Ενώ η νοητική λειτουργία συνεχώς εξελίσσεται και παράγει μεθοδολογικά εργαλεία πολυδιάστατης ανάλυσης, σχεδιασμού και διαχείρισης της πραγματικότητας στην δυναμική προβολή της στο μέλλον, η πορεία των κοινωνιών αποκτά όλο και πιο έντονα χαρακτηριστικά διακινδύνευσης.
Οι επιλογές στα διάφορα κοινωνικά συστήματα και ιδιαιτέρως στο πολιτικό δεν έχουν λειτουργικά μακροπρόθεσμη οπτική, ενώ ο προσανατολισμός τους δεν λαμβάνει υπόψη το κοινωνικό συμφέρον και την ευημερία των ανθρώπων χωρίς κοινωνικές ανισότητες.
Η εμπειρική προσέγγιση της πραγματικότητας είναι αποκαλυπτική. Σύμφωνα με στοιχεία, που προέρχονται από μελέτη, την οποία πραγματοποίησαν σε δείγμα μητέρων, που δεν κάπνιζαν, το πανεπιστήμιο στο Aberdeen στη Σκωτία και το πανεπιστήμιο Hasselt στο Βέλγιο και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Lancet Planetary Health, ανιχνεύθηκαν τοξικά σωματίδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης στους πνεύμονες και στον εγκέφαλο αγέννητων μωρών.
Η μολυσμένη ατμόσφαιρα συσχετίζεται με αυξημένες αποβολές, πρόωρους τοκετούς, χαμηλό βάρος γέννησης και διαταραγμένη ανάπτυξη του εγκεφάλου. Τα δε σωματίδια προέρχονται από την ατελή καύση ορυκτών καυσίμων σε αυτοκίνητα, σπίτια και εργοστάσια και προκαλούν φλεγμονή στο σώμα.
Αυτές οι διαπιστώσεις δείχνουν, ότι το σύστημα οργάνωσης και λειτουργίας των κοινωνιών στα σύγχρονα μαζοποιημένα μεγάλα αστικά κέντρα δεν δημιουργεί θετικές συνθήκες ζωής σε σχέση με την υγεία.
Στον οικονομικό τομέα οι διαπιστώσεις είναι επίσης πολύ αρνητικές και δείχνουν, ότι η προσέγγιση και διαχείριση της πραγματικότητας είναι μονοδιάστατη και χωρίς ολιστική οπτική, ώστε να αποφεύγονται οι μη λειτουργικές και καταστροφικές παρενέργειες σε επιμέρους τομείς δραστηριοποίησης.
Συγκεκριμένα στην ετήσια σύνοδο για το 2022 του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) και της Παγκόσμιας Τράπεζας στην Washington στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής προειδοποίησαν και οι δυο φορείς για την πιθανότητα παγκόσμιας ύφεσης. Η επικεφαλής του ΔΝΤ Kristalina Georgiewa επεσήμανε, ότι τα τρία τελευταία χρόνια ο Covid-19, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και οι κλιματικές καταστροφές διαμόρφωσαν πολύ δύσκολες συνθήκες σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αυτό επιβεβαιώνεται και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με την Επιτροπή το 2021 στην Ευρωπαϊκή Ένωση 94,5 εκατομ. άτομα αντιμετώπισαν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού.
Αυτές οι συνθήκες κρίσης βιώνονται έντονα και στην Ελλάδα. Σύμφωνα με πρόσφατη ενδεικτική έρευνα της Prorata για το Website Newsbomb το 96% των αναγνωστών του απάντησε, ότι θα υπάρξει πρόβλημα με την οικονομική διαχείριση του νοικοκυριού από την άνοδο των τιμών στο ηλεκτρικό ρεύμα και στο φυσικό αέριο. Η άνοδος των τιμών στα καταναλωτικά αγαθά (στα supermarket) θα δυσκολέψει πολύ το 67% και αρκετά το 25%.
Οι οικονομικές παρενέργειες της πολυδιάστατης κρίσης (Covid-19, πόλεμος στην Ουκρανία και οι πλανητικές του επιπτώσεις, κλιματικές καταστροφές) ήδη οδηγούν στην αύξηση των ανισοτήτων τόσο στο εσωτερικό των κοινωνιών όσο και μεταξύ τους, ενώ παράλληλα συμβάλλουν στην άνοδο της φτώχειας. Η διαχείριση της πραγματικότητας όμως δεν φαίνεται να αλλάζει και να αποκτά θετική προοπτική ο σχεδιασμός της πορείας προς το μέλλον.
