Με αφορμή την πρόταση δυσπιστίας που κατέθεσε το ΠΑΣΟΚ- ΚΙΝΑΛ και υποστήριξαν και τα άλλα κόμματα , μπορούμε να κάνουμε λόγο για την συγκρότηση ενός ετερόκλητου αντιπολιτευτικού μετώπου, που εν προκειμένω ο βασικός του στόχος είναι να καταστήσει την κυβέρνηση και προσωπικά τον πρωθυπουργό και πρόεδρο της Νέας Δημοκρατίας Κυριάκο Μητσοτάκη, ‘διαρκώς απολογούμενους’ για την υπόθεση των Τεμπών.[1]
Το δημοσίευμα της εφημερίδας ‘Το Βήμα της Κυριακής’ το οποίο υπογράφει ο δημοσιογράφος Βασίλης Λαμπρόπουλος (που καλύπτει θέματα αστυνομικού ρεπορτάζ), ήσαν η αφορμή για την υποβολή πρόταση δυσπιστίας. Ή αλλιώς, για την επιλογή του συγκεκριμένου κοινοβουλευτικού ‘εργαλείου’ από το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής.
Ο βαθύτερος λόγος για την υποβολή πρότασης δυσπιστίας προς την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας πρέπει να αναζητηθεί στη συνολική αντίθεση του ΠΑΣΟΚ προς την κυβερνητική πολιτική έτσι όπως ασκείται το τελευταίο χρονικό διάστημα, κάτι που μας ωθεί να διαπιστώσουμε πως το Κεντροαριστερό ΠΑΣΟΚ[2] υιοθετεί μετωπικές λογικές που παραπέμπουν στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος.
Πέραν αυτού, με την όλη πολιτική στρατηγική που αναπτύσσει το τελευταίο χρονικό διάστημα, κορωνίδας της οποίας αποτελεί η υποβολή πρότασης δυσπιστίας κατά της κυβέρνησης, επιθυμεί να εμφανισθεί ως εκπρόσωπος της «ενάρετης πλειοψηφίας»,[3] για να παραφράσουμε ελαφριά τον Ανδρέα Πανταζόπουλο, που δεν ζητά παρά ‘δικαιοσύνη’, ‘ισονομία,’ ‘ελέγχους’ (και για τον περιορισμό της ‘ακρίβειας’ και της ‘αισχροκέρδειας’ στην αγορά) και ‘τιμωρία των ενόχων για το σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών.’
Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να δηλώνει ικανοποιημένο (έχουμε κατά νου την κοινοβουλευτική αντιπαράθεση που λαμβάνει χώρα μετά την έναρξη της συζήτησης για την πρόταση δυσπιστίας), για το γεγονός πως ‘εξανάγκασε’ τον Κώστα Καραμανλή να ‘μιλήσει’, ήτοι να ΄’απολογηθεί’.
Ο παραιτηθείς, μετά το πολύνεκρο σιδηροδρομικό δυστύχημα Κώστας Καραμανλής, καθίσταται το πρόσωπο των ημερών, στο εγκάρσιο σημείο όπου πολιτικά κόμματα και ουκ ολίγοι πολίτες (και όχι μόνο συγγενείς των θυμάτων), επαναφέρουν στο προσκήνιο μνήμες της περιόδου της πρώιμης Μεταπολίτευσης, τότε που ένα από τα κυρίαρχα συνθήματα ήσαν το ‘Δώστε τη Χούντα στο λαό’.
Σε αυτή την συγκυρία, με τρόπο καθ’ όλα λαϊκιστικό, το συγκεκριμένο σύνθημα παραφράζεται όσο χρειάζεται, μετατρεπόμενο σε ‘Δώστε τον Καραμανλή[4] στο λαό’. Ο οποίος αποκτά το ‘δικαίωμα’ (από ποιους; ), να τον στηλιτεύσει, να τον ‘στιγματίσει’ ως ‘δολοφόνο,’ να τον διαπομπεύσει και να τον ‘τιμωρήσει παραδειγματικά.’ Μπορούμε να το θέσουμε και διαφορετικά: Στο προσκήνιο επανέρχονται μνήμες και δη επώδυνες μνήμες της περιόδου της βαθιάς κοινωνικής και πολιτικής κρίσης, όταν η εχθροπάθεια κατά πολιτικών κομμάτων και συγκεκριμένων πολιτικών προσώπων είχαν τεθεί στο επίκεντρο.
