Η πανδημία κατέδειξε, με χαρακτηριστική επιβεβαίωση, την αδυναμία της “αοράτου χειρός” και την ανεπάρκεια της αγοράς να διαχειριστεί, στο σύνολό τους, τα θέματα παραγωγής και οργάνωσης των κοινωνιών ή και να “αυτορυθμιστεί”, όπως τελικά συνέβη πάντα στις συνθήκες κρίσης.

Οι κρίσεις όμως ήταν, είναι και θα είναι σύμφυτο και διαρκές ενδεχόμενο, ως στοιχείο της διακυβέρνησης της οικονομίας και των κοινωνιών, στην "αστική" δημοκρατία. Eμας μας αφορά σε αυτό το πεδίο, της αποτελεσματικότητας της, η οποία σχετίζεται με την δημοκρατία μας. Αυτήν του “δυτικού” όμως τύπου, σε αντιδιαστολή με τις αυταρχικές εκφάνσεις της.

Το 2020 και από ότι φαίνεται όμως και η φετινή χρονιά, ανέδειξε τη σημασία και τον ρόλο των “σταθμισμένων” παρεμβάσεων και ρυθμίσεων, όπου, σε αυτά τα δεδομένα πλαίσια, η επιχειρηματικότητα και ο ανταγωνισμός έχουν την δική τους προστιθέμενη αξία και συμβολή.

Η κρίση και τα παρεπόμενα της πανδημίας αποσαφήνισε, με σοκαριστικό είναι αλήθεια τρόπο, τις σημαντικές διαφορές του “φιλευθερισμού” και του “νεοφιλελευθερισμού”.

Μέσα σε αυτή την δύσκολη για την ανθρωπότητα χρονιά, ένα και ίσως από τα ελάχιστα θετικά που θα μας μείνουν, θα είναι πλέον η σαφής, διακριτή και ιστορική διαφοροποίηση των δυο αυτών εννοιών. Τα προηγούμενα χρόνια είχε γίνει σημαντική προσπάθεια και είχε ηγεμονεύσει στη κοινή γνώμη, αυτά τα δυο πράγματα να είναι αντιληπτά ως ένα και το αυτό.

Η προσπάθεια αυτή είχε συμμάχους και συντελεστές τους δυο ιστορικούς αντιπάλους. Από τη μια τους πολέμιους κάθε φιλελεύθερης αντίληψης στην λειτουργία της οικονομίας και θιασώτες του κεντρικού προγραμματισμού στην οικονομία και από την άλλη τους θιασώτες του "Laissez faire et laissez passer”, που αγαπούν να μισούν οτιδήποτε επιχειρεί να ρυθμίσει το κράτος ακόμη και εκεί που αδυνατεί να "αυτορυθμισθεί" η ίδια η αγορά.

Στον ένα αυτό χρόνο και με την ήτα, στις Αμερικάνικες εκλογές, του “Τραμπισμού”, φάνηκε και στην πορεία θα αποσαφηνίζεται όλο και περισσότερο, όχι μόνο η ένδεια του "νεοφιλελεύθερου" μοντέλου, όσον αφορά στην στοιχειώδη εξασφάλιση μιας ποιότητας ζωής στο σύνολο μιας κοινωνίας, αλλά και αυτό είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρον, η κυνική συνέργεια του στην καταστροφή της όποιας κοινωνικής συνοχής και τελικά στην αποσάθρωση αυτού καθαυτού του κοινωνικού ιστού μιας χώρας.

Είναι προφανές ότι σε πολλές αντίστοιχες περιπτώσεις, ως αποτέλεσμα, έχουμε την αποδυνάμωση και κλονισμό των δομών του κοινοβουλευτικού συστήματος, με σημαντικές συνέπειες στη λειτουργία των θεσμών και στα δικαιώματα, που αφορούν πέραν από αυτά τα ατομικά και σχετίζονται με την "ελευθερία του επιχειρείν".

