* Πρόκειται για ένα πρωτοφανές φαινόμενο. Ενα φιλοναζιστικό κόμμα, η Χρυσή Αυγή, απέκτησε από το πουθενά σημαντική κοινοβουλευτική εκπροσώπηση στην Ελλάδα της κρίσης και μετεκλογικά αυξάνει συνεχώς την επιρροή του.

.

Η εύκολη εξήγηση είναι ότι η βασική αιτία είναι η οικονομική κρίση. Πρόκειται για ένα δημοσιογραφικό στερεότυπο, που αναπαράγεται αβασάνιστα. Τότε όμως πώς εξηγείται ότι χώρες σε κρίση (Ισπανία, Πορτογαλία) έχουν ανύπαρκτη ακροδεξιά, ενώ χώρες με ισχυρή οικονομία (Ολλανδία, Γαλλία) έχουν ακροδεξιά κόμματα με αξιοσημείωτες επιδόσεις; Πολλοί μελετητές του φαινομένου έχουν επισημάνει ότι στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, σε περιόδους κρίσης, η ακροδεξιά δεν ενισχύεται πολιτικά. Εάν αυτό ισχύει, πώς εξηγείται το «ελληνικό παράδοξο»;

.

Η απάντηση είναι ότι η ακροδεξιά πολιτική επιτυχία στη χώρα μας εδράζεται σε σύνθετες κοινωνικές διεργασίες.

.

Η κρίση στην Ελλάδα δεν είναι απλώς οικονομική. Είναι μια πολύπλευρη κρίση, οικονομική, πολιτική, κοινωνική και ανθρωπολογική, με την οικονομική διάσταση να είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου.

.

Στο πλαίσιο αυτής της ολόπλευρης κρίσης δημιουργείται κοινωνική ζήτηση για ακροδεξιές πολιτικές. Πολιτική δυσαρέσκεια, έντονο μεταναστευτικό πρόβλημα, ξενοφοβία, αναδυόμενος ρατσισμός, ανασφάλεια, ανομία, «χαμένοι» της κρίσης.

.

Ιδίως τα προβλήματα που έχουν προκύψει από την ανεξέλεγκτη μετανάστευση, στην Αθήνα και σε άλλες μεγάλες πόλεις, δίνουν ένα σημαντικό πλεονέκτημα στην ακροδεξιά.

.

Η πλευρά της ζήτησης (demand-side) της λαϊκιστικής ριζοσπαστικής δεξιάς πολιτικής συγκροτεί τον αναγκαίο βιότοπο, το εύφορο έδαφος για τη δημιουργία του τέλειου πλαισίου ανάπτυξης για τα κόμματα αυτά. Είναι η αναγκαία αλλά όχι και ικανή συνθήκη για την υπερψήφιση ακροδεξιών κομμάτων.

.

.

Μνημόνιο και πολιτική βία

.

Εδώ έρχεται η πολιτική προσφορά (supply-side) να ανταποκριθεί στη ζήτηση. Δύο παράμετροι της προσφοράς ήταν κρίσιμες για την εκλογική επιτυχία της Χρυσής Αυγής. Η πρώτη ήταν η πόλωση της ελληνικής πολιτικής ζωής την τελευταία διετία γύρω από το δίλημμα μνημόνιο/αντιμνημόνιο. Η λέξη Μνημόνιο έγινε συνώνυμο του απόλυτου κακού.

.

Η υποστήριξη του «Μνημονίου» έγινε συνώνυμη της εθνικής προδοσίας. Το Μνημόνιο στο συλλογικό υποσυνείδητο ενοχοποιήθηκε για όλα τα δεινά της Ελλάδας. Ηταν μια φαντασιακή απόδραση από την πραγματικότητα που επέτρεψε στην πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας να επιρρίψει τις ευθύνες τής κρίσης στους «εχθρούς», αρνούμενη τη στοιχειώδη αυτογνωσία, κρύβοντας το κεφάλι της στο έδαφος όπως η στρουθοκάμηλος. Η αντιμνημονιακή ρητορεία και η απήχησή της στην πλειοψηφία του κοινωνικού σώματος αποδεικνύουν ότι η κρίση ταυτότητας και η απουσία αυτογνωσίας στην Ελλάδα έχουν προσλάβει δραματικές διαστάσεις.

.

