Είναι προφανές ότι, με ταχύ ρυθμό, η κρίση ομολόγων μετατράπηκε σε κρίση οικονομίας, κοινωνίας και πολιτικής. Το ερώτημα που προκαλεί κατάθλιψη γιατί δεν έχει απάντηση είναι τι δυνατότητες έχουμε πλέον να αποτρέψουμε μια μοιραία εξέλιξη. Οι προσπάθειες για την οικονομική αντιμετώπιση του προβλήματος απέτυχαν. Οι δυο δανειακές συμβάσεις δεν κατόρθωσαν να απομακρύνουν τη χώρα από το χείλος του γκρεμού, την ύφεση και την αυξανόμενη ανεργία. Το ζήτημα πλέον είναι να εκδηλωθεί συντονισμένη προσπάθεια από τα κόμματα. Θα τεθούν οι πολιτικές προϋποθέσεις, θα μπουν οι βάσεις για να αισιοδοξήσει η κοινωνία;
Το παράδειγμα της μεταπολεμικής Γαλλίας (και όχι της μεταπολεμικής Ελλάδας) δείχνει τον δρόμο. Βγαίνοντας από τον πόλεμο, η Γαλλία ήταν κατεστραμμένη και διχασμένη χώρα, και οικονομικά και κοινωνικά. Οι παραγωγικές της δυνάμεις είχαν συντριβεί, πολλοί ένιωθαν ότι τα πράγματα ήταν καλύτερα επί κατοχής! Στην κρίσιμη στιγμή της συλλογικής κατάθλιψης και της έλλειψης προοπτικής, παρά τη χαρά της απελευθέρωσης, οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας ένωσαν τις προσπάθειές τους, παραμέρισαν, προσωρινά έστω, τις διαφορετικές τους ιδεολογικές και πολιτικές προσεγγίσεις και, μαζί με τα ελεγχόμενα από το ΚΚΓ συνδικάτα, συσπειρώθηκαν γύρω από ένα σχέδιο ανασυγκρότησης. Με την εθνική ομοψυχία (και την έξωθεν βοήθεια), σε δυο χρόνια η χώρα άρχισε να ανακάμπτει. Και οι πάγιες πολιτικές αντιπαραθέσεις επανήλθαν. Ομως το πολιτικό προσωπικό έμαθε να συνδιαλέγεται, να συμπράττει. Και απέδειξε την ωριμότητά του.
Το πρώτο και κύριο στοιχείο ήταν η απόκτηση αισθήματος ασφάλειας από τον πληθυσμό – και μόνο από το γεγονός της σύμπραξης των προπολεμικά σπαρασσόμενων πολιτικών δυνάμεων. Είχαν την ευφυΐα να διαβλέψουν ότι κανείς δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τα προβλήματα μόνος, απλώς επειδή κατέχει τη «σωστή» ιδεολογία.
Στην κατάσταση που βρίσκεται η χώρα μας, αν δεν υπάρξει ανάχωμα στην πορεία διάλυσης, όλα θα κατακρημνιστούν. Φτωχοί και πλούσιοι, συντηρητικοί, προοδευτικοί ή επαναστάτες. Και η «μνημονιακή» περίοδος θα μοιάζει παράδεισος. Χρειάζεται λοιπόν να μιμηθούμε τους Γάλλους, όχι τις χώρες της Βαλκανικής που βυθίστηκαν στον διχασμό και τη διάλυση.
Πώς θα γίνει αυτό; Καταρχάς, αν, αντί της ακραίας πολιτικής αντιπαράθεσης, διατυπωθεί η επιθυμία για εθνική ανασυγκρότηση, χωρίς να απεμπολούνται οι πολιτικές διαφορές. Αν π.χ. τα κόμματα διατύπωναν ευθαρσώς την επιθυμία τους να συνεργαστούν, να συμπράξουν ή να συγκυβερνήσουν για ένα διάστημα, ας πούμε δυο ετών. Και ανεξάρτητα από τις μακροπρόθεσμες επιδιώξεις τους συγκεντρωθούν στην εθνική ανασυγκρότηση.
Μια τέτοια κυβέρνηση πρέπει να έχει ελάχιστο κοινό πολλαπλάσιο την αποφυγή του διχασμού στον οποίον ωθούν απελπισμένες κοινωνικές ομάδες, ιδεολογικές προσεγγίσεις και προσωπικές αντιδικίες. Δεν έχουμε μάθει ως λαός και ως πολιτικοί την τέχνη της διαπραγμάτευσης και την τέχνη της σωτηρίας για το κοινό καλό. Καιρός είναι να ασκηθούν οι πολιτικοί μας σε αυτό, έστω και αν τους στεναχωρεί. Και αυτό θα συμβεί αν κατανοήσουν την αδυναμία να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, ως εθνικό.
Μια δεύτερη αναγκαία συνθήκη είναι η κατανόηση του δεδομένου, ότι η έξωθεν βοήθεια δεν μπορεί δυστυχώς να προέλθει παρά μόνο από μια πηγή. Την ΕΕ. Μακάρι να βρεθούν και άλλες.
Τρίτον, χρειάζεται να κατανοηθεί ότι για να επανέλθουμε στην ανάπτυξη χρειάζονται κάποιες προϋποθέσεις. Σταθερότητα πολιτικού και κοινωνικού κλίματος, κοινωνική δικαιοσύνη, προσέλκυση ξένων επενδύσεων, αίσθημα ασφάλειας και ανασυγκρότηση της κρατικής μηχανής. Αν συντρέξουν αυτές οι προϋποθέσεις, το φως στο τούνελ θα είναι ορατό από την πρώτη στιγμή που θα υπάρξει μια τέτοια συμφωνία των πολιτικών μας δυνάμεων. Ακόμη και αυτών που πιστεύουν στην ανατροπή.
Στη διάρκεια της ιστορίας, και ιδιαίτερα της ελληνικής, υπήρξαν στιγμές που έβγαλαν τη χώρα από την καταστροφή, δυστυχώς υπήρξαν κι άλλες που την οδήγησαν στο βάραθρο. Ας ελπίσουμε ότι θα μας συμβεί το πρώτο. Η προεκλογική μάχη και, κυρίως, η μετεκλογική συμμαχία, θα μας οδηγήσουν στον δρόμο που αξίζει στα παιδιά μας. Και όχι σε καταστάσεις εξαθλίωσης, μαρασμού και αυταρχισμού. Η αλλαγή του κλίματος στην πρώτη περίπτωση θα είναι γρήγορη. Στη δεύτερη περίπτωση ο στίχος του Σαββόπουλου «τρεις αιώνες δύσης εθνικής θα ζήσεις» μοιάζει το πιθανότερο σενάριο. Ας αρθούμε όλοι λοιπόν στο ύψος των εκτάκτων καταστάσεων, βάζοντας και λίγο νερό στο κρασί μας. Εννοώ βέβαια οι πολιτικοί. Οσο υπάρχουν ακόμη νερό και κρασί.