτους, στην οποία προεδρεύω, επεξεργάζεται προτάσεις, που αποτελούν τον καμβά πάνω στον οποίο πρέπει να επικεντρωθούν οι πολιτικοί σχεδιασμοί. Αυτές είναι: η ψηφιακή μετάβαση, το δημογραφικό πρόβλημα, η κλιματική αλλαγή και οι θεμελιώδεις αλλαγές στις μορφές εργασίας.
Η ψηφιακή μετάβαση απαιτεί νέες δεξιότητες και προσόντα για όλες τις γενιές και, ταυτόχρονα, άμεση μετάβαση όλων των συστημάτων στην ψηφιακή λειτουργία. Το δημόσιο σύστημα υγείας θα πρέπει να αποκτήσει την απαιτούμενη ανθεκτικότητα για πανδημίες ή άλλες κρίσεις.
Το ασφαλιστικό σύστημα περιέρχεται σε αδυναμία να αποδώσει στις νέες γενιές αυτά που δικαιούνται, με δεδομένα τα δημογραφικά χαρακτηριστικά και την μείωση των εσόδων τόσο από την φορολογία της εργασίας, όσο και από την μείωση των κοινωνικών εισφορών, λόγω των νέων δεδομένων στην αγορά εργασίας.
Η αγορά εργασίας θα πρέπει να χρησιμοποιήσει νέους ρυθμιστικούς κανόνες, όμως απαιτείται και μια νέα χάρτα εργασιακών δικαιωμάτων.
Τα εργασιακά δικαιώματα στην ΕΕ όπως τα γνωρίζαμε στη μεταπολεμική εποχή, κινδυνεύουν από την παγκοσμιοποίηση, το ψηφιακό μοντέλο οικονομίας και εργασίας, αλλά και από τις νέες μορφές οικογενειακής οργάνωσης, οι οποίες πρέπει να ληφθούν υπόψη.
Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν όλες οι χώρες, σε διαφορετικό βαθμό είναι ότι, τόσο η λειτουργία όσο και η μεταρρύθμιση του κοινωνικού κράτους, απαιτούν μεγάλες δημόσιες δαπάνες και αποτελεσματική διοίκηση, ενώ από την άλλη πλευρά μειώνεται ο ρυθμός ανάπτυξης, που έχει ως συνέπεια λιγότερα έσοδα, που γίνονται ακόμα λιγότερα λόγω της μεταφοράς πόρων στην Άμυνα. Ενώ οι ανάγκες της κοινωνίας μεγαλώνουν και οι διαθέσιμοι πόροι μειώνονται, η δημοκρατία μπαίνει σε κίνδυνο λόγω των λαϊκιστών που καραδοκούν να εκμεταλλευτούν την κοινωνική δυσφορία και ανασφάλεια. Η Ευρώπη, πλέον, αισθάνεται, ότι η προστασία της δημοκρατίας έχει ως προϋπόθεση τη μεταρρύθμιση και ενδυνάμωση όλων των πυλώνων του κοινωνικού κράτους.
Η 48η επέτειος για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη χώρα μας, έχει πίσω της μεγάλη ιστορία εθνικών και κοινωνικών αγώνων, προσπάθειες δημιουργίας κοινωνικού κράτους, επιτυχίες και αποτυχίες. Η Ελλάδα ανήκει στις χώρες της ΕΕ και του Ο.Ο.Σ.Α με την υψηλότερη χρηματοδότηση ως ποσοστό του ΑΕΠ και, ταυτόχρονα, με τα μεγαλύτερα ποσοστά κινδύνου γενικής και παιδικής φτώχειας.
Με δεδομένους, λοιπόν, τους αρνητικούς, συγκριτικά, δείκτες κοινωνικής πολιτικής και την ανάγκη μεταρρυθμίσεων, ώστε η χώρα να μη γίνει παρίας των αναπτυγμένων χωρών, η πολιτική συζήτηση θα πρέπει να προσγειωθεί στον 21ο αιώνα. Θέσεις, αιτήματα, παλαιού τύπου πολιτικές με βάση τις ιδεολογίες του 20ου αιώνα, ίσως προσφέρουν μια πρόσκαιρη ρητορική επικράτηση, αλλά τίποτα παραπάνω. Η δημοκρατία για να επιβιώσει και να ενισχυθεί, χρειάζεται το κοινωνικό κράτος και αυτό προϋποθέτει να υπάρχει ανάπτυξη, δηλαδή παραγωγή, δηλαδή εθνικός πλούτος. Ας γίνει λοιπόν μια προσπάθεια, στη θέση των ανούσιων αντιπαραθέσεων, να υπάρξει μια επείγουσα θεώρηση για την θωράκιση της Δημοκρατίας στη χώρα μας.