Μιλάμε για την κρίση ως ευκαιρία για να πάμε μπροστά. Ισως να υπάρχουν σημάδια για κάτι τέτοιο. Ολη μου τη ζωή την πέρασα με τους φοιτητές μου στις αίθουσες διδασκαλίας. Μου έδωσε τη βαθύτερη χαρά η συναναστροφή αυτή. Σου μαθαίνει πράγματα για τον εαυτό σου.
Οι νέοι μας είναι ευφυείς, προικισμένοι, δυναμικοί. Στελεχώνουν, π.χ., τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Ομως υπήρξαν τα κατ’ εξοχήν θύματα ενός συστήματος παράλογου και αντικοινωνικού. Πριν από τη χρεοκοπία σπαταλούσαμε τον πλούτο που εισέρρεε για τη βουλιμική κατανάλωση κάποιων επίλεκτων στρωμάτων, των υποτακτικών της κομματικής αριστοκρατίας. Ηταν ένα σύστημα εξοργιστικής ανισότητας, της υψηλότερης στην Ευρώπη. Οι κοινωνικές υπηρεσίες που παρείχε ήταν οι χείριστες με το μέγιστο κόστος.
Ο προκλητικός ευδαιμονισμός της κρατικοδίαιτης μειοψηφίας τρεφόταν με αχαλίνωτο δανεισμό που βάραινε όλο και περισσότερο τις μέλλουσες γενεές. Κανείς δεν ενδιαφερόταν τότε για «επαχθές χρέος». Και τι προοπτική προσφέραμε στους νέους; Να μπουν και αυτοί στην ουρά μήπως (στα τριάντα, στα σαράντα;), μέσα από υποτέλειες, συμβιβασμούς, γονυκλισίες, μηχανορραφίες, ενταχθούν κι αυτοί στην παρασιτική τάξη. Και χαθούν για την υπόλοιπη ζωή τους πίσω από στοίβες χαρτιά και σύννεφα καπνού – με ειδίκευση στο να κάνουν αφόρητη τη ζωή των συμπολιτών τους.
Η παιδεία και η κριτική σκέψη έπαψαν να είναι αξίες. Το πανεπιστημιακό πτυχίο έγινε αυτοσκοπός. Τυπική απλώς προϋπόθεση για θέση στο Δημόσιο. Τα πανεπιστήμια κατάντησαν εξεταστικά κέντρα. Στις εξετάσεις οι περισσότεροι δεν είχαν εμφανιστεί καθόλου στα μαθήματα. Εγραφαν κάτι ορνιθοσκαλίσματα χωρίς ορθογραφία ή λογικό ειρμό. Τους έκοβες μία, δύο. Στη δέκατη αναγκαζόσουν να τους περάσεις, αλλιώς σε λίγο θα είχες να διορθώσεις τρεις χιλιάδες κόλλες! Εμπαινα στα αμφιθέατρα με σφιγμένη καρδιά. Σύννεφα καπνού. Ασίγαστη οχλαγωγία. Ούρλιαζα για να ακουστώ. Συχνά τα μικρόφωνα κατεστραμμένα. Οποιος ήθελε έμπαινε κι έβγαινε. Παρακαλούσα για σιωπή και εισέπραττα ειρωνικά χαμόγελα. Οι φοιτητές που ενδιαφέρονταν στριμώχνονταν στις πρώτες σειρές, αλλά ούτε από κει ήταν εύκολο να παρακολουθήσουν. Αρκετές φορές αναγκάστηκα να διακόψω το μάθημα.
Πάνω στα ερείπια αυτά οι κομματικές νεολαίες είχαν στήσει χορό. Σε κάθε πρόταση για την βελτίωση των πραγμάτων (προαπαιτούμενα, παρουσίες, εργασίες) ήταν όλες ανεξαιρέτως εναντίον: «όχι στην εντατικοποίηση!». Η αξιολόγηση, κόκκινο πανί. Ακόμα και η αντιγραφή προβλήθηκε σαν δικαίωμα. Αλλά γιατί όχι, αφού η λογοκλοπή ήταν και για πολλούς διδάσκοντες συνηθισμένη πρακτική. Φοιτητής που έκλεψε κάλπη αναδείχθηκε ευρωβουλευτής και σήμερα διεκδικεί δημαρχία με το κομματικό χρίσμα. Τέτοια καριέρα υπόσχονταν στους οπαδούς που στρατολογούσαν. Στις ημέρες των εγγραφών συχνά έρχονταν στα χέρια για το ποιος θα αρπάξει πρώτος τους προσερχόμενους. Τα μεγάφωνά τους στη διαπασών στους διαδρόμους έξω από τις αίθουσες όπου γινόταν μάθημα. Και ο κύριος όγκος των φοιτητών που πράγματι νοιάζονταν για τις σπουδές τους, εξόριστοι από τους χώρους που τους ανήκαν. Και άλλα, και άλλα που καλύτερα να μη λέγονται….
Με συγκρατημένη ελπίδα μπορώ να πω ότι τα τελευταία δυο τρία χρόνια το κλίμα έχει αλλάξει. Οι κομματικές υποσχέσεις ξεθώριασαν. Τα νέα παιδιά προσέρχονται τώρα με μια νέα στάση και συμπεριφορά. Ακούν, ερευνούν, συζητούν, δουλεύουν. Ολο και περισσότεροι. Κατανοούν (όπως βγαίνει από τις συζητήσεις μαζί τους) ότι πρέπει να στηριχθούν στις δικές τους δυνάμεις για να κατακτήσουν τη ζωή. Η δημιουργικότητά τους θα τους σώσει από την αθλιότητα στην οποία τους καταδίκασαν. Δεν είναι πλέον διατεθειμένοι να εκλιπαρούν αμαθείς και ανίκανους για θέση είλωτα στον καφκικό εφιάλτη. Συνειδητοποιούν επίσης ότι πεδίο τους είναι ολόκληρη η Ευρώπη. Ο ενιαίος ευρωπαϊκός πολιτιστικός και εκπαιδευτικός χώρος, που πολέμησαν με λύσσα οι κομματικοί στρατοί, είναι το μέλλον τους. Βγαίνουν στον κόσμο άφοβα για να προβάλουν τη δική τους ευφυΐα, δημιουργικότητα και πολιτισμό.
Τα τελευταία νέα για την παιδεία μας ήταν αποκαρδιωτικά: η Ελλάδα στην τελευταία θέση στην Ευρώπη και σε πτωτική πορεία. Είναι η κληρονομιά αυτών που μας κυβέρνησαν. Αυτή είναι η πιο ολέθρια και άδικη χρεοκοπία. Την προκάλεσαν αυτοί και κανένας άλλος. Ομως οι νέοι μας έχουν αρχίσει να ξεγλιστρούν απ’ τη λαβή τους. Τινάζουν από πάνω τους το ψέμα που μαύρισε τη ζωή τους. Βροντοφωνάζουν την απαίτησή τους για σκέψη και για μάθηση, που τη σιγοψιθύριζαν φοβισμένα μέχρι τώρα. Η δίψα για γνώση και ζωή των νέων ανθρώπων, αυτή η καινούργια σοβαρότητά τους, είναι υπόσχεση ότι θα βγούμε με τη δική μας αξιοσύνη από τον βόρβορο. Κι ο λαός μας θα ξαναγίνει υπερήφανος για τον εαυτό του.