ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΣΗΜΕΡΑ
Παρότι η κυρίαρχη εντύπωση είναι ότι τα Βαλκάνια βρίσκονται σε φάση σταθεροποίησης, γεγονός παραμένει ότι η κατάσταση είναι ρευστή. Ο εθνικισμός. ο αλυτρωτισμός και ο αναθεωρητισμός κάθε άλλο παρά έχουν τιθασευτεί. «Το Κουτί της Πανδώρας» ( «το πιθάρι» σωστότερα) έχει ανοίξει πάλι; Ή ποτέ δεν έκλεισε.
Σοβαρές εκκρεμότητες παραμένουν ανοικτές. Θεμελιώδεις Συμφωνίες αμφισβητούνται. Μερικές φορές το προσωρινό μετετράπη σε μόνιμο, όπως για παράδειγμα η Ενδιάμεση Συμφωνία της Ελλάδος με την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας.
Αν συγκρίνουμε βέβαια την σημερινή εικόνα με τις αιματηρές συγκρούσεις του παρελθόντος, θα ισχυρισθούμε οτι υπάρχει βελτίωση. Αρκεί όμως αυτή η πραγματικότητα για να εφησυχάσουμε;
Η απάντηση σε ό,τι αφορά στην Ελλάδα είναι λιγότερο εύκολη.
Θα την αφήσω για το τέλος.
Ελπίζω να εμφανισθεί περίπου σαν αυταπόδεικτη.
Να δούμε κατ’ αρχήν τι συμβαίνει δίπλα μας. Τι συμβαίνει γύρω μας.
Θα επιχειρήσω να περιγράψω στην αρχή το όλον, προκειμένου στη συνέχεια σε συντομία να κάνουμε την ανατομία του μέρους.
Της εικόνας αδυναμίας και εσωτερικής ασυνεννοησίας δηλαδή, που εκπέμπει στην βαλκανική της γειτονιά η Ελλάδα στα εφτά χρόνια της βαθιάς κρίσης. Αυτή την εικόνα καθημερινά βλέπουν και οι γειτονικές μας χώρες.
Ας ξεκινήσουμε όμως από την μεγάλη εικόνα.
ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Ποτέ μετά την λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου η κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή της άμεσης γειτονιάς μας, στην Μέση Ανατολή και Βόρειο Αφρική, δεν ήταν τόσο ρευστή, τόσο απρόβλεπτη και τόσο περίπλοκη.
Από τις βορειο-αφρικανικές ακτές της Μεσογείου που βρέχονται από τον Ατλαντικό μέχρι τον Περσικό Κόλπο, και από τον Ερυθρά θάλασσα μέχρι την Κριμαία, έχουν πόλεμο, συγκρούσεις, ανατροπές ,ανακατατάξεις. Ανθρώπινα δράματα και ανθρωπιστικές καταστροφές.
Για πρώτη φορά άλλωστε γίνεται λόγος για επαναχάραξη συνόρων στην Μέση Ανατολή.
Στην δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, τώρα που η επιστήμη θεωρεί και ισχυρίζεται ότι μπορεί να ερμηνεύσει το μυστήριο της Δημιουργίας και του Σύμπαντος, η ανθρώπινη ζωή έχει χάσει την αξία της.
Έχει χαθεί η σημασία της ανθρώπινης ζωής. Της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Έχει ποδοπατηθεί κάθε έννοια που σχετίζεται με τις αξίες και τον ανθρωπισμό.
Όπου και αν κοιτάξουμε. Από την Λιβύη μέχρι την Συρία, από το Χαλέπι και το Κομπάνι μέχρι την Μιζουράτα και την Βεγγάζη.
Κάθε τόσο , μια από τις αυτές μαρτυρικές πόλεις αποκαλείται Σεράγεβο ή Σρεμπρένιτσα. Άθελά τους μας θυμίζουν οι λαοί της Μέσης Ανατολής ότι προηγηθήκαμε εμείς εδώ στην Ευρώπη των αξιών, στα Βαλκάνια.
Τα «Πέντε» Μόνιμα Μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσική Ομοσπονδία, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, και σε μικρότερο βαθμό η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, κατά τα συμφέροντά τους, αποφασίζουν ποιους, πότε και γιατί θα βομβαρδίσουν.