Ανάλογη είναι και η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεων της. Σύμφωνα με έρευνα της ομάδας ευρωπαίων και αμερικανών επιστημόνων World Weather Attribution, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο και τον Αύγουστο 2022, η ανάλυση της υγρασίας του εδάφους έδειξε, ότι οι καύσωνες και οι ξηρασίες αυτή την χρονιά θα ήταν αδύνατο να γίνουν σε πολλά μέρη, εάν δεν επιδρούσαν η κλιματική αλλαγή και τα αέρια του θερμοκηπίου.
Η κλιματική αλλαγή και ιδιαιτέρως η άνοδος της θερμοκρασίας κάνουν, σύμφωνα με την έρευνα, 20 φορές πιο πιθανές τις καλοκαιρινές ξηρασίες σε σύγκριση με τον προηγούμενο αιώνα.
Το 2022 οι ξηρασίες στέρεψαν τα ποτάμια, κατέστρεψαν γεωργικές καλλιέργειες, προκάλεσαν αυξήσεις στις τιμές πολλών τροφίμων, δρομολόγησαν καταστροφικές πυρκαγιές, περιόρισαν την υδροηλεκτρική παραγωγή και συρρίκνωσαν την διαθεσιμότητα νερού σε πολλές περιοχές του κόσμου (π.χ. στην Κίνα με τον ποταμό Γιανγκτσέ να χάνει το 50% του πλάτους του).
Τέλος ο πόλεμος στην Ουκρανία δείχνει πολύ καθαρά την μη σύνδεση της νοητικής λειτουργίας με την προοπτική των κοινωνιών και της ζωής γενικότερα στον πλανήτη. Ταυτοχρόνως πιστοποιεί τον υψηλό βαθμό ανευθυνότητας των ισχυρών γεωπολιτικών παικτών με τις απειλές για χρήση πυρηνικών οπλικών συστημάτων από την Ρωσία και την αμερικανική απάντηση, ότι τότε θα γίνει Αρμαγεδδών με την γενίκευση της πυρηνικής αντιπαράθεσης.
Στις 15 – 16 Νοεμβρίου 2022 πραγματοποιήθηκε η σύνοδος των G20 στο Μπαλί στην Ινδονησία. Oι πολιτικές ηγεσίες έκαναν επικίνδυνα «γεωπολιτικά παιχνίδια» με εργαλείο την πυρηνική απειλή. Η ανευθυνότητα και το κενό αξιών με ηθικό φορτίο και σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον θα προσεγγίσουν το πιο υψηλό σημείο, εάν δεν συνδεθεί η νοητική λειτουργία με την ανθρώπινη προοπτική και την ευημερία χωρίς ανισότητες με εργαλείο την αξιοποίηση των επιτευγμάτων της επιστημονικής γνώσης.
Οι ισχύουσες ισορροπίες στην σύγχρονη ανθρώπινη λειτουργία πρέπει να αλλάξουν για να αποκατασταθούν βιώσιμες και με προοπτική συνθήκες ζωής. Τα συνεχώς εξελισσόμενα επιστημονικά μεθοδολογικά εργαλεία και η παραγωγή γνώσης για την πραγματικότητα (κοινωνική και φυσικού περιβάλλοντος) και η διαχείριση τους με λειτουργική και βιώσιμη οπτική μπορούν να ανατρέψουν την ακολουθούμενη πρακτική της επιλογής κατευθύνσεων μη λειτουργικών σε σχέση με την πραγμάτωση του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος.
Αυτή η ζωτικής σημασίας αλλαγή είναι εφικτή, εάν συνειδητοποιηθεί εγκαίρως, ότι πρέπει να οικοδομηθούν κοινωνικές αξίες με ηθικό φορτίο, οι οποίες, χωρίς να έχουν μεταφυσικές αφετηρίες, υπερβαίνουν τα όρια του συστημικού πραγματισμού (πάνω από όλα η λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων) ως σημείου αναφοράς στην διαχείριση της πραγματικότητας και διασφαλίζουν την πορεία της ανθρωπότητας στην προοπτική του χρόνου.
Βασικό εργαλείο για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι ο διάλογος όχι μόνο στο επίπεδο των πολιτικών ηγεσιών και των πολιτικών συστημάτων αλλά και στο κοινωνικό πεδίο σε πλανητικό επίπεδο με εργαλείο τις δομές της κοινωνίας πολιτών και της πλανητικών διαστάσεων δικτύωσης τους.
Τα προβλήματα είναι πλέον κοινά, διότι ο κόσμος είναι ενιαίος. Ανάλογη θα είναι και η επίλυση τους με την σύνδεση της νοητικής λειτουργίας και του αξιακού προσανατολισμού των κοινωνιών με την βιωσιμότητα και την προοπτική της ανθρώπινης οντότητας και της βιοποικιλότητας. Τα διαθέσιμα χρονικά περιθώρια για την αλλαγή κατεύθυνσης είναι οριακά.