Mark Leonard, ΑΝΕΙΡΗΝΕΥΤΗ ΕΠΟΧΗ

ΠΩΣ ΟΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ ΑΛΛΗΛΟΣΥΝΔΕΣΕΙΣ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ

Μτφρ.: Γιώργος Αποσκίτης, Πρόλογος: Σωτήρης Ντάλης

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Ασίνη, Αθήνα 2024, σελ. 310

O Mark Leonard είναι πολύ γνωστός βρετανός πολιτικός επιστήμονας συγγραφέας, αρθρογράφος και αναλυτής, διευθυντής και συνιδρυτής (2007) της Δεξαμενής Σκέψης «Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων» (European Council on Foreign Relations) που έχει  μεγάλη επιρροή. Σήμερα αριθμεί 330 περίπου μέλη ( πρώην Πρωθυπουργοί, Υπουργοί Εξωτερικών και Υπουργοί, επιχειρηματίες, δημοσιογράφοι κ.τ.λ.). Το προσωπικό του αποτελούν 90 άτομα από 25 χώρες. Αποσκοπεί στο να αποτελεί βήμα διαλόγου και έδρα μελετών και αναλύσεων πανευρωπαϊκής προοπτικής, για τις μεγάλες στρατηγικές προκλήσεις και προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ΕΕ και η Δύση.

Το ενδιαφέρον που παρουσιάζει το βιβλίο του ΑΝΕΙΡΗΝΕΥΤΗ ΕΠΟΧΗ έγκειται στο γεγονός ότι «διαβάζει» με ένα δικό του τρόπο ορισμένες βασικές πτυχές της παγκοσμιοποίησης κι ότι επισημαίνει πηγές και σχέσεις αλληλεξάρτησης και αλληλοσύνδεσης μεταξύ των κρατών που στην ουσία, κατά την άποψή του, παράγουν συγκρούσεις αντί να οδηγούν σε καλύτερα επίπεδα διμερών και παγκόσμιων διακρατικών σχέσεων, αντί δηλαδή να ενισχύουν την Ειρήνη, την ειρηνική συνύπαρξη και την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών.

Η βασική ιδέα είναι απλή, τονίζει ο ίδιος: οι δεσμοί που συμπλέκουν και διασυνδέουν τον κόσμο είναι οι ίδιοι που τον διασπούν. Ο συγγραφέας δεν ισχυρίζεται ότι η πατρότητα της ιδέας είναι αποκλειστικά δική του. Αναφέρεται σε προηγούμενους προβληματισμούς άλλων συγγραφέων, έστω από την άποψη ότι η «ασύμμετρη αλληλεξάρτηση» οδηγεί προφανώς σε διαφορετικά επίπεδα ισχύος. Ο κόσμος σήμερα, ενώ επιφανειακά βρίσκεται σε μια κατάσταση μη Πολέμου και μη Ειρήνης, (unpeace) στην ουσία διεξάγει έναν «υβριδικό πόλεμο» μη συμβατικό, με «άλλα μέσα» που έχει ως βάση τη συνδετικότητα. Η βαθειά αλληλεξάρτηση μεταξύ των κρατών που επέφερε η παγκοσμιοποίηση αντί να μειώσει τις εντάσεις μοιάζει να τις τροφοδοτεί. Βέβαια, οι βαθύτερες αιτίες των εντάσεων μεταξύ των χωρών, όπως η δίψα για κύρος και εξουσία, η απληστία, ο φόβος, σημειώνει σχετικά, δεν έχουν  εκλείψει και ενισχύονται από τη συνδετικότητα. Ιδιαίτερα η ψηφιακή συνδετικότητα, υποστηρίζει ο συγγραφέας, αποκαλύπτει την ανταγωνιστική πλευρά της ανθρώπινης φύσης, οδηγώντας σε κοινωνίες περισσότερο πολωμένες, τροφοδοτώντας μια επιδημία φθόνου, τοξικότητας και προκαλώντας απώλεια ελέγχου. Επί παραδείγματι, οι εμπορικοί πόλεμοι μπορεί να σημαίνουν απώλειες δεκάδων εκατομμυρίων θέσεων εργασίας, οι κυβερνοεπιθέσεις μπορούν να παραλύσουν ολόκληρα κράτη, οι εκστρατείες παραπληροφόρησης να έχουν αποσταθεροποιητικές επιδράσεις, ο έλεγχος των ροών πετρελαίου, φυσικού αερίου κ.τ.λ.