Το «γιατί» είναι μια μεταβαλλόμενη έννοια. Προσαρμόζεται πάντοτε στην μεταβολή των πολιτικών και στρατηγικών προτεραιοτήτων. Στην μεταβολή των συμφερόντων και προτιμήσεων. Το είδαμε στο Αφγανιστάν, το ζήσαμε στο Ιράκ, στην Λιβύη, στην Αίγυπτο και συνεχώς στην Συρία. Ποιος και γιατί άλλωστε θυμάται τώρα την Υεμένη;
Οι φίλοι και σύμμαχοι χθεσινοί δικτάτορες ,αυτοί που έστηναν τις σκηνές τους στα Ηλύσια Πεδία με αντίτιμο το πετρέλαιο ,το φυσικό αέριο και τις παραγγελίες στην πολεμική βιομηχανία, είναι το τελευταίο καιρό ο στόχος.
Άραγε μόλις σήμερα ανακαλύψαμε όλοι, της Ελλάδος συμπεριλαμβανομένης, τον πραγματικό χαρακτήρα και την φύση των καθεστώτων αυτών;
Πόσοι θυμόμαστε ότι τον Δεκέμβριο του 2010,όταν ξέσπαγε στην Τυνησία η «Αραβική Άνοιξη» ο Μπασάρ Ελ Άσαντ πραγματοποιούσε επίσημη επίσκεψη στο Παρίσι προσκεκλημένος του Προέδρου Νικολά Σαρκοζί.
Ο ΟΗΕ
Οι « 5» έχουν μεγάλο μέρος της ευθύνης για την παράλυση του ΟΗΕ και την αδυναμία του να εκπληρώσει την αποστολή του ως παγκόσμιος οργανισμός συλλογικής ασφάλειας. Ρόλος του ΟΗΕ δεν είναι η έγκριση στρατιωτικών επεμβάσεων.
Ήταν και παραμένει η πρόληψη. Και όμως τα θεμελιώδη αυτά άρθρα του Χάρτη του Αγίου Φραγκίσκου που επιβάλλουν την συνεργασία των Μόνιμων Μελών για την αποσόβηση κρίσεων και ακόμη περισσότερο της ανθρώπινης τραγωδίας έχουν ξεχασθεί.
Ο ΟΗΕ αποτέλεσε μια μεταπολεμική προσπάθεια των νικητών του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου να βρουν το σημείο ισορροπίας μεταξύ του Συμφέροντος και των Αξιών. Αυτού που αποκαλούμε το Δίκαιον.
ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ
Εκτιμώ ότι βρισκόμαστε σε μια απρόβλεπτα επικίνδυνη περιοχή και κατάσταση. Η κύρια σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ Λ. Δ. Κίνας και ΗΠΑ έχει επίκεντρο τον έλεγχο των θαλάσσιων οδών στην θάλασσα της Νοτίου Κίνας και στον Ειρηνικό.
Εκδηλώνεται όμως μεταξύ ΗΠΑ και ορισμένων Ευρωπαϊκών χωρών αφενός και της Ρωσικής Ομοσπονδίας αφετέρου, τηρουμένων των αναλογιών, και στην δική μας γειτονιά. Με διάρκεια και ένταση.
Επιπλέον, έχουμε και την σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ των ισχυρών περιφερειακών παικτών, που γίνεται τόσο με διπλωματικά όσο και με στρατιωτικά μέσα.
Σε αυτούς κατατάσσω την Σαουδική Αραβία, το Κατάρ, την Αίγυπτο, την Τουρκία και βέβαια το Ιράν.
Επαναλαμβάνω ότι τα μέτωπα είναι στην γειτονιά μας. Δίπλα μας. Η σύγκρουση συμφερόντων έχει οικονομικά, εθνικά και θρησκευτικά κίνητρα. Στις περιπτώσεις του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας- θα μπορούσα τώρα να προσθέσω και την Τουρκία-ο διαχωρισμός μεταξύ των κρατικών και θρησκευτικών παραγόντων ,παραμέτρων και συμφερόντων είναι δύσκολος.