Και η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής[5] επιδεικνύει ‘κοντή’ θεσμική μνήμη,[6] παραβλέποντας εύκολα πως την περίοδο 2010-2012 ήσαν κατά κύριο λόγο τα δικά του πολιτικά στελέχη που είχαν τεθεί στο στόχαστρο κομμάτων και ‘αγανακτισμένων’ πολιτών.
Η πρόταση δυσπιστίας σπεύδει να προσφέρει νομιμοποίηση και σε συνωμοσιολογικές αφηγήσεις τύπου ‘η κυβέρνηση και η δικαιοσύνη συγκαλύπτουν τους ενόχους και δεν θέλουν επ’ ουδενί να λάμψει η αλήθεια,’ και σε ήδη υπαρκτές τάσεις αμφισβήτησης του κομματικού-πολιτικού συστήματος και του τρόπου λειτουργίας της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας: ‘Κάτι σάπιο υπάρχει στον πυρήνα της Δημοκρατίας.’
Μία συγκριτική μελέτη θα μας βοηθούσε να αντιληφθούμε πλήρως το τι πέτυχαν τα διάφορα κόμματα της αντιπολίτευσης με τις προτάσεις δυσπιστίας που υπέβαλλαν τα προηγούμενα χρόνια.
Δεν θεωρούμε πως απαραίτητη προϋπόθεση για την υποβολή της είναι να είναι πυκνός από γεγονότα, ο πολιτικός χρόνος. Όπως ένας πρωθυπουργός διατηρεί το δικαίωμα να προχωρήσει στον ανασχηματισμό στον χρόνο που θα επιλέξει ο ίδιος, έτσι και ένα κόμμα της αντιπολίτευσης μπορεί να κάνει χρήση αυτού του μέσου άσκησης κοινοβουλευτικού ελέγχου, όποτε το κρίνει σκόπιμο. Η πρόταση δυσπιστίας καταψηφίστηκε, όπως ήσαν και αναμενόμενο.
[1] Εμβαθύνοντας περισσότερο, θα επισημάνουμε πως ο δεύτερος στόχος είναι η άσκηση πιέσεων στον πρώην υπουργό Υποδομών και Μεταφορών και εν ενεργεία βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας, Κώστα Καραμανλή. Ο στόχος των κομμάτων που συνυπέγραψαν την πρόταση δυσπιστίας που υπέβαλλε το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής είναι η παραίτηση του Κώστα Καραμανλή, ώστε να πάψει να ‘δικαιούται’ βουλευτική ασυλία. Και ως προς αυτό μάλιστα, θεωρούμε πως τα κόμματα της αντιπολίτευσης, έχουν επηρεαστεί ιδιαιτέρως από το ψήφισμα με τις υπογραφές που διακινείται το τελευταίο χρονικό διάστημα και ζητά την ενεργοποίηση του νόμου περί ευθύνης υπουργών και την κατάργηση της βουλευτικής ασυλίας, εμφανίζοντας «αντισυστημικές ροπές», για να παραπέμψουμε στην ανάλυση του καθηγητή Πολιτικών Επιστημών Ανδρέα Πανταζόπουλου. Και εάν για κόμματα όπως ο ΣΥΡΙΖΑ, η Πλεύση Ελευθερίας (η επικεφαλής της Πλεύσης Ελευθερίας Ζωή Κωνσταντοπούλου δεν ανήκει στην κατηγορία των «ευρωλατρών», σύμφωνα με την θεώρηση των Kopecky & Mudde), και το ΚΚΕ κάτι τέτοιο είναι αναμενόμενο, για το άλλοτε κυβερνητικό ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής, δεν