Στην προσπάθεια να αναλύσουμε σήμερα πολιτικές έννοιες που περιλαμβάνουν ως συνθετικό τη λέξη «κέντρο», βρισκόμαστε στην ίδια θέση που βρίσκεται ένας φοιτητής στο Πανεπιστήμιο όταν καλείται να ετοιμάσει μια εργασία (thesis). Η αγγλική λέξη «thesis», σημαίνει τη «θέση» που έχουμε απέναντι σε ένα ζήτημα και προσπαθούμε παραθέτοντας στοιχεία και επιχειρήματα να αποδείξουμε. Ξεκινάμε δηλαδή από μία υπόθεση την οποία επιδιώκουμε να αποδείξουμε ότι ισχύει στην πράξη!
Όταν λοιπόν το συνθετικό «κέντρο» προστίθεται σε πολιτικές συμβολικές ορολογίες όπως κέντρο-δεξιά ή κέντρο-αριστερά , αποτελεί μια υπόθεση που αποδεικνύεται στην πράξη σε δύο περιπτώσεις μόνον :
Πρώτον όταν ο πολιτικός σχηματισμός που ισχυρίζεται ότι πρεσβεύει αυτή την κεντροδεξιά ή κεντροαριστερή πολιτική αντίληψη έλθει στην εξουσία, ή
Δεύτερον όταν υποχρεωθεί να προχωρήσει σε σημαντικές συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές.
Εδώ λοιπόν τίθεται το αυτονόητο ερώτημα : Όταν δηλαδή μια πολιτική παράταξη προχωρά σε διαφορετικές πολιτικές επιλογές από αυτές που λογικά θα υπαγόρευε μια κεντροδεξιά ή κεντροαριστερή ταυτότητα, είτε εξυπηρετώντας πολιτικές σκοπιμότητες , είτε φοβούμενη το πολιτικό κόστος, τι μπορεί να σημαίνει αυτό ;
α) Ότι δεν παίρνει την ευθύνη των επιλογών της
β) Ότι δεν έχει ισχυρό ιδεολογικό υπόβαθρο
γ) Ότι χρησιμοποιεί πολιτικούς όρους ή προσπαθεί να «χτίσει» ταυτότητα για καθαρά επικοινωνιακούς λόγους ή για λόγους εντυπώσεων.
Όποια απάντηση όμως κι αν ισχύει, η υιοθέτηση του όρου κεντροδεξιά ή κεντροαριστερά καταλήγει άνευ σημασίας σε βάθος χρόνου, αν δεν έχει πρακτική εφαρμογή !
Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι η υιοθέτηση πολιτικών όρων και συμβολισμών γίνεται μόνον για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας ;
Αν δεχτούμε αυτό το συμπέρασμα θα καταλήξουμε σε «μηδενιστικές» ή ισοπεδωτικές απόψεις και στάσεις, μηδενίζοντας αυτόματα σε ιδεολογικό ή ηθικό επίπεδο, πολιτικά πρόσωπα, πολιτικούς σχηματισμούς και παρατάξεις, συλλήβδην !
Αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα όμως ,είναι ένας διαρκής αγώνας ανάμεσα στην παράδοση, ιστορία, ιδεολογία, αναζήτηση ταυτότητας και στη σκοπιμότητα για το βραχυχρόνιο ή μακροχρόνιο πολιτικό αποτέλεσμα.
Σ’ αυτό τον αγώνα η έννοια «κέντρο» παίζει ένα όλο και σημαντικότερο ρόλο !
Έχoυμε την εντύπωση ότι σήμερα τα περισσότερα πολιτικά πρόσωπα και οι περισσότεροι πολιτικοί σχηματισμοί προσπαθούν με αγωνία να αποδείξουν ότι ανήκουν στο , ή και στο κέντρο !