Θα πρέπει να αναμείνουμε το αποτέλεσμα των Προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε πως θα δρομολογηθεί η Επόμενη Ημέρα.
Αυτή η Ημέρα μας αφορά και μας επηρεάζει άμεσα. Την οικουμένη, την Μεσόγειο, την Ευρώπη και αναμφίβολα και την Ελλάδα.
Ας τολμήσω μια εκτίμηση. Στην περίπτωση εκλογής της κυρίας Χίλαρι Κλίντον ,εκτιμώ ότι δεν θα έχουμε ύφεση στα μέτωπα που μας περιβάλλουν και μέσω του προσφυγικού μας απειλούν. Τουλάχιστον όχι βραχυ-μεσοπρόθεσμα.
Μου είναι ταυτόχρονα αρκετά δύσκολο να προσπαθήσω να κάνω μια διάγνωση στην περίπτωση εκλογής του κυρίου Ντόναλντ Τραμπ. Εδώ επικρατεί η ασφαλής πρόβλεψη για το απρόβλεπτο.
Εκτιμώ ,εν τούτοις ,ότι αν το θελήσει δεν θα δυσκολευθεί να βρει κοινό τόπο με την Ρωσική Ομοσπονδία, στην αρχή του σεβασμού των ζωτικών συμφερόντων των ισχυρών και δη των ισχυροτέρων.
Κύρια προτεραιότητα του Τραμπ θα είναι η Λ. Δ. της Κίνας. Εκτιμώ ότι θα ακολουθήσει ανάλογη με τους Νίξον – Κίσσιντζερ πολιτική ,προς αντίστροφη όμως κατεύθυνση.
Θα επιχειρήσει να αμβλύνει την Σινο-Ρωσική συμμαχία αναγνωρίζοντας στον κύριο Βλαντιμίρ Πούτιν τα ρωσικά «ζωτικά συμφέροντα» στην Μέση Ανατολή και στη Ευρώπη. Ως αντάλλαγμα της ρωσικής «ουδετερότητας « στον Ειρηνικό και δη στον Θάλασσα της Νοτίου Κίνας.
Οι διεθνείς σχέσεις – και μάλιστα μεταξύ των πλέον ισχυρών- δεν χαρακτηρίζονται από το «άσπρο» και το «μαύρο». Τις διακρίνουν οι αποχρώσεις των χρωμάτων. Πολλές φορές και η αλλαγή των χρωματισμών. Άρα, και εδώ χρειάζεται σύνεση.
Θα προσέξουμε λοιπόν τις αποχρώσεις…
Η ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ
Η οδύνη και απογοήτευση ενός Ευρωπαϊστή και φεντεραλιστή. Από τα φοιτητικά του χρόνια. Τότε που η Ευρώπη ήταν ο αληθινός τρίτος δρόμος. Της αναγνώρισης και της κατοχύρωσης του σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας.
Αλήθεια πότε ακούσαμε για τελευταία φορά ένα ηγέτη της Ευρώπης να ομιλεί για τις Αξίες και για τον Άνθρωπο;
Σήμερα, βαθιά διαίρεση αντι Ένωσης. Βραχυπρόθεσμοι στόχοι αντι στρατηγικής. Κακοδιαχείριση επιπτώσεων δικών μας επιλογών και πολιτικών.
Θλίβομαι που η δική μου Ευρώπη συμπεριφέρεται όπως η πατρίδα μου η Ελλάδα. Η κοινή πολιτική ,όταν υπάρχει, σχηματίζεται στον χαμηλότερο κοινό παρονομαστή. Είναι η Ευρώπη της ελάχιστης κοινής συμφωνίας. Επίσης και της ελάχιστης κοινής προσπάθειας.
Όταν οι ηγέτες της μιλούν μετά τα Συμβούλια Κορυφής, προσπαθούν να ερμηνεύσουν ή να παρερμηνεύσουν τις αποφάσεις που πήραν στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή. Όταν μιλούν στα Εθνικά τους Κοινοβούλια, συχνά τις καταργούν και τις ακυρώνουν. Απλά δεν τις εφαρμόζουν.
Λόγω του « πολιτικού κόστους». Ο Λαϊκισμός μέσα από εθνικές διόπτρες δεν περιορίζεται μόνο σε κάποιες χώρες. Αρχίζει να αποτελεί γενικευμένη τάση. Πρόκειται για επιδημικό και όχι για ενδημικό φαινόμενο.
