Ανήκω σε μία παραδοσιακή οικογένεια όπου δεν έχουν υπάρξει ποτέ διαζύγια στο ιστορικό της. Υπήρξε έως πρόσφατα, δηλαδή έως και τον μητρικό παππού μου, μόλις δυο γενιές πριν από τη δική μου, ο αρχέγονος θεσμός της "σύγκριας", δηλαδή το δικαίωμα του άντρα να πάρει και δεύτερη γυναίκα στο σπίτι για να κάνει αγόρι παιδί εφόσον η πρώτη σύζυγος δεν το καταφέρνει. Ακόμα και δεύτερη αλλά και τρίτη γυναίκα κ.ο.κ. που συζούν ταυτόχρονα έως ότου επιτευχθεί αυτή η πατριαρχική διαχρονική αξία, κάθε οικογένεια να διαθέτει πολλούς άνδρες για την ισχύ και επιβίωσή της σε άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον μισθοφόρων πολεμιστών.

Η Σύγκρια είναι ένα αρχαίο μάλλον δωρικό σπαρτιατικό έθιμο που συναντάται έως πρόσφατα στη Μάνη, Τσακωνιά και αλλού σε πολεμικές πατριαρχικές οικογένειες, με ιστορικές αναφορές τουλάχιστον από τα μέσα του 17ου αιώνα (το πιο πιθανό ακόμα παλαιότερα) και φτάνει περίπου μέχρι και το 1950.

Σύμφωνα με αυτό το δωρικό έθιμο εάν η πρώτη σύζυγος ενός Δωριέα, Μανιάτη, Τσάκωνα... δεν έκανε παιδιά ή γεννούσε μόνο θηλυκά, τότε ο άνδρας είχε το δικαίωμα να πάρει μια δεύτερη σύζυγο και να τη φέρει μέσα στο σπίτι για συγκατοίκηση.

Ο όρος πιθανότατα προκύπτει από τη λέξη συγκυρία (συν+κυρία). Στον χάρτη wikipedia οι πράσινες κουκίδες σηματοδοτούν τις περιοχές του εθίμου. Δεν υπήρχαν λοιπόν διαζύγια στην οικογένειά μου. Τουλάχιστον μέχρι τώρα. Μεγάλωσα και επιμορφώθηκα κοινωνικά στο δόγμα ότι ο γάμος διαρκεί για πάντα, για όλη τη ζωή, το ταίρι δεν εγκαταλείπεται ποτέ και για κανέναν λόγο, ακόμα και όταν οι ανάγκες θυσιάζουν την μονογαμικότητα.

Στο μεταξύ μετανάστευσ σε άλλη κοινωνία, επιμορφώθηκα κοινωνικά και επιστημονικά σε νέο περιβάλλον, ενεργοποιήθηκα όχι πρωτοπόρος ερευνητής στα κοινωνικά δίκτυα και τις διαπροσωπικές ψηφιακές εφαρμογές, γνώρισα μέσω διαδικτύου και συνεργάστηκα επαγγελματικά με πολλούς ανθρώπους. Εν τω μεταξύ παρακολουθώ τι συμβαίνει γύρω μου, ως κοινωνιολόγος παρατήρησα με έκπληξη πως η επιδημία Covid με την υποχρεωτική συμβίωση ζευγαριών μέσα στον ίδιο στενό οικιακό χώρο, κατέστρεψε ζευγάρια, γάμους και ελπίδες ενώ παράλληλα γέννησε νέους έρωτες που πιθανότατα δεν θα είχαν διαμορφωθεί ποτέ.

Επιπλέον, γίνεται όλο και περισσότερο λόγος για εναλλακτικές σχεσιακές μορφές στη μονογαμία και το «για πάντα» φαίνεται να έχει εξατμιστεί στο μεταξύ, αφού οι στατιστικές των διαστάσεων και διαζυγίων ξεπερνούν κατά πολύ τους γάμους και τα σύμφωνα συμβίωσης. Κυριαρχούν πλέον οι single και οι μονογονεϊκές οικογένειες.