είναι. Σαφώς, θα είναι εσφαλμένο να κάνουμε λόγο για την μετεξέλιξη του ΠΑΣΟΚ σε ένα κλασικό, ‘αντι-συστημικό’ κόμμα, λόγω της στρατηγικής που έχει χαράξει όλο αυτό το χρονικό διάστημα. Όμως, αυτό δεν μας εμποδίζει να κάνουμε λόγο, κινούμενοι πάντα σε θεωρητικό επίπεδο, για την οιονεί μετατροπή του σε ένα ‘αντι-κατεστημένο’ κόμμα, κατά τον Γεώργιο Σιάκα, το οποίο, αφενός μεν διαπερνάται σχεδόν ολοκληρωτικά πλέον από έναν ‘άγονο αντι-Μητσοτακισμό’, και, αφετέρου δε, πασχίζει να πλειοδοτήσει σε μία έντονη ή αλλιώς, σε μία ‘σκληρή’ αντιπολιτευτική ρητορική. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο όρος ‘Μητσοτάκης ΑΕ’ που εισήγαγε στη δημόσια σφαίρα η εκλιπούσα πρώην πρόεδρος Φώφη Γεννηματά, έχει υποκατασταθεί, όχι πλήρως, από όρους όπως ‘αγέλη εξουσίας,’ ‘αδίστακτο καθεστώς’ το οποίο έχει ‘κάθε λόγο να αντιπαλέψει το ΠΑΣΟΚ προκαλώντας την πτώση του’. Εξ ου και πιο πάνω χρησιμοποιήσαμε τον όρο ‘αντι-κατεστημένο’ κόμμα. Βλέπε σχετικά, Kopecky, P., & Mudde, C., ‘The two sides of euroscepticism: Party positions on European integration in East Central Europe,’ European Union Politics, 3, 3, 2002, σελ. 297-326. Βλέπε και, Πανταζόπουλος, Ανδρέας., ‘Ο Αριστερός εθνικολαϊκισμός. Από την αντιπολίτευση στην εξουσία,’ Επιμέλεια: Ασημακοπούλου, Δήμητρα. Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2017. Και, Σιάκας, Γεώργιος., ‘ Όψεις των μεταβολών του κομματικού συστήματος σε χώρες του τρίτου κύματος εκδημοκρατισμού: διερευνώντας τα αντί - κατεστημένα κόμματα στην Ελλάδα και τη Δημοκρατία της Τσεχίας,’ Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, 2017, Διαθέσιμη στο: Όψεις των μεταβολών του κομματικού συστήματος σε χώρες του τρίτου κύματος εκδημοκρατισμού: διερευνώντας τα αντί - κατεστημένα κόμματα στην Ελλάδα και τη Δημοκρατία της Τσεχίας (didaktorika.gr)
[2] Μετά την δημιουργία του κόμματος ‘Δημοκράτες’ από τον Ανδρέα Λοβέρδο, κόμμα που αυτο-προσδιορίζεται αποκλειστικά ως ‘Κεντρώο’, τα στελέχη και βουλευτές του ΠΑΣΟΚ μπορούν πιο άνετα και ‘απενοχοποιημένα’ να δηλώνουν ‘Κεντροαριστεροί,’ δίχως να διακατέχονται από φόβο μήπως δεχθούν κριτική και δη έντονη κριτική. Ακόμη και αν συμβεί αυτό, θα μπορούν να ‘δείξουν’ προς την πλευρά του Ανδρέα Λοβέρδου: ‘Εμείς δεν έχουμε καμία σχέση με το ‘ρηχό’ Κέντρο. ‘Κεντρώος’ είναι και δηλώνει ο Ανδρέας Λοβέρδος που ίδρυσε νέο κόμμα. Ήμασταν και είμαστε Κεντροαριστεροί’. Άρα, μεταβαίνουμε σε μία αφήγηση τύπου ‘Κέντρο εσείς; Ωραία. Πολύ ωραία. Κεντροαριστεροί εμείς’.
