«Η Ιθάκη σ? έδωσε τ? ωραίο ταξείδι.
Χωρίς αυτήν δεν θάβγαινες στον δρόμο.
Αλλα δεν έχει να σε δώσει πια»
Οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα αποτυπώσουν με τον καλύτερο τρόπο τις προσδοκίες και τις αμφιβολίες των πολιτών για τη λειτουργία του θεσμού. Θα δώσουν επίσης μια απάντηση στο ερώτημα που προέκυψε από την κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, αν δηλαδή η ΕΕ και η ΟΝΕ είναι σε θέση να παίξουν τον ρόλο που τους αναλογεί στη διεθνή ισορροπία που κλυδωνίζεται. Αρχές του 1990, το σύστημα Ντελόρ και τα Ηνωμένα Εθνη είχαν καταλήξει στα τρία σημαντικότερα προβλήματα της ανθρωπότητας την επόμενη πεντηκονταετία – τα ακόλουθα:
1. Η δημογραφική εξέλιξη. Εως τις αρχές του 19ου αιώνα η αύξηση του πληθυσμού της Γης ήταν σχεδόν ευθύγραμμη. Σε μια χιλιετία ο πληθυσμός είχε αυξηθεί κατά 1 δισεκατομμύριο. Από τότε ώς σήμερα η καμπύλη αύξησης έλαβε εκθετική μορφή και η αύξηση τις τελευταίες δεκαετίες είχε ρυθμό 1 δισ. κάθε δέκα χρόνια. Την ίδια περίοδο και για τις βιομηχανικές δυνάμεις (ΗΠΑ, ΕΕ, Ιαπωνία) η αύξηση προβλεπόταν μηδενική και η ηλικιακή πυραμίδα ανεστραμμένη. Είναι εύλογο ότι μια τέτοια εξέλιξη θα είχε σοβαρές συνέπειες οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές.
2. Η κλιματική αλλαγή. Τότε υπολογιζόταν ότι η θέρμανση του πλανήτη λόγω του φαινόμενου του θερμοκηπίου θα προκαλούσε σημαντικές ανατροπές στην οικονομία, τοπικές συγκρούσεις και μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών.
3. Μετανάστευση. Οι δυο πιο πάνω εξελίξεις θα προκαλούσαν μεταναστευτικά κύματα οικονομικών και περιβαλλοντικών μεταναστών, πρωτοφανή στην Ιστορία. Με προφανή αποτελέσματα εντάσεων και συγκρούσεων.
Είκοσι χρόνια μετά, τα προβλήματα εντείνονται και προστίθενται νέα. Το σημαντικότερο είναι η οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2007. Ο τρόπος λειτουργίας του χρηματιστηριακού κεφαλαίου και ιδιαίτερα της σκιώδους τραπεζικής είναι πλέον κίνδυνος για την ισορροπία του συστήματος. Αν συνυπολογίσουμε την πολιτική ισχύ που έχει αποκτηθεί από τις επενδυτικές τράπεζες, αλλά και τη συγκέντρωση σε όλο και λιγότερα χέρια όλο και μεγαλύτερου πλούτου και τη διαρκή υποχώρηση της μεσαίας τάξης, τα πράγματα οδηγούν σε δραματικές κρίσεις.
Και είναι φανερό ότι δεν φτάνει η λήψη μέτρων από ένα ή και περισσότερα κράτη. Ο εκβιασμός «υπάρχει και η Σιγκαπούρη» αρκεί να παγώσει το αίμα των πολιτικών στην Αγγλία, στην Αμερική και στην ΟΝΕ. Η προσπάθεια του επιτρόπου Μπαρνιέ, ο οποίος θέλησε να βάλει κάποια τάξη στην ανεξέλεγκτη αγορά των Hedge Funds, της ασυδοσίας των οίκων αξιολόγησης, στην επιβολή φόρου Τόμπιν για τις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές κ.ά. έμεινε στα χαρτιά. Καμία οδηγία του δεν υιοθετήθηκε από την ΕΕ στη διάρκεια της θητείας του. Πέντε χρόνια μετά οι αιτίες της κρίσης συνεχίζουν να απειλούν το παγκόσμιο σύστημα.
Ετσι, μπαίνουμε στην τελευταία φάση πριν από τις ευρωεκλογές με δυσμενείς όρους. Η ενδεχόμενη άνοδος των ευρωσκεπτικιστών και των αντιευρωπαϊκών σχηματισμών θα αποτυπώνει τη δυσπιστία, την οργή ή την απογοήτευση των πολιτών από την οικονομική υποβάθμιση των χωρών του Νότου και την απειλή που αισθάνονται οι χώρες του Βορρά. Την ανάγκη για περισσότερη Ευρώπη θα υπερασπίζουν αποδυναμωμένα το Λαϊκό Κόμμα, το Φιλελεύθερο, το Σοσιαλιστικό, ίσως και οι Πράσινοι. Αν όντως συμβεί και βρεθούμε σε ένα Κοινοβούλιο μη λειτουργικό, η προσπάθεια για λύση των μεγάλων προβλημάτων θα ατονήσει και η ίδια η ύπαρξη της ΕΕ θα αμφισβητηθεί ακόμη περισσότερο.
Αλλά σε τι οφείλεται αυτή η μεταστροφή των πολιτών; Πρώτον, οι τρεις πόλοι του βιομηχανικού κόσμου βρίσκονται σε πορεία οικονομικής αποδυνάμωσης λόγω της παγκοσμιοποίησης, η οποία στη φάση αυτή ευνοεί χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας. Δεύτερον, η απλή διαπίστωση ότι αυτά τα προβλήματα πρέπει να αντιμετωπιστούν από μια παγκόσμια δομή διακυβέρνησης προσκρούει στην αδυναμία να ξεπεραστεί η ριζωμένη ανάγκη για εθνική κυριαρχία και το αίσθημα της ταυτότητας – αλλά χωρίς εκχώρηση τμημάτων εθνικής κυριαρχίας δεν μπορεί να λειτουργήσει το απαραίτητο υπερεθνικό αποφασιστικό όργανο.
Η Ευρώπη έχει συνειδητοποιήσει ότι για να προχωρήσει πρέπει να ολοκληρωθεί. Αλλά οι φοβίες μεγαλώνουν. Αυτό θα είναι μάλλον το μήνυμα των ευρωεκλογών, αν πιστέψουμε κατά τόπους δημοσκοπήσεις. Και τότε όσοι από εμάς επίστεψαν στο ταξίδι προς την ομοσπονδία, την κατάργηση των συνόρων, τον σεβασμό στον άνθρωπο, την ειρήνη και τον πολιτισμό θα έχουμε για παρηγοριά τους στίχους του ποιητή της «Ιθάκης».