Στα δύσκολα, οι θεσμοί ή καταστρέφουν, ή βγάζουν ασπροπρόσωπη τη Δημοκρατία. Τώρα που η χώρα μας μοιάζει να περνά από τα (πολύ) δύσκολα της Οικονομίας, στα (υπογείως) δυσκολότερα της Πολιτικής, πρέπει να ξαναθυμηθούμε και να αναζωογονήσουμε τους θεσμούς. Και αναζωογόνηση χωρίς κριτική ματιά και χωρίς αλλαγές, δεν γίνεται.
Διαπίστωση πρώτη: Ο κοινοβουλευτισμός, κι όχι μόνο το Κοινοβούλιο, υποχωρεί, είναι πια πολύ κοντά στο σημείο τήξης. Ο δημόσιος διάλογος είναι ελάχιστα θεσμικός, τόσο ως προς το βήμα του (διεξάγεται στα μέσα ενημέρωσης ή, νέο φρούτο, στο δρόμο, άρα στο πόδι), όσο και προς το ύφος του (που γίνεται όλο και πιο αγοραίο και φλερτάρει όλο και περισσότερο με τη βία). Η βαθιά αλλαγή στη σύνθεση της Βουλής, είναι μία, αλλά όχι πλήρως ικανοποιητική, εξήγηση. Η πίεση από την κρίση ισχύει, αλλά δεν δικαιολογεί –η ποιοτική κατρακύλα του κοινοβουλευτισμού έχει αρχίσει χρόνια. Απαιτούνται πρωτοβουλίες μέσω του Κανονισμού της Βουλής για τόνωση της κοινοβουλευτικής δουλειάς, αλλά ιδίως παράδειγμα των πολιτικών ταγών: Μεγαλύτερη και εντονότερη παρουσία των αρχηγών των κομμάτων και των μελών του Υπουργικού Συμβουλίου στη Βουλή, μικρότερη προσφυγή σε ειδικές διαδικασίες (πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, ψήφιση νομοσχεδίων ως κατεπειγόντων, νομοθέτηση δια τροπολογιών), άλλης ποιότητας κοινοβουλευτικό λόγο και πράξη.
Διαπίστωση δεύτερη: Η συναρμογή των τριών εξουσιών, χωλαίνει. Εκτελεστική και νομοθετική είναι υπερβολικά δεμένες, η δικαστική υπερβολικά στον κόσμο της. Εδώ χρειάζονται θεσμικές τομές μέσω νόμων, αλλά και Συντάγματος, με πρώτη σκέψη, την οποία αρχίζω να καλοβλέπω αν και ήμουν εκ πεποιθήσεως αντίθετος, τη δημιουργία Συνταγματικού Δικαστηρίου: ο διάχυτος έλεγχος δεν ταιριάζει σε μια χώρα υπό Μνημόνιο. Και πάλι το παράδειγμα των θεσμικών παραγόντων είναι κρίσιμο: αυτοπειθαρχία των δικαστών για ταχύτερες και πειστικότερες αποφάσεις, πλήρης αποφυγή ανάμιξης σε πεδία άλλων εξουσιών εκ μέρους των κυβερνώντων.
Διαπίστωση τρίτη: Παρά τις ταλαιπωρίες του, αλλά και τις αντοχές του, το Σύνταγμα πρέπει να αναθεωρηθεί. Από αυτή την άποψη, οι πρόσφατες εξαγγελίες-προάγγελοι του Πρωθυπουργού, αν δε μείνουν έπεα πτερόεντα, κινούνται στη σωστή κατεύθυνση. Όμως, κατά τη γνώμη μου, αυτή η αναθεώρηση δεν θα πρέπει να έχει ούτε τη συγκρουσιακότητα εκείνης του 1986, κατά την οποία η μάχη δόθηκε γύρω από το πολίτευμα, ούτε το μαξιμαλισμό του 2001, που πρόσθεσε πολλά πράγματα αλλά χάλασε αρκετές ισορροπίες, ούτε την αυτογελοιοποίηση του 2008, που ταλαιπώρησε δυο Βουλές μόνο για να άρει το επαγγελματικό ασυμβίβαστο. Μέσα στην κρίση και με απειλούμενα αρκετά δημοκρατικά αγαθά, η αναθεώρηση που μπορεί να αρχίσει να συζητείται το 2013, οφείλει, πρώτον, να αλλάξει τις εξόφθαλμα προβληματικές ρυθμίσεις (ευθύνη βουλευτών, ασυλία, διάλυση της Βουλής σε περίπτωση μη εκλογής Προέδρου Δημοκρατίας) και, δεύτερον, να σκεφτεί κάποιες, αλλά λίγες, έξυπνες λύσεις για την αναμόρφωση και όχι την ανακατασκευή των θεσμών. Περί αυτών επιφυλάσσομαι να πω τις γνώμες και τις προτάσεις μου, όταν ανοίξει και αν γίνει στο επίπεδο που της αρμόζει, η δημόσια συζήτηση.