Ας προσπαθήσουμε μια πρώτη καταγραφή για το τι συμβαίνει και πως διαχειρίζεται, στην Ελλάδα, την συγκυρία η κυβέρνηση και πως στην Αμερική της μεταΤραμπ εποχής.

Είναι προφανές ότι η συγκριτική αυτή προσέγγιση επιχειρείται με την σχετική συνείδηση των διαφορών, της κουλτούρας και των παραδόσεων μας. Μας διευκολύνει όμως το γεγονός της παγκοσμιότητας της κρίσης αυτής, η οποία προκαλείται από την παρούσα πανδημία και την διάχυση των αποτελεσμάτων των διαφορετικών μορφών αντιμετώπισης όχι μόνον της ίδιας της πανδημίας αλλά και των επιδράσεων της στην κοινωνία και οικονομία.

Αντιλαμβανόμαστε ότι οι οποιεσδήποτε συγκρίσεις πάντοτε θα είναι ενδεικτικές, δεδομένου ότι θα ενέχουν στοιχεία αυθαιρεσίας, μιας και τα στοιχεία δεν είναι πάντοτε συγκρίσιμα. Παρά ταύτα η διαχείριση της πανδημίας μας διευκολύνουν να ξεφύγουμε από το εθνικό μας πρότυπο και να κρίνουμε τη χώρα και την επικρατούσα πολιτική πέρα από τα στενά τοπικά και εθνικά πλαίσια ή ακόμη και αυτά τα ευρωπαϊκά.

Στην Ελλάδα της «ατομικής ευθύνης».

Στην Ελλάδα προβάλλεται και έχει επικρατήσει ο "μύθος της εθνικής επιτυχίας στη διαχείριση της επιδημίας", συγκριτικά με άλλες χώρες, σε διάφορα επίπεδα χωρίς να έχει επιχειρηθεί προσπάθεια να εντοπιστούν ή και να καταγράφονται οι αστοχίες για να αντιμετωπιστούν αυτές με τον κατάλληλο πάντα σχεδιασμό.

Θα ήταν άδικο βέβαια να μη καταγράψουμε την, συγκριτικά πάντοτε, επιτυχημένη αντιμετώπιση του πρώτου κύματος της πανδημίας, όπως και του μέχρι στιγμής αποτελεσματικού και φιλικού, προς τους πολίτες, προγράμματος εμβολιασμού, παρά τις επί μέρους διακρίσεις και πλημμέλειες στην προτεραιοποίηση των ομάδων προς εμβολιασμό.

Κατακτήσεις οι οποίες θα έπρεπε να φέρνουν τη χώρα, στη διεθνή σκηνή, ως συμμέτοχο και διαμορφωτή καινοτομιών και ικανοτήτων διαχείρισης της κρίσης.

Δυστυχώς όμως από το καλοκαίρι, ιδιαιτέρως και μετά (εκτός της περιπτώσεως του εμβολιαστικού προγράμματος) παρακολουθούμε την κυβέρνηση να "αυτονομείται" από τη διεθνή πρακτική σε ότι αφορά την πανδημία, αναδεικνύοντας ως υπέρτατο όπλο και αντίληψη τον "νεοφιλελευθερισμό", είτε δια της υπερβολής της σημασίας της "ατομικής ευθύνης" είτε δια της ενοχικής και εξαναγκαστικής αναγνώρισης, ακόμη και σε αυτές τις συνθήκες, του ρόλου του κράτους.

Αντί να γίνει δηλαδή συνείδηση στους πολίτες, ακόμη και για μια μακροχρόνια διαμόρφωση φορολογικής συνείδησης στην κοινωνία, ότι χωρίς κρατικό χρήμα, με διαφάνεια και σχεδιασμένες στοχεύσεις, με σκοπό την διόρθωση κοινωνικών ανισοτήτων, η αγορά από μόνη της είναι ανίκανη να αντιμετωπίσει αυτό το μαζικό πρόβλημα υγείας που αντιμετωπίζουμε σήμερα ως κοινωνίες. Χωρίς οργανωμένο, ελεγχόμενο για κάθε δαπάνη, εθνικό και όχι κρατικό, σύστημα υγείας, τα περί “ατομικής ευθύνης” θα αποτελούν κούφια λόγια και οι λαϊκιστές θα κάνουν πάρτι σε κάθε περίπτωση ιδιότυπων προσωπικών συμπεριφορών, στελεχών του δημόσιου χώρου, που θα είναι εκτός πλαισίου της απαιτούμενης ευθύνης και αυτές πλέον δεν είναι λίγες ούτε ακραίες.

