Η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου 1940 δεν ανακαλεί στη μνήμη μόνο την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου αλλά και όλη την τρομερή δεκαετία που ακολούθησε. Το νόημα, όμως, της μνήμης αυτής ολοκληρώνεται εάν, μαζί με την ανάμνηση και τον έπαινο εκείνων που διέσωσαν την τιμή και την ύπαρξη της χώρας και του λαού στα δίσεκτα χρόνια, πυροδοτείται και επιχειρείται και ο αναγκαίος αναστοχασμός των όσων συνταρακτικών συνέβησαν.
Οντως συνέβησαν πολλά και συνταρακτικά. Απέναντι στην ιταλική επίθεση ο στρατός και ο επιστρατευμένος λαός αμύνθηκαν σθεναρά με όλους τους τρόπους. Η ενότητα υπήρξε πρωτοφανής και είναι χαρακτηριστικό ότι και ο έγκλειστος στις φυλακές γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης κάλεσε, με τη γνωστή του επιστολή, τον λαό σε ανυποχώρητη αντίσταση κατά του επιτιθέμενου ιταλικού φασισμού.
Τι συνέβη, όμως, και στην οδυνηρή ναζιστική Κατοχή που επακολούθησε και αργότερα μετά την απελευθέρωση άλλαξαν τα πάντα και τέθηκαν νέα ζητήματα στην πολιτική και κοινωνική εγχώρια διάταξη; Το καθοριστικό γεγονός, βέβαια, ήταν η εγκατάλειψη του λαού από τις αστικές πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις, τις θεωρούμενες και ηγέτιδες τάξεις, οι οποίες επέλεξαν είτε τη φυγή είτε τη συνθηκολόγηση με τον εχθρό. Οι λαϊκές, όμως, τάξεις, με την καθοδήγηση των κομμουνιστών, εισέβαλαν ορμητικά στο προσκήνιο, αναδιέταξαν τους πολιτικούς συσχετισμούς, ανέτρεψαν βεβαιότητες και αντιλήψεις και διεκδίκησαν μια άλλη οργάνωση της κοινωνίας.
Οι ανατροπές αυτές τροφοδότησαν γρήγορα μια τρομακτική σε σφοδρότητα και διάρκεια αντίδραση των κυρίαρχων τάξεων, με τελική κατάληξη την πολιτική και στρατιωτική συντριβή της Αριστεράς. Η αντίδραση αυτή ήταν τόσο έντονη και βάρβαρη, που, ηθικά και πολιτικά, απονομιμοποιήθηκε και οδήγησε και στην αποσιώπηση πολλών σκοτεινών πρακτικών της Αριστεράς. Το συνολικό αποτέλεσμα, βέβαια, ήταν οδυνηρό για την κοινωνία, αφού μέχρι το 1974 και σε πολλούς τομείς έως το 1981 η κρατική της συγκρότηση ήταν εμφυλιοπολεμική, τα δικαιώματα και οι ελευθερίες υπό συνεχή καταστολή, η νεωτερική σκέψη διώκονταν και κυριαρχούσαν οι αντιδραστικές ιδέες και νοοτροπίες.
Τη δεκαετία 1940-1950 η Ιστορία έθεσε στην ελληνική Αριστερά και τον τότε εκφραστή της, το ΚΚΕ, ζητήματα και διλήμματα που υπερέβαιναν τις πολιτικές, ιδεολογικές και μορφωτικές δυνατότητές της. Δεν μπόρεσε να αξιολογήσει σωστά τις εσωτερικές συνθήκες, δεν εκτίμησε τους διεθνείς συσχετισμούς, έκανε πολλά λάθη τακτικής και, βέβαια, οδηγήθηκε στον Εμφύλιο και στην ήττα. Αραγε η σημερινή Αριστερά χρησιμοποιεί στην ανάγνωση του παρόντος το βαρύ ιστορικό της φορτίο ή κυνικά ακολουθεί και σιγοντάρει το λαϊκό θυμικό;