[3] Βλέπε και, Πανταζόπουλος, Ανδρέας., ‘Ο Αριστερός εθνικολαϊκισμός. Από την αντιπολίτευση στην εξουσία…ό.π. Δίπλα στις ‘φωνές’ αμφισβήτησης του τρόπου λειτουργίας της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας, προστίθεται και το φαινόμενο που ακούει στο όνομα ‘ελληνικός εξαιρετισμός’. Σε αυτή την περίπτωση, προκύπτουν λαϊκιστικά αφηγήματα ή αλλιώς, λαϊκιστικοί αφορισμοί όπως είναι οι ακόλουθοι: ‘Η Δικαιοσύνη είναι διεφθαρμένη.’ ‘Οι Δικαστές δεν είναι παρά υπάκουα, στις εντολές τρίτων, ανθρωπάκια.’ Οπότε τι απομένει; Να παρέμβουν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί και να ‘βάλουν σε μία τάξη’ αυτή την ‘Βαλκανική μπανανία’.
[4] Ποια ήσαν τα κυριότερα χαρακτηριστικά της κοινοβουλευτικής ομιλίας του ‘στιγματισμένου’ ηθικοπολιτικά με τρόπο επικίνδυνο, Κώστα Καραμανλή; Ας το δούμε αναλυτικότερα. Πρώτον, η επίκληση του πολιτικού και προσωπικού του ‘ήθους’, κατά τον Νεόφυτο Ασπριάδη, προκειμένου να καταδείξει προς όλους, πως ό,τι κι αν κάνουν οι πολιτικοί του αντίπαλοι, όσο κι αν τον ‘σπιλώνουν’ επί προσωπικού, αυτός θα παραμείνει συγκρατημένος. Γιατί; Γιατί έχει ήθος που στερούνται οι πολιτικοί του αντίπαλοι. Δεύτερον, η απευθείας ‘πρόκληση’ προς τους πολιτικούς του αντιπάλους: ‘Εάν έχετε το οποιοδήποτε στοιχείο καταθέστε πρόταση για την συγκρότηση προανακριτικής επιτροπής. Σας προκαλώ.’ Τρίτον, η αποστροφή προς τα λαϊκά ‘δικαστήρια’ που έχουν ήδη συγκροτηθεί σε τηλεοπτικές εκπομπές και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τέταρτον, η επίδειξη πλήρους σεβασμού στη μνήμη (που παραμένει ισχυρή) των νεκρών του σιδηροδρομικού δυστυχήματος των Τεμπών. Και, παράλληλα, η έκφραση του πένθους: «Νομίζετε ότι δεν πονάω εγώ όπως κάθε Έλληνας; Ότι δεν θα έδινα τα πάντα για να ζουν αυτοί οι 57 άνθρωποι;». Πέμπτον, η υπενθύμιση των πολύ σημαντικών λαθών που διέπραξε ο σταθμάρχης του σιδηροδρομικού σταθμού της Λάρισας το βράδυ της 1ης Μαρτίου του 2023. Και, έκτον, η έστω και έμμεση αναφορά στις προσπάθειες του για την εφαρμογή της περιώνυμης ‘Σύμβασης 717’. Βλέπε σχετικά, Ασπριάδης, Νεόφυτος., ‘Ο επικοινωνιακός πόλεμος και η πολιτική επικοινωνία ως στοιχείο της διεθνούς πολιτικής: μια συγκριτική ανάλυση στις σύγχρονες διεθνείς συγκρούσεις,’ Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, 2021, σελ. 385, Διαθέσιμη στο: Ασπριάδης Νεόφυτος (2020 Πανεπιστήμιο Πειραιώς) Ο επικοινωνιακός πόλεμος και η πολιτική επικοινωνία ως στοιχείο της διεθνούς πολιτικής: μια συγκριτική ανάλυση στις σύγχρονες διεθνείς συγκρούσεις (ekt.gr) Για την ομιλία του Κώστα Καραμανλή από το βήμα της Βουλής, βλέπε και, ‘Μπόκας, Χρήστος., ‘Κώστας Καραμανλής: Δεν κρύφτηκα ποτέ, δεν θα κρυφτώ πίσω από καμία βουλευτική ασυλία - Δείτε βίντεο,’ Διαδικτυακή έκδοση εφημερίδας ‘Πρώτο Θέμα,’ 27/03/2024, Κώστας Καραμανλής: Δεν κρύφτηκα ποτέ, δεν θα κρυφτώ πίσω από καμία βουλευτική ασυλία - Δείτε βίντεο (protothema.gr)
