Σε ένα άρθρο μου στο «Βήμα» (11-2-2018) με τίτλο “Η Ευρώπη Μπροστά”, είχα αναφερθεί στις φιλόδοξες προσπάθειες που είχε εξαγγείλει ο νεοεκλεγείς τότε Γάλλος Πρόεδρος προκειμένου να υποστηρίξει μια ανασύνθεση των πολιτικών δυνάμεων που εκφράζονται στο Ευρωκοινοβούλιο. Εξάλλου, σε ένα πρόσφατο άρθρο πάλι στο «Βήμα» (18-8-2018) με τίτλο “Η Ομηρία της Ευρώπης” έκανα λόγο για τις έντονες διεργασίες που έχουν αρχίσει σε πολλά κράτη-μέλη της ΕΕ ενόψει των ευρωεκλογών του Μαΐου 2019, κυρίως μεταξύ των ακροδεξιών εθνολαϊκιστικών αντισυστημικών κομμάτων, αλλά και των ριζοσπαστών αριστερών. Και ενώ η πρωτοβουλία Μακρόν είναι σαφώς φιλοευρωπαϊκή, ο κοινός στόχος των αντιευρωπαϊστών είναι να αναδειχθούν σε κυρίαρχη δύναμη, ώστε να περιέλθει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε μια παράδοξη ομηρία.
Αν συμβεί αυτό, οι αρνητές της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα έχουν καταφέρει ένα πλήγμα στην καρδιά της δημοκρατικής νομιμοποίησης του ευρωπαϊκού εγχειρήματος – και θα μπορούν να μπλοκάρουν τη νομοθετική λειτουργία από τα μέσα. Δηλαδή, δεν θα χρειαστεί καμία νέα οικονομική κρίση, καμία εξωτερική απειλή, όπως αυτή που είναι σε εξέλιξη από την Αμερική του Τραμπ ή τη Ρωσία του Πούτιν. Αν τέτοιες τάσεις τελικά επικρατήσουν, το μέλλον που περιμένει την ΕΕ θα είναι η εκ των έσω κατάρρευση (implosion).
Τα ευρωαπορριπτικά, εθνοκεντρικά και ξενοφοβικά κόμματα του χώρου της Ακροδεξιάς βρίσκονται παντού σε άνοδο. Μια πρωτοβουλία συντονισμού επιχείρησε ο Στιβ Μπάνον, πρώην επικοινωνιακός σύμβουλος του Ντ. Τραμπ, ο οποίος εγκατέστησε το στρατηγείο του στις Βρυξέλλες με την επωνυμία Το Κίνημα (The Movement) για να συγκεντρώσει κεφάλαια με τα οποία θα χρηματοδοτηθούν ομοϊδεάτες υποψήφιοι και η προεκλογική τους καμπάνια. Εσπευσε να επισκεφτεί αρκετές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, όπως την Πράγα, τη Βουδαπέστη και τη Ρώμη, και να ανακοινώσει την εκλεκτική του συγγένεια με τη ΛεΠεν στη Γαλλία και τον Φάρατζ στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οι Ευρωπαίοι φίλοι του όμως τον υποδέχτηκαν μεν, αλλά μάλλον επιφυλακτικά, αν όχι ψυχρά. Ετσι, σύμφωνα με νεότερες ενδείξεις, ο Μπάνον κρίνοντας ότι η παρουσία του στην Ευρώπη θα είναι αντιπαραγωγική για τον επιδιωκόμενο σκοπό ανέκρουσε πρύμναν και ετοιμάζεται να επιστρέψει στις ΗΠΑ.
ΧΤΥΠΗΜΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΜΕ ΤΑ ΙΔΙΑ ΤΗΣ ΤΑ ΟΠΛΑ
Βέβαια, οι διεργασίες σύγκλισης των πάσης φύσεως εθνολαϊκιστών δεν σταμάτησαν, έχουν ωστόσο μπει σε νέα φάση. Ο Ιταλός Σαλβίνι, εκπρόσωπος της ακομπλεξάριστης Ακροδεξιάς, που εμφανίζεται ξεδιάντροπα ως απολογητής του Μουσολίνι, καθώς και ο οπαδός της ανελεύθερης (illiberal) δημοκρατίας πρωθυπουργός της Ουγγαρίας B. Ορμπαν συνασπίζονται για να χτυπήσουν, με όπλο τις δημοκρατικές διαδικασίες, την ίδια τη δημοκρατία.
