Ξάφνιασε η τόσο μεγάλη όξυνση που προκάλεσε η δήλωση Φίλη για το Ποντιακό. Ήταν φυσικά μια αφορμή. Γιατί τίποτα το μεμπτό δεν είχε η δήλωση σε μια δημοκρατική κοινωνία. Η αφορμή αυτή όμως εξέθεσε σύμπαν το πολιτικό σύστημα το οποίο «ομόθυμα» παρέμεινε στο εθνικιστικό περιβάλλον της δεκαετίας του 80. Και άφησε, για πρώτη φορά από την παραπομπή της στη δικαιοσύνη, τόσο χώρο στη Χρυσή Αυγή ώστε να εκδηλώσει το απεχθές πρόσωπο της βίας απέναντι στον κ. Κουμουτσάκο, ένα μετριοπαθή βουλευτή. Εξαίρεση σημαντική σ αυτή την υστερία , αν και κάπως υποτονική, αποτέλεσε το Ποτάμι.
Το Ποντιακό λοιπόν μπορεί να είναι μια άλλη αφορμή. Να ξαναδούμε κάποιες από τις απαντήσεις της μεταπολίτευσης, στην πρώτη κρίσιμη εικοσαετία, οι οποίες έχουν στοιχειώσει και δημιουργούν το σημερινό κλίμα αδιεξόδου.
Η μεταπολίτευση παρά το ότι άλλαξε ριζικά τη χώρα δεν έδωσε ισορροπημένες απαντήσεις σε σημαντικές επιλογές εκσυγχρονισμού της και παρακολούθησης της Ευρωπαϊκής της πορείας. Ενώ επιλέξαμε την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι απαντήσεις δόθηκαν μέσα στα απομονωμένα πλαίσια της μικρής μας χώρας.
Υπερτιμήσαμε έτσι την εξέγερση του Πολυτεχνείου και του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος, στο οποίο πρωταγωνίστησε η αριστερή νεολαία, για να καλύψουμε την ουσιαστική απουσία λαϊκού κινήματος εναντίον της χούντας. Δώσαμε έτσι συγχωροχάρτι στην Αριστερά του εμφυλίου και για να παραβλέψουμε τις ευθύνες της μεταεμφυλιακής Δεξιάς, εγκαθιδρύοντας μια παρενθολογική ιδεολογική αριστερή ηγεμονία.
Για να υπερκεράσουμε τις ευθύνες μας για την ήττα στην Κύπρο υπερτονίσαμε τον κίνδυνο πολέμου με την Τουρκία δημιουργώντας ένα διαρκές κλίμα εθνικιστικής υστερίας. Έτσι αναδείξαμε ζητήματα που μπορούσαμε να είχαμε διαχειριστεί διαφορετικά. Όπως το Μακεδονικό αλλά και δευτερεύοντα όπως το επίδικο αυτές τις μέρες Ποντιακό.
Με την πρώτη μας επιλογή αφήσαμε μια αναχρονιστική μειοψηφική Αριστερά, τη μόνη στην Ευρώπη, να επιβάλλει έναν οικονομικό κοινωνικό και πολιτιστικό(αν επιτρέπονται οι όροι) λαϊκισμό. Μένουμε μόνοι μας με μια «μαρξίζουσα» ανάγνωση της πραγματικότητας ενώ σύμπασα η Ευρώπη με ορόσημο το 89 έκλισε οριστικά αυτό το κεφάλαιο. «Διασώσαμε» το ΚΚΕ το οποίο κρατούσε τον πρώτο αναχρονιστικό ρόλο (και συνεχίζει) με ακολούθους την άλλη Αριστερά και το ΠΑΣΟΚ αλλά και την υποταγμένη ΝΔ η οποία και σποραδικά κατέφευγε σε ακραίο δεξιό λόγο. Στον ιδεολογικό αυτό λόγο στηρίχτηκε π.χ. ο κρατικός συνδικαλισμός και η αντί-επιχειρηματική συμπεριφορά όλων μας αλλά και ως αντίδραση οι περίφημες «λαοσυνάξεις» για τις ταυτότητες.