Το βιβλίο αποτελείται από 7 Κεφάλια που επικεντρώνονται σε θέματα συνδετικότητας και ασφάλειας, σε αυτό που ο συγγραφέας αποκαλεί «Ο Συνδεδεμένος Άνθρωπος» με την αυτοματοποίηση και την απώλεια ελέγχου, τις εθνικές ανειρήνευτες κουλτούρες, την αλληλεξάρτηση των χωρών και τις αιτίες των συγκρούσεων, για το πώς η παγκοσμιοποίηση κατακερμάτισε τις κοινωνίες και μετέτρεψε σε όπλο τον ψηφιακό κόσμο, τη νέα Τοπογραφία Ισχύος και τις αυτοκρατορίες συνδετικότητας, όπως τις αποκαλεί (Ουάσινγκτον, Πεκίνο, Βρυξέλλες, τέταρτος κόσμος..). Δεν μπορώ να παρουσιάσω εδώ τον πλούσιο προβληματισμό του συγγραφέα και τη λεπτομερή και ισχυρή επιχειρηματολογία του.

Ο Leonard σημειώνει ότι «αν συνεχίσουμε την τρέχουσα πορεία μας…θα διακινδυνεύσουμε να μπούμε σε μια εποχή αέναης σύγκρουσης» (σελ. 260). Ωστόσο, κάθε άλλο παρά μοιρολάτρης είναι. Η εδραίωση των τάσεων δεν οδηγεί αναπόφευκτα στην καταστροφή, διότι αυτές μπορούν να ανατραπούν, επιμένει. Η πολιτική δίνει τη δυνατότητα αλλαγής πορείας. Η αφύπνιση υπάρχει, Ευρώπη και Αμερική κάνουν βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Πρέπει να αποφευχθούν οι χειρότερες συνέπειες και να επιλεγούν οι κατάλληλες θεραπείες. Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε το πρόβλημα, ότι η συνδετικότητα είναι «δίκοπο μαχαίρι». Συνεπάγεται συνεργασία αλλά και σύγκρουση.