Ο Ιταλός υπουργός Εσωτερικών βλέπει τον Ούγγρο πρωθυπουργό σαν τον πνευματικό του μέντορα. Στις 28 Αυγούστου τον κάλεσε στο Μιλάνο, σε μία όχι θεσμική, αλλά πολιτική συνάντηση, όπως τονίστηκε. Το όνειρο του Σαλβίνι είναι να μετατρέψει τη Λέγκα του Βορρά σε Πανευρωπαϊκή Λέγκα (The League of Leagues).
Αν πετύχουν, θα είναι μία επιπλέον απόδειξη της ορθότητας του βασικού συμπεράσματος του βιβλίου «Πώς πεθαίνουν οι Δημοκρατίες (How Democracies Die)», των Levitsky και Ziblatt, που αναλύει πώς οι δημοκρατικές διαδικασίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κατάργηση της δημοκρατίας.
Ο Τσάβες π.χ. είχε εμπλακεί σε δύο αποτυχημένα πραξικοπήματα, πριν αποφασίσει ότι οι εκλογές είναι πιο πρόσφορος δρόμος για την κατάληψη της εξουσίας. Με δημοκρατικές διαδικασίες, μέσα από τη Βουλή, αποδόμησε σιγά σιγά τους θεσμούς και το κράτος δικαίου. Στην εποχή τους το ίδιο, άλλωστε, είχαν κάνει και ο Μουσολίνι, ο Χίτλερ και ο Μεταξάς στην Ελλάδα.
Η κολλητική ουσία στη σύσφιγξη των σχέσεων Ορμπαν και Σαλβίνι είναι η κρίση του μεταναστευτικού και η υποδαύλιση του φόβου απέναντι στους ξένους. Απαιτούν την έγερση τειχών για τον περιορισμό της εισόδου μεταναστών, αλλά και συνόρων, ως απάντηση στην παγκοσμιοποίηση και την ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου. Κηρύσσουν τον πόλεμο κατά του ευρώ, το οποίο θεωρούν υπεύθυνο για τον περιορισμό του κοινωνικού κράτους και τη φτωχοποίηση ευρύτερων στρωμάτων του πληθυσμού.
ΟΙ ΑΚΡΟΑΡΙΣΤΕΡΟΙ
Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και τα παντός είδους ακροαριστερά κόμματα. Για τη Γερμανίδα Σάρα Βάγκενκνεχτ ή τον Γάλλο Μελανσόν, η μάχη κατά της ΕΕ είναι μάχη κατά του νεοφιλελευθερισμού και αντίσταση στην παγκοσμιοποίηση. Τα ίδια πρεσβεύει και ο διεθνής πλέον Βαρουφάκης.
Κοινός τους στόχος είναι η εξασθένηση της ΕΕ. Ο δε ΣΥΡΙΖΑ και προσωπικά ο Α. Τσίπρας είχαν χρησιμοποιήσει το εφαλτήριο των τελευταίων ευρωεκλογών για να εκτιναχθούν στο χώρο της Ευρωπαϊκής Αριστεράς – στον οποίο όμως, μετά τη στροφή (ή «κωλοτούμπα» του Ιουλίου 2015), είναι πλέον αποσυνάγωγος.
ΜΕΙΩΜΕΝΑ ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΑ
Και ενώ η κινητοποίηση των ακραίων στοιχείων έχει ήδη αρχίσει, στα κράτη-μέλη οι φιλοευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις δεν δείχνουν να συγκινούνται ιδιαίτερα. Oι ονομαζόμενες συστημικές πολιτικές ομάδες του Ευρωκοινοβουλίου -δηλαδή το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, οι Σοσιαλιστές και Δημοκράτες, καθώς και οι Φιλελεύθεροι- περισσότερο ενδιαφέρονται να καταφέρουν πλήγματα η μία στην άλλη παρά για το πώς θα αντιμετωπίσουν συντεταγμένα την αντιευρωπαϊκή απειλή.