Αντηχούν εδώ λοιπόν τα λόγια του Bauman που ήδη το 2003, στο βιβλίο του «Liquid Love», (Ρευστή Αγάπη), αμφισβήτησε τις παραδοσιακές μόνιμες σχέσεις στη σύγχρονη κοινωνία καταναλωτικού τύπου. Μάλιστα, ο διάσημος συνάδελφος, πρωτοπόρος κοινωνιολόγος και πρωτότυπος παρατηρητής των ραγδαίων κοινωνικών εξελίξεων, έγραψε για το πώς οι σχέσεις σήμερα οδηγούνται από λόγους ανάγκης και οπορτουνισμού και είναι όλο και πιο επισφαλείς. Εάν η αγάπη συνεπάγεται συμβιβασμό, δέσμευση και προσπάθεια, φαίνεται να μην υπάρχει πλέον η θέληση να την επιδιώξουμε, να τη σφυρηλατήσουμε. Φαίνεται ότι έχουμε να κάνουμε με μια κουλτούρα θυσίας που –τόσο στην αγάπη όσο και στην εργασία– έχει χαθεί στο όνομα της καταναλωτικής εφήμερης ευδαιμονίας.

Σήμερα οι άνθρωποι νιώθουν πρωτόγνωρα στην ιστορία της ανθρωπότητας τόσο μόνοι. Αναζητούν δεσμούς για να κατευνάσουν την έντονη μοναξιά και την αγωνία, τον φόβο της εγκατάλειψης και ταυτόχρονα αποφεύγουν τις σταθερές και οριστικές σχέσεις φοβούμενοι μια συνολική, απολυταρχική δέσμευση. "Αν υπάρχει κάτι περισσότερο από την εργασία, ένα ολοένα και πιο διαδεδομένο μοτίβο ρουτίνας, ίσως υπάρχει κάτι περισσότερο από την αγάπη", φαίνεται να μας λένε. Τουλάχιστον σε σχέση με αυτό που παραδοσιακά νοείται ως συζυγικός δεσμός.

Αυτό που συμβαίνει στον επαγγελματικό τομέα συμβαίνει και στις ανθρώπινες σχέσεις. Η κουλτούρα της θυσίας αμφισβητείται, αλλά δεν υπάρχει (ακόμα) καμία έγκυρη εναλλακτική, κοινωνικά αποδεκτή ως τέτοια. Είμαστε δεμένοι με την ιδέα της οικογένειας, αλλά συνειδητοποιούμε ότι ο γάμος και η απόκτηση παιδιών δεν μπορούν -και δεν πρέπει- να είναι υποχρεωτικό μονολιθικό δόγμα και κοινωνικό βήμα υποταγής.

Έτσι διαμορφώνονται νέοι σχεσιακοί και οικογενειακοί αστερισμοί, αμφισβητείται το «μέχρι να μας χωρίσει ο θάνατος» και βρισκόμαστε χαμένοι σε ένα υγρό τοπίο, ρευστό σενάριο, όπου τα πάντα βρίσκονται υπό διαρκή διαπραγμάτευση και διεκδίκηση. Τα παλιά μοντέλα λήγουν, σβήνουν, πεθαίνουν, αλλά τα νέα πασχίζουν να πάρουν μορφή και κατά συνέπεια να καθιερωθούν ως νέοι θεσμοί κοινωνικής συμπεριφοράς.