Το δημόσιο σύστημα υγείας βγαίνει, σε συνέχεια πολιτικών της τελευταίας δεκαπενταετίας, όχι απλώς αποδυναμωμένο αλλά μονοσήμαντα προσανατολισμένο, σε μια (1) ασθένεια, αυτήν του covid19, αδρανοποιώντας όλες τις άλλες ειδικότητες και υπηρεσίες στους ασθενείς, χρόνιους και παροδικούς εκτός covid19, με τις υπόλοιπες ασθένειες. Η περιορισμένη διοχέτευση ενός αριθμού στον ιδιωτικό τομέα, δείχνει μια στρεβλή επιλογή για τον ρόλο του ιδιωτικού τομέα στο σύστημα υγείας της χώρας.

Δεν θα αναφερθούμε σε επι μέρους ζητήματα δικαιωμάτων, λειτουργίας των μέσων ενημέρωσης και συμπεριφορών οργάνων δημόσιας τάξης. Θα αναφερθούμε όμως στην "αλλεργία" που επιδεικνύει η κυβέρνηση σε "ανεξάρτητες αρχές" και θεσμούς "ρύθμισης" κανόνων σε συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας και της αγοράς.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η έλλειψη βούληση "θεσμικής θωράκισης" της Επιτροπής υπό το κο Αλεβιζάτο, νομοθετικά, ως κάποιο ανεξάρτητο όργανο για να αντιμετωπιστεί "… η διαχρονική ατιμωρησία των εμπλεκόμενων αστυνομικών οργάνων, η απροθυμία της ΕΛΑΣ να συνεργαστεί με τον Συνήγορο του Πολίτη, η μεροληψία των ανακριτικών αστυνομικών οργάνων και οι σοβαρότατες παρατυπίες κατά τη διενέργεια των ΕΔΕ..." όπως αναφέρει στο πόρισμα του.

Άλλο χαρακτηριστικό είναι ότι από το 2018, τόσο η προηγούμενη όσο και η σημερινή κυβέρνηση έχουν βαλθεί να ακυρώσουν τη μεγάλη (και οδυνηρή) διόρθωση που έγινε τα προηγούμενα χρόνια στο ασφαλιστικό με ενδεχόμενο και ισχυρό πλέον αποτέλεσμα, σε λίγο καιρό, να είμαστε πάλι στο σημείο όπου βρεθήκαμε το αξέχαστο 2010, έτοιμοι να ζήσουμε ξανά όσα ακολούθησαν τότε.

Τέλος σε ένα κρεσέντο υποστήριξης ειδικών συμφερόντων και σε βάρος της διαμόρφωσης όρων θεμιτού ανταγωνισμού στη λιμενική βιομηχανία, μη μπορώντας να καταργήσει τη Ρυθμιστική Αρχή Λιμένων, λόγω μνημονιακών δεσμεύσεων αλλά και άλλων θεσμικών ανεπαρκειών, επιχείρησε σε τροπολογία νύκτας να την αποδυνάμωση με ένα άρθρο, ακυρώνοντας νόμο του 2014 (με τη Ν.Δ. εξουσία), αφαιρώντας αρμοδιότητες της, μεταβιβάζοντας αυτές στο ίδιο το Υπουργείο επί της Ναυτιλίας, το οποίο όμως ως εκτελεστική εξουσία θα είναι και ο αντίδικος (κριτής και κρινόμενος), σε θέματα ενδεχόμενων διαφωνιών με τους παρόχους των λιμενικών υπηρεσιών.