Το γεγονός αυτό κάνει περισσότερο από εμφανές ότι ο όρος «κέντρο» αποτελεί ένα σπουδαίο, ένα μοναδικό πολιτικό «άλλοθι». Άλλοθι για τους εκ δεξιών τοποθετημένους να δρουν περισσότερο αριστερόστροφα και για τους εξ αριστερών να δρουν περισσότερο δεξιόστροφα, με τη σειρά τους ! Είναι όμως μόνον θέμα σκοπιμοτήτων ή μήπως η αλλαγή συνθηκών, οι σημερινές συγκυρίες και οι μελλοντικές πραγματικότητες οδηγούν στη μεγαλύτερη δυνατή σύγκλιση ; Πιστεύουμε ότι ισχύουν και τα δύο.
Το πολιτικό παιχνίδι πια θα παίζεται πλέον σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σε επίπεδο πρακτικών και καθημερινών αποτελεσμάτων παρά σε ιδεολογικό επίπεδο, καθώς τόσο οι μνήμες από το σχετικό πρόσφατο πολιτικό μας παρελθόν έχουν αμβλυνθεί, όσο και οι συνθήκες ζωής και το παγκόσμιο σκηνικό οδηγούν στη μεγαλύτερη ιδεολογικοπολιτική σύγκλιση που έχει υπάρξει στην από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά, παγκόσμια ιστορία !
Σ’ αυτό λοιπόν το περιβάλλον οι πολιτικές δυνάμεις προσπαθούν να γίνουν, όσο περισσότερο γίνεται, ελκυστικές και να διαφοροποιηθούν η μία από την άλλη, ψάχνοντας αγωνιωδώς πολλές φορές να δημιουργήσουν νέες πολιτικές ορολογίες, που χωρίς να απεμπολούν την ιδεολογική τους παράδοση θα απεμπολούν σε κάποιου είδους «κέντρο» .
Από τότε που ο Α. Γκίντενς ανακάλυψε τον περίφημο «τρίτο δρόμο», βλέπουμε σε παγκόσμιο επίπεδο μεγάλες προσπάθειες επικοινωνιακής διαφοροποίησης σε ένα πολιτικό σκηνικό που οι αντιθέσεις όλο και περισσότερο συγκλίνουν.
Δεν θα προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε τους όρους δεξιά, αριστερά και κέντρο για να αναλύσουμε τους συνειρμούς που προκαλούν.
Αυτό που θεωρούμε πιο ενδιαφέρον είναι να εξετάσουμε τις 3 διαστάσεις του όρου «κέντρο» , που είναι :
α) Η Ψυχολογική (όπου στην Ελλάδα ιδιαίτερα, τεράστιο ρόλο παίζουν οι συνέπειες του αν ανήκεις στην πλευρά των νικητών – μετά τον εμφύλιο, ή των ηττημένων).
β) Η Πολιτική (που αφορά κυρίως την εφαρμοζόμενη πρακτική).
γ) Η Επικοινωνιακή (που αναφέρεται σε μεγάλο βαθμό τόσο στο άλλοθι που αναλύθηκε πιο πριν, όσο και στην επιθυμητή αλλαγή, προσαρμογή ή βελτίωση της υπάρχουσας «ταυτότητας», με στόχο την προσέλκυση τμημάτων του εκλογικού σώματος).
Είναι ευνόητο ότι και οι τρεις παραπάνω διαστάσεις συχνά ταυτίζονται ή αλληλοσυμπληρώνονται.
Αν δεχτούμε το συλλογισμό αυτό, οδηγούμαστε τότε σε ένα άλλο συμπέρασμα που παρατίθεται υπό τη μορφή ερωτήματος :
Είναι ειλικρινής η υιοθέτηση κεντρώας ταυτότητας ή γίνεται για λόγους σκοπιμότητας ;
Και αν ισχύει αυτό το τελευταίο πόσο «γοητευτικό» πολιτικά είναι το «κέντρο» ;
Το κέντρο, που ενώ πιθανόν (κατά τη γνώμη μας) πάντοτε είχε την πλειοψηφία στη συνείδηση του ελληνικού λαού, σχεδόν ποτέ όμως (εκτός από την περίοδο 1963-1967) δεν μπόρεσε να εκφρασθεί πολιτικά με αξιώσεις per se, αλλά μόνον δια μέσου περισσότερο δεξιόστροφων ή αριστερόστροφων πολιτικών σχηματισμών ! Και αυτό γιατί ποτέ ίσως δεν μπόρεσε να γίνει «γοητευτικό» !
