Μετά την πρόσφατη περιφορά των λειψάνων της Αγίας Βαρβάρας, η θρησκευτική έξαρση των ημερών μας συμπληρώθηκε με τη διανομή «αγιασμένων στυλό» στους μαθητές και στις μαθήτριες που παίρνουν μέρος στις πανελλαδικές εξετάσεις. Το «έθιμο» δεν είναι καινούργιο. Σε πολλές Μητροπόλεις και ενορίες, εδώ και χρόνια, διοργανώνονται επίκαιρες θείες λειτουργίες, κατά τις παραμονές των πανελλαδικών εξετάσεων, οι οποίες συνοδεύονται από τη διανομή των αντίστοιχων στυλό. Χιλιάδες έλληνες μαθητές προσμένουν το «θαύμα» της εισαγωγής τους στο ελληνικό Πανεπιστήμιο, αναγνωρίζοντας μερίδιο της επιτυχίας τους στην ιερή γραφίδα  και στη θεία φώτιση.

Δεν θα με απασχολήσουν εδώ τα ιδιαίτερα ζητήματα ατομικής πίστης και δημόσιας λατρείας αλλά ούτε και τα επιμέρους ζητήματα της λαϊκής παραδοσιακής ευσέβειας, που ενίοτε συνοδεύουν τις δύσκολες στιγμές των ανθρώπων (μαθητών, γονέων και κηδεμόνων) με ένα, αόριστο έστω, μεταφυσικό συμπλήρωμα. Πιστεύω πως σε μια «ανοιχτή κοινωνία», ο τρόπος που θρησκεύουν οι πολίτες είναι αναφαίρετο δικαίωμά τους? όπως αναφαίρετη είναι η κριτική σε θρησκόληπτες πρακτικές που προσβάλλουν τόσο την έννοια της εκπαιδευτικής διαδικασίας όσο και την έννοια της πίστης. Το θέαμα των «ευλογημένων στυλό» αποτελεί, αισθητικά και ιδεολογικά, το απεχθές σύμβολο μιας ήδη φορτισμένης κοινωνικής προσδοκίας, που μετατρέπει κάθε χρόνο τη νεολαία σε αναλώσιμο μιντιακό προϊόν.

Πολύ φοβάμαι ωστόσο πως αυτό το θέαμα δεν είναι το προϊόν μιας ατομικής επιλογής αλλά η ίσως είναι και η αποκρυστάλλωση μιας ορισμένης αντίληψης για το «θείο» και την παρουσία της Εκκλησίας στη δημόσια σφαίρα, έτσι όπως αυτή καλλιεργείται στο χώρο της νεοελληνικής σχολικής εκπαίδευσης. Αν κρίνει κανείς από τον τρόπο διδασκαλίας των Θρησκευτικών, καταλαβαίνει πως το ελληνικό σχολείο δεν παραμένει απλώς «παραδοσιακό», (προτιμώντας τον κατήχηση από την εκκοσμικευμένη θρησκειολογική παιδεία), αλλά, ταυτόχρονα, εμφανίζεται ιδιαζόντως μονολιθικό και κατασταλτικό σε ζητήματα θρησκευτικής και πολιτισμικής ανεκτικότητας. Η θρησκευτική «ενδογμάτιση» άλλωστε διαχέεται σε ένα ευρύτερο σύνολο μαθημάτων, που καλύπτουν πολλά και διαφορετικά αντικείμενα: Γλώσσα, Λογοτεχνία, Ιστορία κ.ά. Στα αντικείμενα αυτά η διάχυση του ορθόδοξου θρησκευτικού δόγματος καθώς και των αξιακών συστημάτων, των λόγων και των ιεραρχιών που αυτό προβάλλει, γίνεται αναπόσπαστο μέρος μιας ευρύτερης εκπαιδευτικής κουλτούρας, καλλιεργώντας μια «αυτονόητη» και «φυσική» σχέση μεταξύ των ελλήνων μαθητών/τριών και της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης.

Η στάση αυτή έχει ως αποτέλεσμα την καλλιέργεια ενός εκπαιδευτικού και, παράλληλα, δημοκρατικού ελλείμματος. Στην ουσία, το ελληνικό σχολείο προάγει την αντίληψη ότι η ιδιότητα του πολίτη ταυτίζεται με την ιδιότητα του πιστού, και μάλιστα του πιστού ενός συγκεκριμένου θρησκευτικού δόγματος, υπονομεύοντας, έτσι, βασικά κοινωνικά δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη. Η συνταγματική κατοχύρωση της «επικρατούσας» θρησκείας ερμηνεύεται εντέλει ως νομιμοποίηση εκπαιδευτικών πρακτικών που επιβάλλουν εκείνη τη «θρησκεία που πρέπει να επικρατεί», ακυρώνοντας έτσι την ουδετερόθρησκη αποστολή του σχολείου.

Δεν πρόκειται απλώς για την διδασκαλία ενός μαθήματος αλλά για μια υποχρεωτική εκμάθηση τρόπων, και συμπεριφορών που, ήδη από τη νεαρή ηλικία, εξοικειώνουν τους μαθητές και τις μαθήτριες με μια ορισμένη «εθνοθρησκευτική κουλτούρα», μέρος της οποίας αποτελούν και οι ανορθολογικές τελετουργίες, το εμπόριο λειψάνων αλλά και τα ευκαιριακά θαύματα. Κάπως έτσι, την ώρα ακριβώς που οι μαθητές και οι μαθήτριες θα έπρεπε να ολοκληρώνουν τα εγκύκλια γράμματα και να δοκιμάζονται πάνω στη γενική παιδεία και στην κριτική σκέψη, τα «ευλογημένα στυλό» μάς υπενθυμίζουν ότι εξακολουθούν να παραμένουν δέσμιοι/ες δεισιδαιμονιών και προκαταλήψεων που αναπαράγουν τη χειρότερη εκδοχή της νεοελληνικής παιδείας και τα πιο αποκρουστικά στερεότυπα της θρησκευτικής χειραγώγησης. Είναι πάρα πολύ εύκολο όμως να ρίξουμε την ευθύνη σε μερικούς γραφικούς παπάδες. Το πραγματικά δύσκολο είναι να συζητήσουμε ουσιαστικά για ένα τύπο θρησκευτικής εκπαίδευσης που πρέπει να σταματήσει να βλέπει παντού και διαρκώς «οράματα και θάματα». Κατά τα άλλα, τα θέματα (όπως και τα θαύματα) φέτος ήταν βατά.