Στον Πρόλογο του βιβλίου (στην ελληνική έκδοση) ο καθηγητής διεθνολόγος Σωτήρης Ντάλης επισημαίνει ότι «η διαχωριστική γραμμή μεταξύ ειρήνης και πολέμου έχει προ πολλού γίνει θολή και πλέον εργαλειοποιούνται τα πάντα». Και καθώς ο συγγραφέας εντάσσει και την απρόκλητη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την εγκληματική και δολοφονική επίθεση της τρομοκρατικής οργάνωσης των Παλαιστινίων  επίθεση Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου του 2023 εναντίον αθώων πολιτών του Ισραήλ στο πλαίσιο της προβληματικής του, ο Ντάλης[1] επισημαίνει ότι οι δυο αυτές πολεμικές συγκρούσεις αποτελούν την Ευρωπαϊκή Ένωση ενώπιον σοβαρών προκλήσεων σχετικά με την ασφάλεια και την ίδια την ύπαρξή της. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και τα ρωσικά εγκλήματα πολέμου διότι πρόκειται για τη μεγαλύτερη πολεμική σύγκρουση στην Ευρώπη μετά το 1945 και την πιο σφοδρή ρωσική απόπειρα απρόκλητης εισβολής και βίαιης παραβίασης της εδαφικής ακεραιότητας και κυριαρχίας μιας χώρας που θέλει να είναι δυτική, που προσβλέπει στην ένταξή της στο σύστημα οικονομικής συνεργασίας και αμυντικών συμμαχιών της Ευρώπης και της Δύσης. Η Ρωσία δεν πρέπει να κερδίσει τον πόλεμο αυτό και η Δύση θα πρέπει να κάνει γι αυτό «ό, τι χρειαστεί». Συνάμα, η έλλειψη κοινής εξωτερικής πολιτικής, πολιτικής ασφάλειας και άμυνας δε θα μπορούσε να είναι πιο εμφανής παρά στην περίπτωση του Ισραήλ, της μόνης δυτικής και δημοκρατικής χώρας στην Μέση Ανατολή την εξόντωση και εξαφάνισή του από προσώπου γης οποίου επιδιώκει ομάδα ισλαμικών, θεοκρατικών και ολοκληρωτικών κρατών που στηρίζουν με όλα τα μέσα τρομοκρατικές οργανώσεις κι έχουν συμφέρον στη διαιώνιση μιας κατάστασης που κανέναν δεν ωφελεί και διατηρεί τη γεωπολιτική αστάθεια και ανασφάλεια. Η ΕΕ δείχνει και την αμέριστη στήριξή της στο Ισραήλ και στο δικαίωμα της αυτοάμυνας αλλά και το επικρίνει για την αλόγιστη πολιτική βίας που ακολουθεί ενώ  μεριμνά για τους αμάχους της Γάζας και την τεράστια ανθρωπιστική κρίση που έχει προκαλέσει η πολιτική των σκληρών στρατιωτικών αντιποίνων του Π/Θ της χώρας Νετανιάχου και οι εξτρεμιστές της κυβέρνησής του για να διασώσουν  την εξουσία τους, αδιαφορώντας για όλα τα άλλα. Τους συνεπικουρεί η εγκληματική μανία των ισλαμοφασιστών της Χαμάς που εν ψυχρώ βασανίζει και δολοφονεί ομήρους, πρόθυμο όργανο αυτών που την χρηματοδοτούν. Είναι σαφές ότι ο Νετανιάχου από την αρχή σχεδίαζε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις με χρονικό ορίζοντα τις προεδρικές εκλογές στην Ηνωμένες Πολιτείες ενώ δεν είναι σαφές ποιο είναι το πολιτικό του σχέδιο για τη συνύπαρξη με τους Παλαιστίνιους, ποια η στρατηγική του  για τη διαρκή ασφάλεια του κράτους του Ισραήλ και την επίλυση του γενικότερου προβλήματος σταθερότητας, ασφάλειας και ειρήνης στην περιοχή.

Και στις δυο περιπτώσεις η έλλειψη συνοχής και ενιαίας πολιτικής της ΕΕ είναι εμφανείς.

Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η δική μας, η ελληνική. Η κοινή γνώμη τάσσεται ενθουσιωδώς υπέρ της δημιουργίας ευρωπαϊκού στρατού (57%), προφανώς για να τον καμαρώνει σε παρελάσεις και ασκήσεις ακριβείας. Διότι, κατά τα άλλα, μόνο το 28% τάσσεται υπέρ της αποστολής όπλων στην Ουκρανία και μόλις το 15% υπέρ της αποστολής ευρωπαϊκών στρατευμάτων ενώ το 70% τάσσεται υπέρ της «διαπραγμάτευσης».[2] Από την άλλη μεριά ενθουσιώδης και άνευ όρων και ορίων είναι η στήριξη στους Παλαιστίνιους και την Χαμάς ιδιαίτερα από τα άκρα του πολιτικού φάσματος, ακροδεξιά και ακροαριστερά η δύναμη των οποίων κάθε άλλο παρά αμελητέα είναι.

Δε χρειάζεται να παραθέσω άλλα στοιχεία. Ο φιλορωσισμός της ελληνικής κοινής γνώμης είναι η άλλη όψη του νομίσματος όπου φιγουράρει απτόητος ο αντιδυτικισμός. Δεν πρόκειται για μια κανονική εικόνα ενός  κράτους-μέλους του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, στρατηγικού συμμάχου των Η.Π.Α. που μπορεί να έχει στο εσωτερικό της διάφορες αντιτιθέμενες στάσεις και γνώμες αλλά η πλειοψηφία τάσσεται σταθερά και σαφώς υπέρ της ευρωπαϊκής και δυτικής πολιτικής.

