Η παγκόσμια συγκίνηση που προκάλεσε ο θάνατος του Νέλσον Μαντέλα είναι απόλυτα δικαιολογημένη. Ιδού ένας πολιτικός και ένας άνθρωπος μεγαλύτερος από την πολιτική και από τη ζωή, μοναδικός και πιθανότατα τελευταίος στο είδος του. Ακόμα και τη μάχη με τον θάνατο, έδωσε πολλές φορές και για μεγάλο χρονικό διάστημα την εντύπωση ότι μπορεί να την κερδίσει. Και όταν τελικά ήρθε ο θάνατος, γιατί πάντα έρχεται, υπήρξε και αυτός, και ο Μαντέλα, πιο ήρεμος από όσο μπορούσαμε να φανταστούμε.
Από καιρό ο Μαντέλα είχε πάψει να είναι στην οικουμενική συνείδηση ένα πρόσωπο και είχε γίνει ένα σύμβολο. Ολοι μας θυμίζουν αυτές τις ημέρες ότι έφτασε 95 χρονών, ξεχνάμε όμως ότι είχε αποσυρθεί από την ενεργό πολιτική από το 1999 και από το δημόσιο προσκήνιο από το 2008 – η τελευταία και εξαιρετικά συγκινητική εμφάνισή του ήταν στον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου, μιας διοργάνωσης που μόνο χάρις σε εκείνον είχε πάει στη χώρα του. Και όμως, όλα αυτά τα χρόνια της «απουσίας» ήταν πάντα εκεί: ξέραμε ότι υπάρχει και ότι ήταν ζωντανό αυτό που αντιπροσώπευε. Περισσότερο το ήξεραν, και το ένιωθαν, οι συμπατριώτες του, αυτός ο λαός στα χρώματα του ουράνιου τόξου, του οποίου αποτελούσε τη συγκολλητική ουσία και που πρέπει τώρα να μπει στην πραγματική ωριμότητα, δηλαδή στη ζωή χωρίς πατέρα.
Τι ήταν αυτό που έκανε σύμβολο τον Μαντέλα; Προφανώς η ιστορία του: η ευγενής καταγωγή, ο διαρκής αγώνας για την ελευθερία, η πολύχρονη φυλάκιση, η απίστευτη αντοχή, η νίκη επί του απαρτχάιντ, η άσκηση της εξουσίας, η διεθνής ακτινοβολία. Προφανέστερα η στάση του: το ότι δεν έσκυψε ποτέ το κεφάλι, το ότι έκανε τους δεσμώτες του να τον σέβονται στη φυλακή και τους λευκούς που έδιωξε από την εξουσία να τον αγαπήσουν όταν πήρε την εξουσία, το ότι μίλησε στις καρδιές των συμπατριωτών του, το ότι έμεινε μακριά από την αυτοπροβολή, τον πλούτο, το περιτριγύρισμα από κόλακες, το ότι αντιμετώπιζε τα πάντα με αξιοπρέπεια, αλλά και με ελαφράδα και χιούμορ. Τολμώ να πιστεύω, όμως, ότι αυτό που κυρίως δημιούργησε το σύμβολο ήταν ότι υπήρξε πολιτικός και ανέβηκε πολύ πάνω από την πολιτική.
Την πολιτική τη θεωρούμε αντίθετη με την ηθική και όμως όλη η πορεία του Μαντέλα είχε ηθικά – όχι ηθικολογικά – χαρακτηριστικά. Ηθική, αλλά για πολιτικούς λόγους, επιλογή ήταν η συμφιλίωση με τον εχθρό: αν δεν επιδιωκόταν η συμφιλίωση, έστω εις βάρος της πλήρους εξισορρόπησης του χθεσινού καταπιεστή με τον ακόμα και σήμερα μη προνομιούχο, το αποτέλεσμα θα ήταν η αιματοχυσία – και η αιματοχυσία δεν καταλύει μόνο το όνειρο της ελευθερίας, σπρώχνει ακόμα βαθύτερα στο βούρκο τον πιο αδύναμο. Ηθική και βαθιά πολιτική επιλογή ήταν, όταν νίκησε, πρώτα στον αγώνα και ύστερα στις κάλπες, να μην κυβερνήσει με τον παραδοσιακό τρόπο: δεν χρησιμοποίησε τη δύναμη για να αποκτήσει κι άλλη δύναμη, αλλά για να κάνει τη δύναμη παράδειγμα συμπεριφοράς. Ηθική, απόλυτα πολιτική αλλά και εξαιρετικά σπάνια για πολιτικό, ήταν η επιλογή του να κάνει μόνο μία θητεία και να μη μπλεχτεί στα πόδια των διαδόχων του, έστω και αν εκείνοι του χρωστούσαν τα πάντα και έκαναν σχεδόν τα πάντα για να τον απογοητεύσουν.
Με τη ζωή και τη στάση του έδειξε και δύο άλλα πράγματα, εκτός πολιτικής αλλά σχετικά με την πολιτική: πόση δύναμη δίνει στον άνθρωπο μια μεγάλη δοκιμασία (για εκείνον ήταν η φυλακή, για άλλους ένα μεγάλο πρόβλημα υγείας) και πόσο πιο δυνατός, τελικά, όταν μένει όρθιος, είναι, στο σώμα και στο φρόνημα, ο μαύρος άνθρωπος, ο τόσο κοντινός στη γη και στον μύθο: πόσοι λευκοί έχουν ένα χορό στο όνομά τους και μπορούν να τον χορέψουν σαν το Μαντέλα;