[5] Εξάλλου, ένα από τα βασικότερα διακυβεύματα της υποβολής της πρότασης δυσπιστίας, είναι, όχι η πρόκληση ρηγμάτων εντός της Κοινοβουλευτικής Ομάδας της Νέας Δημοκρατίας, αλλά, αντιθέτως, η διαμόρφωση των προϋποθέσεων ώστε προκληθούν αντιδράσεις κατά της κυβέρνησης σε επίπεδο κοινωνίας. Μέσω της υποβολής της πρότασης δυσπιστίας που δεν μπορεί να συσπειρώσει περαιτέρω μία ήδη καλά συσπειρωμένη κοινοβουλευτική ομάδα όπως είναι αυτή της Νέας Δημοκρατίας, η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, αποσκοπεί στο να εμποδίσει την Νέα Δημοκρατία από το να εφαρμόσει απρόσκοπτα την στρατηγική της εν όψει των επικείμενων ευρωεκλογών της 9ης Ιουνίου.
[6] Τι αποδεικνύει η τρέχουσα κοινοβουλευτική συζήτηση; Πως η ‘ΝΙΚΗ’ του Δημήτρη Νατσιού δεν είναι παρά ένα «μονοθεματικό» πολιτικό κόμμα, για να δανεισθούμε την ορολογία του ενός εμβριθή μελετητή της λαϊκιστικής ριζοσπαστικής δεξιάς, όπως είναι ο Cas Mudde. Και τι σημαίνει κάτι τέτοιο; Σημαίνει πως, πρώτον, «δεν παρουσιάζει ιδεολογικό πρόγραμμα», και, δεύτερον, πως μένει πιστό μόνο σε «ένα θέμα το οποίο κυριαρχεί στην πολιτική του σκέψη» (υπεράσπιση της ελληνοχριστιανικής παράδοσης). Ακόμη και μία έντονη κοινοβουλευτική συζήτηση δεν αρκεί για να ωθήσει την ηγεσία του κόμματος να αλλάξει στρατηγική, έστω και για λίγο. Είναι προδήλως εσφαλμένο να θεωρήσουμε πως η είσοδος της ‘ΝΙΚΗΣ’ στο κοινοβούλιο στις δεύτερες βουλευτικές εκλογές οι οποίες διεξήχθησαν τον Ιούνιο του 2025, οφείλεται στις πολιτικές και εκλογικές ανακατατάξεις που επέφερε το πολύνεκρο σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών, ανακατατάξεις που ευνόησαν πολιτικά κόμματα τέτοιου τύπου. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τα άλλα δύο πολιτικά κόμματα που πέτυχαν να εισέλθουν στο Κοινοβούλιο: Δηλαδή, για την Πλεύση Ελευθερίας και για τους ‘Σπαρτιάτες’ του Βασίλη Στίγκα. Το κόμμα εκείνο που ήσαν εκ των πρώτων που επένδυσαν συμβολικούς και πολιτικούς πόρους προς την κατεύθυνση ‘εκμετάλλευσης’ του δυστυχήματος για εκλογικούς λόγους, δεν κατόρθωσε να εισέλθει στο Κοινοβούλιο. Και αναφερόμαστε στο ‘ΜΕΡΑ 25’ του Γιάνη Βαρουφάκη. Βλέπε σχετικά, Mudde, C., ‘The single-issue party thesis: Extreme right parties and the immigration issues,’ West European Politics, 22, 3, 1999, σελ. 182-197.