Ως «εποχή των άκρων» χαρακτηρίζει ο μεγάλος βρετανός ιστορικός Έρικ Χοχσμπάουμ την ιστορία του 20ου αιώνα. Ως εποχή του «κέντρου» θα τολμούσαμε να χαρακτηρίσουμε την μετά την πτώση του τοίχους Ευρωπαϊκή (και όχι μόνον) πολιτική ιστορία ….. και της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης. Ποιο είναι εκείνο το γεγονός που προσδίδει αυτή την πολιτική γοητεία στο κέντρο σήμερα ; Μόνο τα πρακτικά συλλογικά οφέλη ; Η άμβλυνση των παθών, των ιδεολογιών, τα παγκοσμίως κοινά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα ; Ή μήπως η αδυναμία λύσεων από την κατεύθυνση των άκρων. Είναι γεγονός ότι το «σοσιαλιστικό» όραμα στην πράξη κατέρρευσε και θριάμβευσε η πολιτική πρακτική ενός ευρέως εννοούμενου φιλελευθερισμού που στηρίζεται στην οικονομία αγοράς. Παρ’ όλα αυτά πολλά προβλήματα και αγκυλώσεις όχι μόνον παραμένουν ζωντανά αλλά και σε πολλές περιπτώσεις διευρύνονται. Το σοσιαλιστικό «όραμα» ίσως να παραμένει (κάπως αμήχανα) ζωντανό στις καρδιές πολλών ανθρώπων και πολιτικών σχηματισμών, στην πράξη έχει φανεί όμως ότι πολύ συχνά κεντροαριστερές παρατάξεις εφαρμόζουν «κεντροδεξιές» πολιτικές (π.χ. Εργατικοί στην Αγγλία και Σοσιαλδημοκράτες στην Γερμανία).
Όλα αυτά μοιάζουν αρκετά πολύπλοκα. Η κοινωνία αρχίζει να κρίνει με βάση το αποτέλεσμα. Δηλαδή το μέσον (medium) αρχίζει να έχει μεγαλύτερη αξία από το μήνυμα (message). Αν ισχύει αυτό, τότε βρισκόμαστε μπροστά σε μεγάλες ανατροπές της μέχρι τώρα πολιτικής πρακτικής. Ποιο είναι λοιπόν το μήνυμα ; Το διακηρυγμένο ιδεολογικό και όχι μόνο πολιτικό πρόγραμμα ενός κόμματος η μιας παράταξης. Και πιο είναι το μέσον ; Μα η πολιτική συμπεριφορά στην πράξη !
Έτσι οδηγούμαστε σε ένα άλλο συμπέρασμα : Η πολιτική και η κοινωνία αρχίζει να αποδέχεται νέους «όρους» που συμβολίζουν όχι τόσο πολιτική προέλευση ή κατεύθυνση (δεξιά ή αριστερά), όσο κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συμπεριφορές : Παλιότερα οι όροι «προοδευτικός» ή «συντηρητικός» σηματοδοτούσαν αν κάποιος ήταν δεξιός ή αριστερός. Η ερμηνεία αυτή που στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε «ψυχολογικές» ρίζες (όπως αυτές που αναφέρθηκαν πιο πριν σχετικά με τις τρεις διαστάσεις του κέντρου) δεν ήταν ορθή στο σύνολο της. Πάντα συναντούσαμε πρόσωπα που αν και πολιτικά «συντηρητικά» ήταν σε επίπεδο προσωπικότητας και συμπεριφοράς «προοδευτικά» και το ακριβώς αντίθετο από την άλλη παράταξη. Ο όρος «εκσυγχρονιστής» που εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια, συμβολίζοντας και κεντρώα συμπεριφορά, ενίσχυσε την άποψη ότι τελικά στην Ελλάδα (και όχι μόνον) ο πολιτικός κόσμος ανεξάρτητα από τα κόμματα στα οποία δραστηριοποιείται, διακρίνεται σε εκσυγχρονιστές και μη.