Με την δεύτερη επιλογή κρατήσαμε υψηλά , ενώ οι συνθήκες άλλαξαν, την απειλή πολεμικής σύρραξης με την Τουρκία. Αποτέλεσμα να τεθεί σε προτεραιότητα η εξοπλιστική πολιτική μια συνταγή που οδήγησε σε ακραία διαφθορά και εθνική κρίση όπως συνέβαινε πάντα παγκοσμίως (βλέπε πρωτίστως τη χρεοκοπία του υπαρκτού σοσιαλισμού). Ταυτόχρονα αναδείξαμε ένα έξω από κάθε προηγούμενο εθνικιστικό λόγο. Είναι χαρακτηριστική η συμπόρευσή μας με τον Μιλόσεβιτς μόνοι από την υπόλοιπη Ευρώπη. Το Ποντιακό, ένα δεύτερης αξιολόγησης και λυμένο ζήτημα, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το ανασύραμε διαχωρίζοντάς το από τον υπόλοιπο μικρασιατικό ελληνισμό, του δώσαμε ιδιαίτερη ταυτότητα , κατά το συνήθειό μας μετατρέποντάς το σε χώρο ανάδειξης μιας ακόμα ομάδας συμφερόντων, μιας ακόμα (ιδιόμορφης) «συντεχνίας». Εδώ έχουμε τον εθνικιστικό λαϊκισμό που ανέδειξε το ΠΑΣΟΚ και ακολουθήσαμε όλοι οι υπόλοιποι ,με λίγες μόνο αξιοσημείωτες εξαιρέσεις.
Αντίδοτο ευτυχώς σ αυτή την γενικευμένη επιστροφή στο παρελθόν ήταν βέβαια η στρατηγική επιλογή της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία μας διέσωζε από τον ακραίο σκοταδισμό, μας βοήθησε να αποκτήσουμε σοβαρές δημόσιες υποδομές, στοιχειώδη εκσυγχρονισμό της διοίκησης και λειτουργία κράτους δικαίου αλλά παρείχε και το πλαίσιο (δανεικής) ευημερίας για να λειτουργεί παράλληλα ο λαϊκισμός με τις δύο εκδοχές του.
Το «αντίδοτο» της ΕΕ κράτησε τη χώρα για μια τριακονταετία(1980-2010). Περιόριζε τις υπερβολές, άφηνε παράθυρα στις ανοικτές κοινωνίες. Όταν ήρθε η κρίση κι η Ευρώπη έπαψε να μας τροφοδοτεί ανεξέλεγκτα με οικονομικούς πόρους το κύριο πολιτικό σύστημα της μεταπολίτευσης κατέρρευσε, αλλά δεν αλλάζει νοοτροπία. Αντί να έχουμε μια νέα μεταπολίτευση προσαρμογής στα ευρωπαϊκά κεκτημένα αναδείξαμε ως συνέχεια την εθνικολαϊκή αριστεροδεξιά συμμαχία Σύριζα -ΑΝΕΛ και έχει αποκτήσει ερείσματα στη χώρα η ναζιστική Χρυσή Αυγή .
Όμως η ντουλάπα του εθνικολαϊκισμού έχει πολλούς κρυμμένους σκελετούς οι οποίοι δεν θα αντέξουν για πολύ στην κοινωνία της κρίσης. Όσο κι αν το οικοδόμημα αυτό το υπερασπίζεται σύμπαν το πολιτικό σύστημα της μεταπολίτευσης. Υπάρχουν πολύ μεγάλα ζητήματα τα οποία θα σκάσουν, ήδη σκάνε. Ας δούμε δύο τέτοιους σκελετούς που ήδη έχουν βγει στο προσκήνιο.
Με αφορμή το μεταναστευτικό αναδύεται το αδιέξοδο των Ελληνοτουρκικών σχέσεων όπως αυτές οικοδομήθηκαν τη δεκαετία του 80. Όλοι τις στηρίζουν και υποτίθεται δεν βάζουν νερό στο κρασί τους. Αλλά πόσο θ αντέξει αυτή η θέση ενώ στο Αιγαίο πνίγονται μετανάστες και παιδιά;
Ο κοινωνικός λαϊκισμός κρατάει πολλά ζητήματα κλειστά όπως αυτό των «κόκκινων» δανείων. Το ασφαλιστικό παρέμενε κλειστό αλλά για πόσο ακόμα; Ποιος και για πόσο θα πληρώνει τις συντάξεις (μας);
Από την άλλη μεριά το έδαφος για την δημιουργία μιας νέας μεταπολίτευσης βαθμιαίας προσαρμογής στις καλές ευρωπαϊκές πρακτικές θα στηριχτεί στην κριτική υπέρβαση των στερεοτύπων που επικράτησαν στην μεταπολίτευση. Εδώ είναι και το στοίχημα.
Σημ. Ο γράφων δεν θεωρεί τον εαυτό του αμέτοχο ευθυνών, ιδιαίτερα στην δεκαετία του 80 και στις αρχές της δεκαετίας του 90..