Μια ενδιαφέρουσα ανάλυση του Cas Mudde για τις εκλογές στην Ολλανδία, που δημοσιεύτηκε ως Op–ed στους New York Times στις 16 Μαρτίου 2017.
Ο συγγραφέας επισημαίνει ένα χαρακτηριστικό των εκλογών που τείνει να παγιωθεί στις φιλελεύθερες δυτικές δημοκρατίες. Πρόκειται για τον κατακερματισμό, τη βαλκανιοποίηση των πολιτικών συστημάτων. Ο δικομματισμός, κυρίαρχο χαρακτηριστικό τις τελευταίες δεκαετίες, καταρρέει και στη θέση του εμφανίζεται μια πανσπερμία κομμάτων με μικρά ποσοστά.
Αυτό με τη σειρά του δημιουργεί προβλήματα διακυβέρνησης. Αδύναμες κυβερνήσεις, δυσκολία εξεύρεσης κοινού βηματισμού ανάμεσα στους κυβερνητικούς εταίρους, φεουδοποίηση της πολιτικής εξουσίας. Ο συγγραφέας προτρέπει για ένα «θετικό πολιτικό όραμα» που θα αντιπαρατεθεί στην ακροδεξιά ατζέντα. Γράφει χαρακτηριστικά:
«Άλλα κυρίαρχα κόμματα στην Ευρώπη θα πρέπει να προσέξουν και να μάθουν ένα μάθημα από την Ολλανδία. Το να πολεμούν τους δεξιούς λαϊκιστές με τους δικούς τους όρους μπορεί να εγγυηθεί μια άμεση εκλογική νίκη. Όμως τελικά η συνοχή και η σταθερότητα της κυβέρνησης που προκύψει από αυτήν τη μάχη θα υπονομεύεται. Ένα καλύτερο σχέδιο για τα κεντρώα, αριστερά και άλλα κυρίαρχα κόμματα είναι να προτείνουν ένα θετικό πολιτικό όραμα, μην επιτρέποντας σε ζητήματα που θέτει η ριζοσπαστική δεξιά να κυριαρχήσουν στον εθνικό διάλογο».
Πέτρος Παπασαραντόπουλος
Σύμφωνα με τις προβλέψεις οι βουλευτικές εκλογές στην Ολλανδία την Τετάρτη θα ήταν το επόμενο σόου λαϊκισμού μετά το δημοψήφισμα για το Brexit και την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ. Οι Ολλανδοί θα ήταν οι πρώτοι μεταξύ πολλών ευρωπαϊκών χωρών που θα υπέκυπταν στις σειρήνες των δεξιών λαϊκιστών το 2017, με τους Γάλλους να ακολουθούν από κοντά.
Όμως οι προβλέψεις δεν επαληθεύτηκαν.
Ο Γκερτ Βίλντερς, που πολύ συχνά περιγράφεται ως ο ξανθός ή αναφέρεται ως ο «Ολλανδός Τραμπ», δεν νίκησε τον συντηρητικό πρωθυπουργό, Μαρκ Ρούτε. Στην πραγματικότητα, απείχε πολύ από κάτι τέτοιο.
Με το 95 τοις εκατό των ψήφων να έχουν καταμετρηθεί, το Λαϊκό Κόμμα για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία του Ρούτε, ή VVD, ήρθε πρώτο με 21,2 τοις εκατό των ψήφων, συγκριτικά με το Κόμμα της Ελευθερίας του Βίλντερς, που πήρε μόνο 13,1 τοις εκατό. Ο κ. Βίλντερς ελάχιστα βελτίωσε τη διαφορά του από τις εκλογές του 2012 (όταν πήρε 10,1 τοις εκατό) και δεν κατάφερε να πάει εξίσου καλά με τις εκλογές του 2010 (όταν πήρε 15,5 τοις εκατό των ψήφων).
Η πραγματική ιστορία για την ολλανδική πολιτική δεν είναι η άνοδος του Βίλντερς, είναι ο πρωτόγνωρος κατακερματισμός του πολιτικού συστήματος. Μαζί τα κόμματα του κ. Ρούτε και του κ. Βίλντερς φαίνεται να αποτελούν το 33 τοις εκατό του κοινοβουλίου, με 11 ακόμα πολιτικά κόμματα να συμπληρώνουν το σύνολο. Αυτή η διάσπαση της ολλανδικής πολιτικής καθιστά την αποτελεσματική διακυβέρνηση της χώρας ολοένα και πιο αδύνατη.
Ενώ και τα προηγούμενα κοινοβούλια μετρούσαν 14 ή και περισσότερα κόμματα, αυτό που άλλαξε είναι το σχετικό μέγεθος των κομμάτων. Το 1986, τα τρία μεγαλύτερα κόμματα μαζί κέρδισαν το 80 τοις εκατό των ψήφων. Το 2003, αυτό το ποσοστό μειώθηκε στο 74 τοις εκατό. Σήμερα βρίσκεται μόλις γύρω στο 45 τοις εκατό.
Εξαιτίας του εκλογικού συστήματος της αναλογικής αντιπροσώπευσης, η Ολλανδία είναι μια ακραία περίπτωση. Όμως οι τάσεις είναι παρόμοιες σε όλη τη δυτική Ευρώπη: τα βασικά κεντροδεξιά και κεντροαριστερά κόμματα συρρικνώνονται, μικρότερα κόμματα μεγαλώνουν και η ασταθής πολιτική των συνασπισμών γίνεται ο κανόνας. Υπάρχουν πολλοί λόγοι γι’ αυτό – από την εκκοσμίκευση στην αποβιομηχάνιση, στην ανάδυση νέων πολιτικών ζητημάτων, όπως το περιβάλλον ή η μετανάστευση.