Θα ήταν έλλειμα αν δεν καταγράφαμε την επικράτηση μιας "χωροφυλακίστικης" αντίληψης για την διαχείριση υπαρκτών φαινομένων παραβατικότητας. Μια χώρα που στην Ευρώπη είναι σε πρώτη θέση σε αριθμό εργαζομένων σε σώματα ασφαλείας, ανά εκατό κατοίκους, επιλέγεται η διαχείριση θεμάτων παραβατικότητας στα πανεπιστήμια να γίνει προσλαμβάνοντας άλλους 1.000 ειδικούς φρουρούς όχι δια της συντεταγμένης δομής των σωμάτων ασφαλείας, αλλά με τη δημιουργία ειδικού σώματος στα Πανεπιστήμια. Κάτι πρωτόγνωρο στα διεθνή δεδομένα και ανύπαρκτο ως στο κόσμο ως "καλή πρακτική", βρε αδελφέ, που να δικαιολογεί την επιλογή.

Με αυτά δεδομένα δεν θα ήτα άδικο αν χαρακτηρίζαμε ότι στη περίπτωση της χώρας μας εντοπίζουμε μια "ύστερη μορφή Τραμπισμού", με τα ανάλογα χαρακτηριστικά αλαζονείας, διχαστικών πρακτικών και περιφρόνησης όχι μόνο δικαιωμάτων των πολιτών αλλά και του ελεύθερου επιχειρείν σε συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας..

Αυτοί αλλά και άλλοι λόγοι είναι εκείνοι που θα αιτιολογούν στη χώρα μας το επόμενο διάστημα μεγάλα τμήματα της κοινωνίας να προχωρούν σε μικρές ή και μεγάλες εξεγέρσεις και δυστυχώς εν μέσω πανδημίας, όχι γιατί κινητοποιείται από την όποια αντιπολίτευση αλλά γιατί, όλο και περισσότερο, γίνεται συνείδηση το εύρος των επιπτώσεων στην οικονομία και στις ελευθερίες που κατακτήθηκαν με τον "φιλελευθερισμό" από την στρέβλωση της απάτης του "νεφιλελευθερισμού". Κατάσταση που από ότι φάνηκε συνέβη με βίωσε το μόλις προηγούμενο διάστημα η Αμερική.

Στην Αμερική της κατάργηση της ιεράς αρχής “…η αγορά αποφασίζει…”.

Η νέα κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι επιλέγει νομοθετικές παρεμβάσεις, γιατί μόνον έτσι θα μπορέσει να ανατρέψει ότι, "κάτω από το χαλί", έχει κρύψει, όλες αυτές τις δεκαετίες και όχι μόνο τα χρόνια του Τραμπ, η επικράτηση του “νεοφιλελευθερισμού”, σε όλη την γκάμα των οικονομικών και πολιτικών δεδομένων. Έχει ενδιαφέρον δε η ιδιαίτερη αναφορά ότι “… μόνο έτσι θα αντιμετωπιστεί μια τεράστια εμβέλεια νόμων και πρακτικών που έχουν θεσπιστεί τις τελευταίες δεκαετίες…” στο όνομα του "νεοφιλελευθερισμού".

Ακόμη και στους πλέον επιφυλακτικούς, φαίνεται πλέον ότι με τα δεδομένα της παγκόσμιας οικονομίας και πολιτικής, όπως έχουν διαμορφωθεί από την πανδημία, η αμερικανική κυβέρνηση παραδίδει μαθήματα χειρισμού μιας έκρυθμης κατάστασης, κάνοντας πράξη τον λόγο ύπαρξης της – τον λόγο ύπαρξης κάθε κυβέρνησης. Δηλαδή, το να υπηρετεί τους πολίτες που την έχουν εκλέξει.

