Το δικαίωμα του λαού να υπερψηφίζει οτιδήποτε θέλει είναι αναφαίρετο και απαράγραπτο. Εξίσου αναφαίρετο και απαράγραπτο όμως είναι και το δικαίωμα της κριτικής της απόφασής του. Αλλωστε μια αναδρομή στην ιστορία του περασμένου αιώνα θα ανακάλυπτε πολλά τραγικά συμβάντα που προέκυψαν από εκλογικές επιλογές των λαών. Το προχθεσινό δημοψήφισμα και το ηχηρό του αποτέλεσμα πρέπει λοιπόν να ιδωθούν κριτικά, πέρα από τις μεμψιμοιρίες των μεν και τους χορούς και τα πανηγύρια των δε.

Είναι προφανές ότι το δημοψήφισμα υπήρξε μια πολιτική και ιδεολογική σύγκρουση με σαφή κοινωνικά χαρακτηριστικά. Εστω και εμπειρικά, διαφαίνεται εύκολα ότι στο ποικιλόμορφο μπλοκ του «ΟΧΙ» συσπειρώθηκαν οι λαϊκές και κυριαρχούμενες τάξεις, στο όνομα των οποίων άλλωστε εκφέρονταν και ο κυβερνητικός λόγος. Αντίθετα στο επίσης ποικιλόμορφο μπλοκ του «ΝΑΙ» φαίνεται ότι στοιχήθηκαν περισσότερο τα μεσοαστικά και μεγαλοαστικά στρώματα καθώς και κατηγορίες νέων με κυρίως πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Η πολλαπλή και ποικίλη διχοτόμηση όμως, που διακρίνεται με μια πρώτη ματιά, πόσο αντιστοιχεί στις υπαρκτές και δεδομένες αντιθετικές εγκλήσεις Αριστερά – Δεξιά, παραδοσιοκρατία – νεωτερικότητα, ευρωπαϊσμός – αντιευρωπαϊσμός; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν μπορεί να είναι σαφής. Οι ανακόλουθες όμως συμπεριφορές και οι ιδεολογικές αντιφάσεις και στα δύο μπλοκ είναι πολλές. Αίφνης η ρητορική του ΣΥΡΙΖΑ υπέρ του «ΟΧΙ» ήταν εξωφρενικά παραδοσιοκρατική και χαρακτηρίστηκε από την αναπαραγωγή και την έντονη χρήση όλων των στερεοτύπων του υποτιθέμενου αέναα αντιστασιακού εγχώριου παρελθόντος. Η ρητορική του ακόμα δαιμονοποίησε τους εταίρους και δανειστές, κυρίως τους Γερμανούς και αναζωπύρωσε τον υπαρκτό, ούτως ή άλλως, αντιδυτικισμό. Εντελώς ανήθικα, δε, στοχοποίησε τους υποστηρικτές του «ΝΑΙ» ως πράκτορες των « διεθνών τοκογλύφων» και «συνενόχους των δανειστών». Στον πολλαπλά αντιδραστικό αυτόν λόγο ενός κόμματος της Αριστεράς, αναγνωρίστηκαν και προσχώρησαν με εντυπωσιακή ευκολία οι ναζιστές της Χρυσής Αυγής, οι εθνολαϊκιστές των ΑΝΕΛ, οι αντιευρωπαϊστές κάθε είδους και οι πολυάριθμοι οπαδοί του ανορθολογισμού και των συνωμοσιολογιών. Παραδόξως δε ο ΣΥΡΙΖΑ, με το απαρχαιωμένο αυτό ιδεολογικό οπλοστάσιο, κατάφερε να εμφανίσει το «ΝΑΙ» ως την έκφραση του καταδικασμένου παλαιού πολιτικού προσωπικού, γεγονός που χρήζει ιδιαίτερης διερεύνησης.

Η υπερψήφιση του «ΟΧΙ» έχει βέβαια και προφανή αποτελέσματα. Αρχικά εδραιώνει πλέον ηγεμονικά τον ΣΥΡΙΖΑ στο πολιτικό σκηνικό και συμπιέζει περαιτέρω την αντιπολίτευση. Αναδεικνύει δε τον κ. Τσίπρα σε ηγέτη εθνικού διαμετρήματος, ως προς την αποδοχή του τουλάχιστον. Ενδεχομένως όμως το υψηλό ποσοστό του «ΟΧΙ» να ενισχύσει τις υπάρχουσες εσωκομματικές τάσεις για ρήξη με την Ευρωπαϊκή Ενωση.