Οι συνέπειες είναι ορατές με επώδυνο τρόπο σε όλη την Ευρώπη εδώ και αρκετό καιρό. Το Βέλγιο χρειάστηκε 541 ημέρες για να σχηματίσει κυβέρνηση μετά τις εκλογές του 2010. Και η Ελλάδα και η Ισπανία αναγκάστηκαν τα τελευταία χρόνια να διεξάγουν και δεύτερες εκλογές όταν οι πρώτες δεν κατάφεραν να σχηματίσουν συνασπισμούς. Στην Ολλανδία, ο σχηματισμός κυβέρνησης δεν είναι τόσο δύσκολος, αλλά η επόμενη κυβέρνηση πιθανότατα θα είναι ένας συνασπισμός τεσσάρων έως έξι κομμάτων.
Αν το Κόμμα της Ελευθερίας αποκλειστεί –και σχεδόν όλα τα κόμματα έχουν υποσχεθεί ότι θα αρνηθούν να υπηρετήσουν σε έναν συνασπισμό με τον Βίλντερς– η κυβέρνηση πιθανόν θα αποτελείται από πέντε ή έξι μεσαίου μεγέθους κόμματα που εκτείνονται σχεδόν σε ολόκληρο το πολιτικό φάσμα. Δεδομένου ότι το συντηρητικό VVD και η Χριστιανοδημοκρατική Έκκληση είναι ιδεολογικά πιο κοντά στο Κόμμα της Ελευθερίας από ό,τι είναι, για παράδειγμα, το Πράσινο Αριστερό κόμμα με το οποίο θα κυβερνήσουν, η κυβέρνηση θα είναι εύλογα ένας συνασπισμός κατά του Βίλντερς.
Αυτό θα λύσει τα χέρια του Βίλντερς. Από καιρό υποστήριζε ότι όλα τα πολιτικά κόμματα της Ολλανδίας είναι ίδια. Ως ο ηγέτης του μεγαλύτερου κόμματος της αντιπολίτευσης εναντίον ενός εσωτερικά διαιρεμένου αδύναμου συνασπισμού εναντίον του, αυτό είναι αναμφισβήτητα το δεύτερο πιο επιθυμητό αποτέλεσμα των εκλογών γι’ αυτόν – μετά βέβαια από το να κέρδιζε την πλειοψηφία.
Ο μόνος τρόπος να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος είναι τα κόμματα στην κυβέρνηση να συνεργαστούν για να στηρίξουν ένα θετικό πρόγραμμα? ένα πρόγραμμα που θα δικαιολογεί τη συνεργασία τους και την απόφασή τους να αποκλείσουν τον κ. Βίλντερς. Όλα αυτά τα κόμματα, στηρίζουν, κατ’ αρχήν, την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και είναι ανεκτικά στην ποικιλομορφία. Επίσης όλα συμφωνούν ότι η ολλανδική πολυπολιτισμικότητα και η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να αλλάξουν και όχι να καταργηθούν. Δυστυχώς, συχνά έρχονται μεταξύ τους σε αντιπαράθεση σχετικά με τις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις.
Η εξαιρετικά διχαστική προεκλογική εκστρατεία, κατά την οποία όλα τα κόμματα κυριολεκτικά αυτοπροσδιορίστηκαν σε σχέση με τον Γκερτ Βίλντερς, απλώς διεύρυνε το χάσμα μεταξύ των κομμάτων του μελλοντικού συνασπισμού. Οι Χριστιανοδημοκράτες μετακινήθηκαν έντονα προς τα δεξιά υιοθετώντας ελαφρώς ηπιότερες εκδοχές των θέσεων του κ. Βίλντερς, συμπεριλαμβανομένου του ευρωσκεπτικισμού και της ελαφρώς συγκεκαλυμμένης ισλαμοφοβίας. Το ίδιο έκανε και ο πρωθυπουργός Ρούτε. Στην πραγματικότητα μπορεί να πήρε περισσότερες ψήφους μετά τη σκληρή στάση του στη διαμάχη μεταξύ Ολλανδίας και Τουρκίας.
Εν τω μεταξύ, το Πράσινο Αριστερό κόμμα και οι Δημοκράτες 66 έχουν παρουσιάσει τα κόμματά τους ως τις ξεκάθαρες εναλλακτικές στον κ. Βίλντερς, υπερασπιζόμενα έντονα τις αξίες του κοσμοπολιτισμού.
Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, όλοι τώρα θα πρέπει να βρουν πώς θα συνεργαστούν. Δεν θα είναι εύκολο.
Άλλα κυρίαρχα κόμματα στην Ευρώπη θα πρέπει να προσέξουν και να μάθουν ένα μάθημα από την Ολλανδία. Το να πολεμούν τους δεξιούς λαϊκιστές με τους δικούς τους όρους μπορεί να εγγυηθεί μια άμεση εκλογική νίκη. Όμως τελικά η συνοχή και η σταθερότητα της κυβέρνησης που προκύψει από αυτήν τη μάχη θα υπονομεύεται. Ένα καλύτερο σχέδιο για τα κεντρώα, αριστερά και άλλα κυρίαρχα κόμματα είναι να προτείνουν ένα θετικό πολιτικό όραμα, μην επιτρέποντας σε ζητήματα που θέτει η ριζοσπαστική δεξιά να κυριαρχήσουν στον εθνικό διάλογο.