Παρακολουθώ τις καθημερινές μεταλλάξεις ορισμένων Γάλλων υποψηφίων για τις Προεδρικές εκλογές. Τώρα λένε και αυτοί ΝΑΙ σε δημοψήφισμα.
Τι μας θυμίζει αυτό;
Η κακοδιαχείριση του προσφυγικού είναι ένα ακόμη σύμπτωμα. Οι αξίες μας, ναι οι αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υποτάχθηκαν στο πολιτικό συμφέρον.
Κοιτάξτε τους φράκτες στα βόρεια σύνορά μας. Ξαναστήθηκαν εκεί που ήδη υπήρχαν στη εποχή του ψυχρού πολέμου.
Ναι, η Ευρώπη σήμερα περνά τον δικό της «ψυχρό πόλεμο». Εντός των τειχών της. Τα τείχη σήμερα υψώνονται μεταξύ των κρατών- μελών ή μεταξύ κρατών –μελών και υποψήφιων για ένταξη.
Η Ε. Ε. ήταν έμπνευση και αρχιτεκτόνημα των πολιτικών και οικονομικών ελίτ. Στηρίχθηκε όμως πλατιά από τον κόσμο του πνεύματος.
Σήμερα, δεν υπάρχει πια το «ευρωπαϊκό όραμα», που αποτέλεσε την συγκολλητική ουσία τόσων γενεών.
Ακόμη χειροτέρα δεν υπάρχει καν η βούληση να δούμε το πρόβλημα και να το αντιμετωπίσουμε.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα μηνύματα της έχουν χάσει την στόχευση τους. Ελλείψει Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής, συγκεκριμένες χώρες εξαιτίας της οικονομικής ή στρατιωτικής ισχύος τους έχουν δράσεις η εμβέλεια των οποίων συχνά υπερβαίνει την πολιτική της Ένωσης.
Αυτή την πραγματικότητα δεν ζούμε με την εμπλοκή εταίρων και συμμάχων μας στην Μέση Ανατολή ,την Βόρειο Αφρική και την Υπο-Σαχαρική Αφρική;
Η ΕΛΛΑΔΑ
Η Συνάντηση Κορυφής της Θεσσαλονίκης, τον Ιούνιο 2003, επι Ελληνικής Προεδρίας ,έφερε για πρώτη φορά την Ευρωπαϊκή Ένωση στα Δυτικά Βαλκάνια και χαρακτήρισε – υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις αιρεσιμότητας – τις Δυτικο-Βαλκανικές χώρες εν δυνάμει υποψήφιες για ένταξη.
Αυτό το πολιτικο μήνυμα έχει πια χάσει την προωθητική του ισχύ. Για πολλούς εδώ στα Βαλκάνια, έχει χάσει και την αξιοπιστία του.
Η Ελλάδα ,ανεξαρτήτως κυβερνήσεων επι δεκαπέντε τουλάχιστον χρόνια, αποτελούσε το πρότυπο στο οποίο ήθελαν να φθάσουν οι γείτονές μας. Όχι πάντοτε με τον ίδιο βαθμό ενθουσιασμού.
Χωρίς μετριοφροσύνη και με περισσή δόση αλαζονείας διαλαλούσαμε το πλεονέκτημα μας και την ταυτότητα μας. Είμαστε η Ευρώπη. Είμαστε το ΝΑΤΟ. Είμαστε ,είμαστε ,είμαστε…
Πολιτικοί, διπλωμάτες, δημοσιογράφοι και πανεπιστημιακοί βάλαμε στο λεξιλόγιο μας όρους όπως « οικονομική ατμομηχανή των Βαλκανίων», «οικονομική διείσδυση΄΄ και « βαλκανική ενδοχώρα». Όταν οι ομιλητές ήσαν στην Θεσσαλονίκη τότε υπήρχε και η επωδός « πρωτεύουσα των Βαλκανίων».