Η κυβέρνηση της χώρας έχει ήδη έμπρακτα αποδείξει ότι είναι και πάλι με τη σωστή πλευρά της ιστορίας υπερασπίζοντας την ασφάλεια και τα συμφέροντα της Ελλάδος. Εκπληρώνοντας τις συμμαχικές της υποχρεώσεις. Υπερασπίζοντας την ελευθερία, την ανεξαρτησία, την κυριαρχία και τις δυτικές αξίες της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Η κοινή, όμως, γνώμη της χώρας βρίσκεται σε σημαντικό βαθμό αλλού[3]…Ο φιλορωσισμός και η εχθρότητα απέναντι στην Ουκρανία, που πληρώνει βαρύτατο φόρο αίματος για να υπερασπίσει την αξιοπρέπεια, την κυριαρχία και ανεξαρτησία της και την ελευθερία να επιλέξει το διεθνή της προσανατολισμό, τοποθετούν το σημαντικό αυτό τμήμα της κοινής γνώμης στο στρατόπεδο των ευρωπαϊκών ακροδεξιών και ακροαριστερών δυνάμεων, των κατ’ εξοχήν θαυμαστών και συμμάχων του Πούτιν που απολαμβάνουν την υποστήριξη της Ρωσίας με όλα τα μέσα. Κι ας έχουν υπάρξει μεταξύ των θυμάτων πολίτες ελληνικής καταγωγής, κι ας έχουν ξεριζωθεί, λόγω της ρωσικής εισβολής και των αγριοτήτων που διαπράττουν οι Ρώσοι δεκάδες χιλιάδων Ελλήνων, πρόσφυγες στην ίδια τους τη χώρα. Το αυτί του σημαντικού αυτού τμήματος της ελληνικής κοινής γνώμης καθόλου δεν ιδρώνει. Αδιαφορεί πλήρως εάν «το ξανθό γένος», το οποίο ουδεμία σχέση με το μεσογειακό «μελαχρινό», καταστρέφει συστηματικά μια χώρα, ένα ολόκληρο έθνος αρκεί να ικανοποιεί τις αταβιστικές και ιδεολογικές φαντασιώσεις του. Τρέφεται με τις αυταπάτες του τις οποίες και δεν εγκαταλείπει.

Διαπιστώθηκε μόλις την περασμένη Κυριακή στις εκλογές που έγιναν στα κρατίδια της Σαξονίας και της Θουριγγίας (σε εδάφη της πρώην Ανατολικής κομμουνιστικής Γερμανίας) ο εκλογικός θρίαμβος των δημαγωγών και των πολιτικών απατεώνων του ακροαριστερού και ακροδεξιού λαϊκισμού, ήτοι το κόμμα BSW της Βάγκενκνεχτ και το νεοναζιστικό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (ΑfD) του φασίστα Χέκε.

Ας το λάβουν σοβαρά υπόψη τους και ορισμένοι πολιτικοί συστημικών κομμάτων και επίδοξοι ηγέτες της φαντασιακής τους «δημοκρατικής παράταξης» που ερωτοτροπούν με την «ουδετερότητα» της χώρας ωε σοβαρή εξωτερική πολιτική και την παροχή μόνο «ανθρωπιστικής βοήθειας» προς την Ουκρανία (προφανώς έχουμε μεγάλα πλεονάσματα κορινθιακής θρεπτικής σταφίδας),  ή την «πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική» απλώς και μόνο για να αλιεύσουν ψήφους. Ανοηταίνουν και με τα φούμαρά τους βλάπτουν τη χώρα.

Δυστυχώς, είναι τέτοια η διάβρωση της κοινής γνώμης από τον φαιοκόκκινο λαϊκισμό που δεν είναι σε θέση να σταθμίσει στοιχειωδώς το εθνικό συμφέρον της χώρες και παραδίδεται εύκολα σε ιδεολογικές ψευδαισθήσεις. Κι αυτό συνεπάγεται ένα πολύ υψηλό τίμημα για το παρόν και το μέλλον της χώρας σε συνθήκες διεθνών γεωπολιτικών ανακατατάξεων και ρευστότητας.