Μήπως τελικά ο όρος κέντρο τείνει να συμβολίζει πλέον, ανθρώπους συμπεριφορές, πρακτικές, πολιτικές και εν τέλει ιδεολογίες (σε διαρκή αναζήτηση) «ανοιχτές» ή «κλειστές», συναισθηματικά παρορμητικές ή ορθολογιστικά σταθερές ;
Ο Α. Γκίντενς, πατέρας του «τρίτου δρόμου» έχει ισχυρισθεί ότι :
«Η Αριστερά πρέπει να βρει έναν νέο τρόπο να συμβιβάζει σήμερα μια κοινωνία αλληλεγγύης με μια πιο ανταγωνιστική δυναμική οικονομία. Μόνο που στην πράξη αποδείχθηκε ότι αυτά τα δύο πράγματα είναι δύσκολο να συμβιβασθούν».
Αναρωτιόμαστε , αυτά τα λόγια δεν εκφράζουν έναν «κεντρώο»;
Δεν αρκεί τελικά η υιοθέτηση (Ψυχολογική Διάσταση), η πρακτική (Πολιτική Διάσταση) και η δημιουργία επικοινωνιακής ταυτότητας (Επικοινωνιακή Διάσταση). Πρέπει να προστεθεί και μια νέα ιδεολογική διάσταση αλλά και μία αντίστοιχη στο επίπεδο της ώριμης ανάλυσης, της ερμηνείας, της συζήτησης και της εκπαίδευσης όσον αφορά την κοινωνία !
Πιστεύουμε ότι το δίλημμα κεντρο-δεξιά ή κεντρο-αριστερά, με όρους και συνθήκες του 21ου αιώνα είναι μη υπαρκτό και ρεαλιστικό !
Ρεαλιστικό είναι όμως το ποιος και με ποιες πρακτικές θα εφαρμόσει με επιτυχία στην πράξη αυτόν τον παγκόσμια πια αποδεκτό «κοινωνικό» (κοινωνία αλληλεγγύης) «φιλελευθερισμό» (ανοικτή κοινωνία) της αγοράς (δυναμική αναπτυσσόμενη κοινωνία) !
Στην Ελλάδα της απόλυτης κρίσης σήμερα το μεγάλο και το κρίσιμο στοίχημα αποτελεί πια αυτοσκοπό , δηλαδή η αποδοχή των παρακάτω «αξιωμάτων» :
– Δεν υπάρχει πλούτος χωρίς παραγωγή…..
– Δεν υπάρχει κοινωνική φροντίδα χωρίς πλούτο……
– Δεν υπάρχει δικαιοσύνη χωρίς ισότητα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων……
– Δεν υπάρχει ισότητα χωρίς ελευθερία……
– Δεν υπάρχουν όλα αυτά μέσα σε ένα πελατειακό πολιτικό σύστημα………
Αν όλα αυτά γίνουν όχι μόνον αντιληπτά αλλά και το ζητούμενο του «νέου» πολιτικού συστήματος , τότε θα μπορούμε να ελπίζουμε :
α) στην ανάπτυξη μιας κοινωνίας ανοχής και αλληλεγγύης
β) στην αλλαγή μιας κακώς ευνοούμενης κρατικίστικης νοοτροπίας
γ) στην κινητοποίηση των δημιουργικών στοιχείων της κοινωνίας και της
οικονομίας.
Πώς θα κερδηθεί αυτό το στοίχημα ; Μόνο μέσα από την αξιοποίηση και υποστήριξη όλων των νέων πολιτικών τάσεων και ρευμάτων, που είναι ουσία και θέσει κεντρώα, άρα και βαθύτατα «προοδευτικά» !!!!