Όταν σήμερα αναλύουμε τις σχέσεις της Ελλάδος με τους Βαλκάνιους γείτονές μας και τα Δυτικά Βαλκάνια ειδικότερα, οφείλουμε να παραδεχθούμε οτι :
1. Η ενταξιακή πορεία των γειτόνων μας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, που αποτέλεσε για τόσα χρόνια την κινητήρια δύναμη και κεντρικό άξονα της εθνικής μας πολιτικής στα Βαλκάνια έχει απωλέσει την ωστική της δύναμη. Δεν συγκινεί, τουλάχιστον σε σύγκριση με το παρελθόν, ούτε τις πολιτικές ηγεσίες ούτε τους λαούς. Άλλωστε και η πλειοψηφία των Ευρωπαίων εταίρων μας προτιμά να κρύβει από τους Βαλκάνιους την πραγματικότητα. Προτιμά να επιδίδεται σε ένα «διαγωνισμό καλλιστείων «. Άλλη η θέση τους στις βαλκανικές πρωτεύουσες, διαφορετική στις Βρυξέλλες.
Θα δεχθώ όμως ότι η στάση των βόρειων γειτόνων μας στο προσφυγικό συνιστά σήμερα βασικό κριτήριο πολιτικής αξιολόγησης.
Θυμίζω ότι πάνω από δέκα εταίροι μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση συντάχθηκαν αμέσως με την πΓΔΜ – σε βάρος μας-όταν έκλεισε τα σύνορά μας και τον λεγόμενο «βαλκανικό διάδρομο».
2. Η πολιτική, οικονομική και κοινωνική κρίση της Ελλάδος, η ολοκληρωτική μας συνεχιζόμενη εξάρτηση από τους δανειστές ,η άσχημη εικόνα που εκπέμπουμε διαρκώς στο εξωτερικό μέτωπο κατά την τελευταία εφταετία έχουν δημιουργήσει μια αίσθηση ,μια πεποίθηση σε κάποιους γείτονές μας. Αυτή της αδυναμίας μας.
Πλέον ακριβής θα ήμουν αν έλεγα ότι εκπέμπουμε εικόνα χώρας με μειωμένη ισχύ. Και μάλιστα στα Βαλκάνια. Τουλάχιστον, σε σύγκριση με το όχι τόσο μακρινό παρελθόν.
3. Η εικόνα μας αυτή επηρεάζει, οριοθετεί και σε μεγάλο βαθμό υποβάλλει την πολιτική κάποιων γειτόνων μας, κυρίως της Αλβανίας και της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Επίσης και στην Σερβία ,για διαφορετικούς όμως λόγους.
Σίγουρα οι εκφάνσεις και οι επιπτώσεις τους δεν είναι αποκλειστικά συγκυριακές. Έχουν όμως ,κατά την γνώμη μου, λάβει ορισμένα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά λόγω της προσλαμβάνουσας αυτής εικόνας περί μειωμένης ισχύος της Ελλάδος.
Να θυμίσω ότι τον Νοέμβριο του 1911, ο Ελευθέριος Βενιζέλος μιλώντας ενώπιον του βήματος της Βουλής των Ελλήνων είχε σωστά τότε τονίσει και ταυτόχρονα προβλέψει ότι « τα έθνη τα οποία δι επαιτείας προσπαθούν να προάγουν τα συμφέροντα των είναι άξια περιφρόνησης».
4. Δεν θα αναφερθώ στα επιμέρους ζητήματα αληθινά, υπαρκτά ή εικονικά. Εκτιμώ ότι μοναδική αφετηρία για την δρομολόγηση της αντιμετώπισης τους πρέπει να είναι ,επιτέλους ,η αποκατάσταση ενός κλίματος συνεργασίας, συνέργειας και συναίνεσης μεταξύ των πολιτικών μας δυνάμεων. Σήμερα οι άλλοι δρόμοι, γεμάτοι αυτοπεποίθηση και χαμόγελα, με το κλίμα που σήμερα επικρατεί στην Ελλάδα, οδηγούν σε ψευδαισθήσεις, αυταπάτες ,ένταση και στο τέλος σε αδιέξοδα.
