Συμπληρώνονται τρία χρόνια αυτές τις μέρες από την είσοδο της χώρας μας στον μηχανισμό των μνημονίων. Μια τριετία που έφερε τα πάνω κάτω στη ζωή μας, που ανέτρεψε βεβαιότητες και – πολυτελείς – συνήθειες του παρελθόντος. Ανέτρεψε όμως και τις κομματικές ισορροπίες της μεταπολίτευσης, καθώς ο θυμός και η οργή που κυριάρχησαν βρήκαν έκφραση σε λαϊκίστικα αλλά και σε αντιπολιτικά μορφώματα που κινούνται εκτός συνταγματικού τόξου. Τις παλινωδίες, τις καθυστερήσεις, την έλλειψη πολιτικού σχεδίου των δυνάμεων που διαχειρίστηκαν και διαχειρίζονται ακόμη την πρωτοφανή κρίση τις έχουμε ζήσει, τις έχουμε καταγράψει, τις έχουμε εμπεδώσει.
Ωστόσο πέρα από τις δεδομένες και αδιαμφισβήτητες ευθύνες των κατεστημένων πολιτικών δυνάμεων, υπήρξαν και υπάρχουν σοβαρές αδυναμίες στη διαχείριση της κρίσης και από την πλευρά των δανειστών μας. Η ίδια αμφιθυμία που διαπερνούσε τις εγχώριες πολιτικές δυνάμεις κυριαρχούσε για μεγάλο διάστημα και στην ηγεσία της ευρωζώνης, τουλάχιστον ως προς τις μεθόδους και τη σκοπιμότητα διάσωσης της Ελλάδας. Η αποτυχία του πρώτου μνημονίου μπορεί να οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στις αστοχίες και τις καθυστερήσεις της ελληνικής πλευράς, αλλά και οι προβλέψεις των δανειστών και της τρόικας αποδείχθηκαν έωλες. Η βασική επιδίωξη, που ήταν η δραστική και ταχεία μείωση του ελλείμματος ως το 2013, προϋπέθετε βαρύτατες περικοπές, που αντιστοιχούσαν στο 17%-18% του ΑΕΠ. Μείωση που σύμφωνα με τις εκτιμήσεις πλειάδας σοβαρών οικονομολόγων ήταν αδύνατον να επιτευχθεί ακόμη και με μια αποφασισμένη κυβέρνηση… Για να μην πούμε για την πρόβλεψη περί επιστροφής στις αγορές το 2012 ή για την υποχρέωση της Ελλάδας να αρχίσει να αποπληρώνει το δάνειο από το 2013.
Φυσιολογικό επακόλουθο η αποτυχία του προγράμματος, νέες μαραθώνιες διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στην απόφαση για νέα χρηματοδότηση, μείωση των επιτοκίων και εν τέλει στην εφαρμογή του PSI και το κούρεμα των δανείων, το οποίο για ενάμιση περίπου χρόνο το εξόρκιζαν οι πάντες. Είναι φανερή λοιπόν η πολιτική αδυναμία της ηγεσίας της ευρωζώνης και κυρίως της Γερμανίας να διαμορφώσει ένα συνεκτικό και ρεαλιστικό σχέδιο αντιμετώπισης της κρίσης που δεν αφορούσε πλέον μόνο την Ελλάδα αλλά και εμμονές σε συνταγές που αποδεικνύονται αναποτελεσματικές.
Είναι χαρακτηριστική η αντιπαράθεση που εξελίσσεται αυτές τις μέρες για τις βασικές παραδοχές πάνω στις οποίες στηρίχθηκε η πολιτική της σκληρής δημοσιονομικής λιτότητας, σε χώρες με υψηλό χρέος, τόσο από το ΔΝΤ όσο και από την ευρωζώνη. Η έρευνα του πρώην επικεφαλής οικονομολόγου του ΔΝΤ και καθηγητή του Χάρβαρντ Κένεθ Ρογκόφ και της καθηγήτριας Κάρμεν Ράινχαρτ, που υποστήριζαν ότι η ανάπτυξη μειώνεται όταν το χρέος είναι πάνω από το 90% του ΑΕΠ, αποδείχθηκε από καθηγητές του Πανεπιστημίου Αμχέρστ στηριγμένη σε ανακριβή στοιχεία και με σοβαρά υπολογιστικά λάθη. Η σύγκρουση που έχει μεταφερθεί και στο εσωτερικό του ΔΝΤ ίσως αποτελέσει την αφετηρία για γενικότερες αναθεωρήσεις, που μπορεί να μη μας αφορούν άμεσα, αλλά σίγουρα μπορούν να επηρεάσουν τις εξελίξεις στην ευρωζώνη.
Οι ευθύνες της δικής μας πολιτικής ηγεσίας είναι δεδομένες και σοβαρές. Εχει αποδειχθεί όμως πλέον ότι και η ηγεσία της ευρωζώνης ούτε προετοιμασμένη ούτε αποφασισμένη ήταν για να αντιμετωπίσει την κρίση.