Συμπληρώνονται σήμερα 50 χρόνια από την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα, την 21η Απριλίου 1967.
Τότε, ήμουν σχεδόν 12 χρονών και ακόμα θυμάμαι τη μόνιμη επωδό στις πολιτικές συζητήσεις των «μεγάλων»: Ένας λοχίας θα μας σώσει. Αυτό που στην αρχή ακουγόταν ως παραδοξότητα, προκαλώντας κάποιες αντιδράσεις, στη συνέχεια κατέκτησε τον «κοινό νου» σε μεγάλο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας. Η Δημοκρατία, ανυπεράσπιστη και καχεκτική, παραδόθηκε αμαχητί στους συνταγματάρχες. Πριν καταλυθεί, είχε δυσφημιστεί και απαξιωθεί. Το κοινοβούλιο και οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι, οι πολιτικοί, έγιναν ο αμνός ο αίρων την αμαρτία του τόπου. Έκτοτε, η αναζήτηση σωτήρων, του από μηχανής Θεού, παγιώθηκε ως στερεότυπο στην ελληνική κοινωνία. Η δικτατορία δεν άργησε να εμφανιστεί και να γίνει ανεκτή από σημαντικό τμήμα των κατοίκων αυτής της χώρας. Κατέρρευσε το 1974, επτά χρόνια αργότερα, μετά την τραγωδία της Κύπρου, μέσα στη γενική απαξίωση και τη γελοιοποίηση.
Η απαξίωση της Δημοκρατίας
Εύκολα μπορεί να διακρίνει κανείς σημαντικές ομοιότητες στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα εκείνης της εποχής με τις αντιλήψεις που κυριάρχησαν σε μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας στη διάρκεια της κρίσης. Αντιλήψεις που, δυστυχώς, συνεχίζουν να επιβιώνουν ακόμα και σήμερα.
Με τους «αγανακτισμένους» ο αντικοινοβουλευτισμός απέκτησε σάρκα και οστά. Το σύνθημα «να καεί το μπουρ… η Βουλή» συμπύκνωσε συνθηματολογικά την απαξίωση της Δημοκρατίας. Συμπληρώθηκε με το «η χούντα δεν τελείωσε το ’73». Καθαγιάστηκε στους ενοριακούς ναούς με την ανάγνωση των εγκυκλίων της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος όπου καταγγελλόταν το Μνημόνιο και οι «τοκογλύφοι δανειστές». Απέκτησε αριστερό και δεξιό ακροατήριο, συγκροτώντας ένα φαιοκόκκινο μέτωπο αντιδημοκρατίας.
Πολύ σύντομα, ένα εκλογικά ασήμαντο αριστερό γκρουπούσκουλο, ο ΣΥΡΙΖΑ, καβάλησε το ρεύμα της αντιδημοκρατίας και του αντιμνημονίου. Οι νέοι σωτήρες έκαναν την εμφάνισή τους. Υποσχέθηκαν στους πάντες τα πάντα, κατήγγειλαν το «σάπιο πολιτικό σύστημα», υπερθεμάτισαν στην αντιμνημονιακή ρητορεία και κατέλαβαν, με δημοκρατικό τρόπο, την εξουσία τον Ιανουάριο του 2015. Επιδόθηκαν σε αδιέξοδους λεονταρισμούς, οργάνωσαν ένα οπερετικό δημοψήφισμα τον Ιούλιο του 2015, υπέγραψαν νέο Μνημόνιο, έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να μην το εφαρμόσουν και προσπάθησαν (ακόμα προσπαθούν) να εγκαθιδρύσουν ένα αντιδημοκρατικό καθεστώς, κινούμενο στην γκρίζα ζώνη μεταξύ αυταρχισμού και ολοκληρωτισμού.
Σωτηριολογία και Πολιτική
Στο συλλογικό φαντασιακό η σωτηριολογία υποκατέστησε την πολιτική. Σε αυτό το πλαίσιο, η φαντασιακή μετάπτωση από τον λοχία στον Τσίπρα έγινε πολύ πιο εύκολα απ’ ό,τι φανταζόμαστε.
Όμως, όπως είχε προβλέψει ο Κάρολος Μαρξ, η Ιστορία επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά σαν τραγωδία και στη συνέχεια σαν φάρσα. Η τραγωδία της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ οδήγησε πολλούς στο ν’ αναζητήσουν νέους σωτήρες. Τα υπολείμματα του αντιμνημονιακού μετώπου δεν πείθουν και στη θέση τους εμφανίστηκε ο Αρτέμης Σώρρας. Υποσχέθηκε κρουνούς δισεκατομμυρίων και τρισεκατομμυρίων. Δοξάστηκε, αποθεώθηκε, δημιούργησε στρατό πιστών και έκλεισε άδοξα τον κύκλο του καταζητούμενος.
Όπως δείχνουν όλες οι δημοσκοπήσεις, ένα μεγάλο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας συνεχίζει ν’ αναζητά σωτήρες. Συνεχίζει να ελπίζει ότι υπάρχουν μαγικοί τρόποι για να λυθούν όλα τα προβλήματα. Αδυνατεί να κατανοήσει ότι η επίπλαστη ευημερία με δανεικά έχει παρέλθει, ανεπιστρεπτί. Η παραδοσιακή πολιτική τάξη αντί να εναντιωθεί σταθερά σε αυτές τις αυταπάτες, προτιμά να λέει μισόλογα. Οι λίγες εξαιρέσεις, απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα.
Δυστυχώς, το μάθημα από την επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών δεν το πήραμε ακόμα. Παρότι πέρασαν 50 χρόνια από τότε. Είναι ένα μάθημα απλό: η Δημοκρατία, ιδίως η φιλελεύθερη, με όλα της τα προβλήματα, είναι ό,τι καλύτερο έχει επινοήσει ο ανθρώπινος νους ως μέθοδο κοινωνικής συμβίωσης. Πρέπει να τη διαφυλάξουμε ως κόρη οφθαλμού. Και να τη βελτιώσουμε.
Οι κάθε είδους σωτήρες, Ελευθερία ανάπηρη πάλι σου τάζουν, όπως έγραψε ο Μιχάλης Κατσαρός.
*Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο Ελεύθερο Πνεύμα, ένθετο της εφημερίδας Ελευθερία του Τύπου, την Κυριακή 16 Απριλίου 2017.