Μετά σαράντα περίπου χρόνια που «από μέσα « χειριζόμουν τα θέματα, από θέσεις ευθύνης πάντοτε, μπορώ άφοβα να πω:
Όταν η εξωτερική πολιτική, η εθνική πολιτική ασφάλειας γενικότερα, υπαγορεύεται από κομματικές η μικροπολιτικές σκοπιμότητες τότε υποτάσσουμε το όλον στο μέρος. Το μείζον στο ελασσον. Το σπουδαίο και σοβαρό στο μικρό και επουσιώδες. Υποτάσσουμε τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα σε αμφιβόλου σημασίας βραχυπρόθεσμα οφέλη.
Κανονικά θα έπρεπε να είχαμε διδαχθεί από την ιστορία. Την παλιότερη και την νεότερη. Τούτο όμως δυστυχώς δεν συμβαίνει.
Σε καμία άλλη χώρα δεν βρίσκονται τόσο συχνά στο λεξιλόγιο της αντιπαράθεσης για την εξωτερική πολιτική λέξεις όπως ο θρίαμβος, η νίκη, η ικανοποίηση, η επίτευξη των στόχων, από την μια, και η ήττα, η ταπείνωση, η μειοδοσία και η προδοσία…
5. Μόνο η συνεργασία των πολιτικών μας ηγετών, η συναντίληψη των κινδύνων και των ευκαιριών συνάμα, μπορεί να ξαναδώσει στην σημερινή Ελλάδα την πρόσθετη ισχύ που τόσο χρειάζεται.
Η πολιτική συνεργασία και η συνεννόηση αποτελούν ταυτόχρονα δύναμη αποτροπής και ανταπόδοσης.
6. Οψέποτε δρομολογηθεί η Συνταγματική Αναθεώρηση, εκτιμώ ότι οι προκλήσεις και οι περιστάσεις απαιτούν κατά προτεραιότητα αναθεώρηση και εκσυγχρονισμό των Θεσμών που αφορούν στην Εθνική Πολιτική Ασφαλείας.
Αυτό επιβάλλει το Εθνικό Συμφέρον. Υπερέχει του κομματικού, του κυβερνητικού και του αντιπολιτευτικού.
Επείγει η σύσταση Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας υπό τον κύριο Πρωθυπουργό.
Με την δικαιωματική συμμετοχή των Πολιτικών Αρχηγών και όλων των εμπλεκόμενων Υπουργείων και Υπηρεσιών. Είναι μηδενικού δημοσιονομικού κόστους και πολλαπλών ανταποδοτικών οφελών.
Εξασφαλίζει σε κάθε κυβέρνηση και σε κάθε αντιπολίτευση την νηφαλιότητα και αυτοπεποίθηση που παρέχει η πρόσβαση στην πληροφόρηση και στην συνέχεια της γνώσης. Γνώση που παρέχουν οι επαγγελματίες της Εξωτερικής Πολιτικής, οι επιτελείς των Ενόπλων Δυνάμεων και των Υπηρεσιών Πληροφοριών και ειδικοί πανεπιστημιακοί εμπειρογνώμονες χωρίς συγκυριακές παρωπίδες και κομματικούς φακούς.
Η γνώμη ,συχνά αποτέλεσμα πιέσεων του χρόνου και των γεγονότων, αλλά και παρορμήσεων της στιγμής, θα πρέπει να στηρίζεται και να ακολουθεί την γνώση. Η έλλειψη της συνέχειας είναι βασικό μειονέκτημα.
Αν η Ελλάδα σαν συντεταγμένη χώρα θέλει να επιστρέψει και να ξαναβρεί την θέση που της αρμόζει στα Βαλκάνια, προσπαθώντας συνάμα να δώσει λύσεις με βελτιωμένη διαπραγματευτικά θέση, αυτό που θα αποκαλούσα από θέση ισχύος, η πρώτη κίνηση δεν πρέπει να γίνει ούτε προς την κατεύθυνση των Σκοπίων ,του Βελιγραδίου και του Σεράγεβου. Ούτε προς τα Τίρανα και την Πρίστινα.
Πρέπει να γίνει εντός των συνόρων μας. Στην Αθήνα. Αυτό είναι το δυσκολότερο. –
*το άρθρο αυτό στηρίζεται σε ομιλία μου στο Ίδρυμα Μελετών της Χερσονησου του Αίμου (Θεσσαλονίκη) στις 12 Οκτωβρίου 2016.