Βρισκόμαστε σε μια μεταβατική φάση, στην οποία είναι θεμιτό να οματιζόμαστε, να φαντασιωνόμαστε και να πειραματιζόμαστε. Δεν υπάρχει σωστή, κανονική σχεσιακή μορφή ανεξάρτητα από τον κοινωνικό περίγυρο και συνθήκες διαβίωσης: είναι απαραίτητο να βρείτε αυτή που σας κάνει να νιώθετε καλά, με σεβασμό και αμοιβαία συναίνεση. Και ίσως, αξίζει να πάτε να ξαναβρείτε εκ θεμελίων μερικές σκέψεις για την αγάπη. Σκέψεις που μπορεί να ακούγονται βγαλμένες από άλλες εποχές, που όμως, αν διαβαστούν προσεκτικά, μπορούν να προσφέρουν νέες γόνιμες ιδέες και φιλοσοφικά ερωτήματα από τα οποία να (ξανα)ξεκινήσετε μια καινούργια ζωή, λιγότερο συμβιβαστική, λιγότερο ανορθολογική, λιγότερο κανονική, πιο ορθολογική, πιο φιλοσοφημένη, πιο προσωπική.

Ιδού λοιπόν τα λόγια του Έριχ Φρομ, Γερμανού ψυχαναλυτή και φιλόσοφου:

"Το να αγαπάς κάποιον δεν είναι απλώς ένα δυνατό συναίσθημα, είναι μια επιλογή, μια υπόσχεση, μια δέσμευση. Αν η αγάπη ήταν απλώς ένα συναίσθημα, δεν θα υπήρχαν προϋποθέσεις για διαρκή αγάπη. Ένα συναίσθημα έρχεται και φεύγει."

Στην οικογένειά μου, σίγουρα έχουν γίνει κάποιες επιλογές και έχουν τηρηθεί δεσμεύσεις στο παρελθόν, τις οποίες διερευνώ, μελετώ, κατανοώ, σέβομαι και αναγνωρίζω. Αναγνωρίζω την αξία της παράδοσης, αλλά ξέρω επίσης ότι οι προσωπικές μου αποφάσεις και η αφοσίωση μπορεί να υπάρχουν σε σχεσιακές μορφές εκτός από τη μονογαμία ή σε σχέσεις που διαρκούν έστω και λίγους μήνες. Ανήκουμε όλοι στις σχέσεις που μας ωρίμασαν βιώνοντας τις συνθήκες τους.

Σε όλα αυτά τα βιώματα, προτιμώ να έχω ερωτήσεις παρά απαντήσεις. Είμαι υπέρ του «δεν ξέρω ακόμα» και επιτρέπω στον εαυτό μου να φανταστεί πιθανά εναλλακτικά σενάρια για τη μελλοντική συντροφική ζωή μου. Έχοντας επίγνωση ότι ίσως ο Μπάουμαν έχει δίκιο: έχουμε χάσει κάποια ικανότητα για θυσίες. Αλλά την έχουμε χάσει σε σχέση με έργα ζωής που δεν μας ανήκουν, βιώνοντας παραδοσιακά, συντηρητικά, συμβατικά, με όρους δογματισμού και υποταγής σε κοινωνικά στερεότυπα, ενώ τώρα καλούμαστε να ξαναδημιουργήσουμε νέους φιλοσοφικούς και κοινωνικούς όρους, προσωπικούς και ορθολογικούς.

Τελικά η νέα σύγχρονη τεχνολογική μεταβιομηχανική επανάσταση της γνώσης και επιστήμης, ψάχνει το νέο μετανθρωποκεντρικό της νόημα στις υπό αναγεννησιακή δημιουργία ανθρώπινες σχέσεις, που ξαναδημιουργούνται πάνω σε νέες υπό διαμόρφωση αξίες και σε διαρκώς μεταβαλλόμενο ασταθές περιβάλλον της ρευστής θεσμικά κοινωνίας μας.

Ευάγγελος Αλεξανδρής Ανδρούτσος

Εκπαιδευτικός, κοινωνιολόγος, δημοσιογράφος.

Ζύγκμουντ Μπάουμαν. Ρευστή αγάπη: Για την ευθραυστότητα των ανθρώπινων δεσμών. Επιστήμη και Κοινωνία: Επιθεώρηση Πολιτικής και Ηθικής Θεωρίας, 23, 257–259.

Πηγή: https://www.facebook.com/groups/periskopio.ellas/posts/3456497774582419