Αν προσέξει κάποιος/α στοιχειωδώς το πρόσφατο νομοσχέδιο, που έχει τίτλο «Σχέδιο Σωτηρίας των Αμερικανών», θα δει ότι είναι ταυτόχρονα επικεντρωμένο στην απαραίτητη οικονομική ενίσχυση μιας πολιτείας που έχει υποστεί καταστροφικές συνέπειες λόγω της πανδημίας, αλλά και λόγω της βαθειά ριζωμένης κοινωνικής αδικίας που υπάρχει στους πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς της χώρας αυτής.

Το δε οικονομικό σκέλους αυτού του νομοσχεδίου, φαίνεται ότι μπορεί να γράψει ιστορία (1,9 τρισεκατομμύρια δολάρια) αντίστοιχη με το περίφημο New Deal του Ρούζβελτ (1933), για την αντιμετώπιση της μεγάλης ύφεσης της εποχής.

Αρκεί μια μόνο ματιά σε αυτό το σημείο της νέας νομοθεσίας, όπου επιχειρείται να εξαλειφθεί η λεγόμενη «παιδική φτώχεια» σχεδόν κατά το ήμισυ (το 40% των οικογενειών που δεν μπορούν να ταΐσουν τα παιδιά τους θα πάψουν να αντιμετωπίζουν αυτό το πρόβλημα) για να μας πείσει για την τεράστια σημασία στη διαφοροποίηση με τις μέχρι σήμερα "νεοφιλελεύθερες" πολιτικές στις ΗΠΑ.

Αυτά από μόνα τους δεν θα ήταν αρκετά αν δεν διακρίναμε μια πρωτόγνωρη και γιγαντιαία κινητοποίηση, που όμοιά της δεν θα μπορούσαμε σε καμία περίπτωση να φανταστούμε πριν ένα χρόνο, των κρατικών δυνάμεων για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

• στήριξη νοσοκομείων και της γενικότερης περίθαλψης,

• αγορά εμβολίων και νοσοκομειακού υλικού για τους πολίτες τους,

• κινητοποίηση της πολιτοφυλακής για την διευκόλυνση των μαζικών εμβολιασμών,

• εκπαίδευσης των πολιτών για την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους κλπ.

Το πλέον όμως χαρακτηριστικό είναι η παρέμβαση του κράτους στην επιχειρηματική δραστηριότητα όπου, στον συγκεκριμένο τομέα, το νομοσχέδιο συνοδεύεται από προεδρικό διάταγμα που επιβάλλει την συνεργασία δύο αντιπάλων φαρμακευτικών εταιριών, ώστε να επιταχυνθεί η μαζική παραγωγή των εμβολίων.

Το νομοσχέδιο αυτό, επίσης, προβλέπει οικονομική στήριξη στο σύνολο της τοπικής αυτοδιοίκησης (σε πολιτείες και δήμους που έχουν χάσει εισόδημα λόγω της γενικότερης πτώχευσης των φορολογούμενων πολιτών). Επιπλέον. στοχεύει συγκεκριμένα στην στήριξη των εργατών και των αγροτών , κοινωνικών κατηγοριών που έχουν υποστεί τα βαρύτερα οικονομικά πλήγματα, αλλά και επαγγελμάτων εστίασης και άλλων τομέων της λεγόμενης «οικονομίας υπηρεσιών», των σχολείων και των παιδικών σταθμών, έτσι ώστε οι πτωχευμένες και άνεργες οικογένειες να μη χρειάζεται να συνεχίζουν να πληρώνουν δίδακτρα, ενώ ταυτόχρονα καλύπτει μέχρι και το ήμισυ των ασφαλιστικών εισφορών.

Έχει δε μεγαλύτερη σημασία ότι το νομοσχέδιο αυτό με τίτλο «Σχέδιο Σωτηρίας των Αμερικανών», σε μεγάλο μέρος του, πρόκειται για νομοθεσία υποδομής. Γεγονός που σημαίνει ότι δεν έχει πρόσκαιρη ισχύ και έχει δυναμική ισχύς και μετά την λήξη και πάροδο της πανδημίας.