Η δεύτερη παράμετρος, με έντονα πολιτισμικά χαρακτηριστικά, ήταν μια νέα «πολιτική κουλτούρα», που εμφανίστηκε στην Ελλάδα της κρίσης.

.

Πρόκειται για την κοινωνική αποδοχή και νομιμοποίηση της κουλτούρας της βίας. Φαινόμενο που ανάγεται στις παθολογίες της μεταπολιτευτικής πολιτικοποίησης και που απέκτησε πλειοψηφικά χαρακτηριστικά στην Ελλάδα της κρίσης.

.

Ετσι διαμορφώθηκαν νοοτροπίες και συμπεριφορές βαθύτατα αντιδημοκρατικές, με κορύφωση τις κρεμάλες στην πλατεία Συντάγματος στις κινητοποιήσεις των «Αγανακτισμένων» το καλοκαίρι του 2011. Δύο χρόνια πριν η κουλτούρα της βίας εμφιλοχωρούσε σε αριθμητικά ασήμαντες ομάδες ακροδεξιών και ακροαριστερών γκρουπούσκουλων.

.

.

Τα περιστατικά πολιτικής βίας δημιούργησαν μια μεγάλη πολιτική ευκαιρία για τη Χρυσή Αυγή. Παρότι τα περιστατικά αυτά είχαν στις περισσότερες περιπτώσεις προέλθει από τη ριζοσπαστική και κινηματική Αριστερά, η ακροδεξιά στην εξτρεμιστική της μορφή καρπώθηκε ένα πολύ σημαντικό μέρος από τα οφέλη.

.

Δεν είναι τυχαίο ότι το χαστούκι Κασιδιάρη στην Κανέλλη εκτίναξε τα ποσοστά της Χρυσής Αυγής, που είχαν αρχίσει να φθίνουν μετά την πρώτη εκλογική αναμέτρηση του Μαΐου του 2012 ενεργοποιώντας το φαινόμενο της ακροδεξιάς οξειδοαναγωγής (για αναλυτικότερη παρουσίαση του φαινομένου, άρθρο μου με τίτλο «Το Big Bang της Χρυσής Αυγής», στο περιοδικό «The Books’ Journal», τεύχος 23, Σεπτέμβριος 2012, σελ 12-19).

.

Ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης ήταν αποφασιστικής σημασίας για το Big Bang της Χρυσής Αυγής, δηλαδή τη μετάβαση της από το πολιτικό περιθώριο στην εκλογική επιβράβευση σε δύο συνεχόμενες εκλογές. Είναι επίσης κρίσιμος στην υποβοήθηση της εκλογικής παγίωσης και ανόδου της Χρυσής Αυγής μετά της εκλογές του Ιουνίου 2012, όπου πλέον η ΧΑ είναι σταθερά τρίτο κόμμα στις δημοσκοπήσεις.

.

Δεδομένου ότι στην Ελλάδα, όπως και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, το απόθεμα ακροδεξιών ιδεών θα συνεχίσει να υπάρχει για πολλά χρόνια, το εύφορο έδαφος για τις ακραίες θέσεις της Χρυσής Αυγής θα γίνει άγονο (όχι ολοκληρωτικά) μόνον εάν ο λαϊκισμός του «αντιμνημονίου» υποχωρήσει στην Ελλάδα και κυρίως εάν στιγματιστεί κοινωνικά και αποδυναμωθεί ιδεολογικά η χρήση πολιτικής βίας και αντιδημοκρατικών μεθόδων.

.

Επειδή αυτά δεν μοιάζουν και πολύ πιθανό να γίνουν, η Χρυσή Αυγή μάλλον ήλθε για να μείνει για πολλά χρόνια.

.

Οι κοινωνικές ρίζες του φαινομένου είναι πολύ βαθύτερες απ’ ό,τι υποψιαζόμαστε.

.

Ο Πέτρος Παπασαραντόπουλος είναι εκδότης – δημοσιογράφος

.

* Το κείμενο που αυτό δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Έθνος, στις 20 Οκτωβρίου 2012 με τίτλο (της σύνταξης) «Το Μνημόνιο, η στρουθοκάμηλος και η έκρηξη της ακροδεξιάς». Αναδημοσιεύεται στη Μεταρρύθμιση με την προσθήκη κάποιων σκέψεων που δεν περιλαμβάνονται στο αρχικό κείμενο.