Η ανάλυση της Ισραηλινής Μαροκινής Γαλλίδας κοινωνιολόγου Εύας Ιλούζ, παλαιότερα συνερευνήτρια σε κοινό πρόγραμμα και συνάδελφο παγκόσμιας εμβέλειας, στο έργο της "The Emotional Life of Populism", όπως έχω ήδη αναρτήσει στο παρελθόν, προσφέρει μια διεισδυτική ματιά στη συναισθηματική βάση του καπιταλισμού, που μετατρέπει τη δημοκρατία σε μορφή λαϊκισμού, φαινόμενο που παρατηρείται σε διάφορες πολιτικές σκηνές, συμπεριλαμβανομένων των παραδειγμάτων του Νετανιάχου και του Τραμπ. Η Ιλούζ εστιάζει σε τέσσερα βασικά συναισθήματα που τροφοδοτούν και εξηγούν την επιτυχία των λαϊκιστών ηγετών: φόβος, αηδία, μνησικακία και πατριωτισμός.

1. Φόβος: Ο φόβος στον λαϊκισμό συνδέεται άρρηκτα με την ανασφάλεια και την αβεβαιότητα που βιώνουν τμήματα της κοινωνίας, κυρίως χαμηλότερης μόρφωσης. Αυτός ο φόβος εστιάζεται κυρίως σε δύο άξονες:

• Κοινωνική καθοδική κινητικότητα: Το άγχος για την οικονομική στασιμότητα ή την επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης, σε συνδυασμό με την αίσθηση ότι οι ευκαιρίες για κοινωνική ανέλιξη μειώνονται, δημιουργεί ένα έδαφος φόβου και ανασφάλειας. Οι άνθρωποι φοβούνται για το μέλλον τους, για τις δουλειές τους, για το μέλλον των παιδιών τους.

• Πολιτισμική αλλοτρίωση: Η αίσθηση ότι οι παραδοσιακές αξίες, ο τρόπος ζωής και η πολιτισμική ταυτότητα απειλούνται από εξωγενείς παράγοντες, όπως η παγκοσμιοποίηση, η μετανάστευση ή η πολιτισμική πολυμορφία, ενισχύει τον φόβο και την αίσθηση απώλειας ελέγχου.

2. Αηδία: Η αηδία στον λαϊκιστικό λόγο στοχεύει κυρίως στον "ξένο", τον "άλλο", ο οποίος παρουσιάζεται ως απειλή για την κοινωνική συνοχή και την "καθαρότητα" της εθνικής ταυτότητας. Ο "ξένος" συχνά αποανθρωποποιείται και εξομοιώνεται με κάτι βρώμικο, όπως τα τρωκτικά, προκαλώντας έτσι αισθήματα αποστροφής και φόβου. Αυτή η στρατηγική ενισχύει τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις και δημιουργεί ένα κλίμα εχθρότητας και αποκλεισμού.

3. Πατριωτισμός: Ο πατριωτισμός που εκμεταλλεύεται ο λαϊκισμός δεν είναι μια απλή αγάπη για την πατρίδα, αλλά μια επιθετική μορφή εθνικισμού που αντιτίθεται στον κοσμοπολιτισμό και την παγκοσμιοποίηση. Επικαλείται ένα εξιδανικευμένο παρελθόν, μια "χρυσή εποχή" που απειλείται από τις σύγχρονες εξελίξεις. Αυτή η ρητορική δημιουργεί μια αίσθηση κοινότητας και συλλογικής ταυτότητας, αλλά ταυτόχρονα αποκλείει όσους δεν ανήκουν σε αυτή την εθνική αφήγηση.

4. Μνησικακία: Η μνησικακία είναι ένα από τα πιο ισχυρά συναισθήματα που κινητοποιεί ο λαϊκισμός. Οι λαϊκιστές ηγέτες παρουσιάζονται ως θύματα μιας άρχουσας ελίτ, ενός "βαθιού κράτους" ή άλλων σκοτεινών δυνάμεων. Αυτή η ρητορική της (αυτο)θυματοποίησης επιτρέπει στους λαϊκιστές να συσπειρώσουν τους υποστηρικτές τους, οι οποίοι αισθάνονται επίσης θύματα της ίδιας "καταπίεσης". Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ακόμη και προνομιούχα άτομα, όπως ο Τραμπ ή ο Μασκ, μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτή τη ρητορική για να ενισχύσουν τη δημοτικότητά τους. Υποκλέπτοντας τη γλώσσα της Αριστεράς για τους καταπιεσμένους, οι λαϊκιστές επιχειρούν να εκπροσωπήσουν το αίσθημα θυματοποίησης – οικονομικής υποβάθμισης και περιφρόνησης των πολλών, συνήθως κατώτερου μορφωτικού επιπέδου απολίτικους ιδιώτες, από την «ελίτ».

Ανατροπή της πραγματικής σύγκρουσης:

Η Ιλούζ υποστηρίζει ότι η λαϊκιστική ρητορική συχνά ανατρέπει την πραγματική σύγκρουση συμφερόντων. Ενώ οι λαϊκιστές εμφανίζονται ως εκδικητές του "λαού" ενάντια στην άρχουσα τάξη, στην πραγματικότητα η αντιπαράθεση είναι συχνά μεταξύ διαφορετικών τμημάτων της ελίτ: μιας ολιγαρχικής ελίτ (πλούσιοι επιχειρηματίες) που επιδιώκει να εκδικηθεί την πνευματική ελίτ των πανεπιστημίων, των μέσων ενημέρωσης και των διανοουμένων.

Συμπέρασμα: Ο λαϊκισμός, σύμφωνα με την Ιλούζ, δεν είναι απλώς μια πολιτική ιδεολογία, αλλά ένα συναισθηματικά φορτισμένο φαινόμενο που εκμεταλλεύεται τους φόβους, τις ανασφάλειες και τις προσδοκίες των ανθρώπων. Η κατανόηση αυτών των συναισθημάτων είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση του λαϊκισμού και την προάσπιση των δημοκρατικών αξιών. Η ανάλυση της Ιλούζ προσφέρει ένα χρήσιμο εργαλείο για την κοινωνιολογική κατανόηση αυτού του σύνθετου και πολυδιάστατου φαινομένου.

Πηγή: books.google.gr