Αυτό που πρώτιστα τους απασχολεί είναι πώς θα αντιμετωπίσουν την πρωτοβουλία που έχει εξαγγείλει ο Πρόεδρος Μακρόν για τη δημιουργία μιας νέας πολιτικής ομάδας που θα αποτελέσει τη σύνθεση αυτών που υπάρχουν, ξεπερνώντας την παρωχημένη κατά την άποψή του διάκριση μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν οι κινήσεις Μακρόν θα έχουν αποτέλεσμα, ούτε αν βρίσκονται στη σωστή κατεύθυνση. Αν κρίνουμε όμως από τις προσωπικές επιθέσεις που δέχεται ο Γάλλος Πρόεδρος τόσο από τον Ορμπαν όσο και από τον Σαλβίνι, οι οποίοι τον έχουν αναδείξει ως τον κύριο στόχο τους, μάλλον οι απόψεις που εκφράζει μοιάζουν ως η πιο ελπιδοφόρα πρόταση για την ΕΕ.
Η ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΣΥΓΧΥΣΗΣ…
Οι πολιτικές δυνάμεις που θα παρουσιαστούν στις εκλογές έχουν αρχίσει να διαμορφώνονται. Επιβεβαιώνεται το κύριο χαρακτηριστικό, που είναι η συρρίκνωση των άλλοτε κραταιών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Από τις πρώτες άμεσες εκλογές του 1979 και επί μία εικοσαετία οι ψηφοφόροι αναδείκνυαν τους Σοσιαλιστές σταθερά πρώτη δύναμη. Από το 1999 και μετά, η πτώση των Σοσιαλιστών είναι σταθερή. Η μείωση της δύναμής τους δεν ταυτίζεται δηλαδή με την οικονομική κρίση του 2009, αλλά οφείλεται στο ότι δεν είχαν προτάσεις για την ικανοποιητική αντιμετώπιση της παγκοσμιοποίησης.
Καινούργιες πολιτικές ομάδες που αμφισβητούν το ευρωπαϊκό πρόταγμα εμφανίστηκαν στο προσκήνιο. Αλλά ας μη νομίζουμε ότι στην Ελλάδα έχουμε το θλιβερό προνόμιο να διαθέτουμε την πρώτη αριστεροδεξιά εθνολαϊκιστική κυβέρνηση στην Ευρώπη. Το φαινόμενο είναι γενικότερο και παρατηρείται στον δυτικό κόσμο, και με την ευκαιρία των ευρωεκλογών θα το δούμε να ξεδιπλώνεται τόσο στη χώρα μας όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Οταν ο ψηφοφόρος φτάσει στην ευρωκάλπη και θα πρέπει να κάνει τη βασική επιλογή, ποια θα είναι αυτή; Θα κλίνει προς τη Δεξιά ή προς την Αριστερά (ή, όπως αιδημόνως επικράτησε να λέγεται, Κεντροδεξιά και Κεντροαριστερά); Θα στραφεί προς τους συστημικούς ή τους αντισυστημικούς, τους κρατιστές ή τους φιλελεύθερους, τους ακραιφνείς φιλοευρωπαίους ή τους εθνοκεντρικούς;
Η σύγχυση που θα καλλιεργήσουν οι λαϊκιστές κάθε προέλευσης, τα τερατώδη ψέματα που θα ακούσουμε, θα συναγωνίζονται το περιεχόμενο της εκστρατείας Τραμπ ή τα επιχειρήματα που ακούστηκαν κατά τη διάρκεια του βρετανικού δημοψηφίσματος.
Θα αμφισβητηθούν, έτσι, μερικές από τις αρχές στις οποίες βασίστηκε από την ίδρυσή της η ΕΕ – δηλαδή η δημοκρατία, το κράτος δικαίου, η αλληλεγγύη. Για πολλούς πολίτες οι αξίες αυτές είναι δεδομένες και για πάντα κερδισμένες. Υποτιμούν όμως τους κινδύνους που παραμονεύουν και οι οποίοι παίρνουν χαρακτηριστικά πολιτικής ομηρίας του κατ’ εξοχήν δημοκρατικού θεσμού της ΕΕ.
…ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος όλων είναι η ακύρωση του ρόλου του Ευρωκοινοβουλίου στη νομοθετική λειτουργία και στον δημοκρατικό έλεγχο.
Αλλά οι εξελίξεις στην Ευρώπη και τον κόσμο απαιτούν εγρήγορση και ετοιμότητα. Οσο οι εχθροί της Ευρώπης πριονίζουν το κλαδί πάνω στο οποίο όλοι μαζί καθόμαστε, τόσο οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις οφείλουν να προβάλλουν τις αρχές και τις αξίες στις οποίες στηρίχτηκε η ΕΕ.
Η πορεία προς τις ευρωεκλογές του Μαΐου 2019 έχει ήδη αρχίσει. Οι φιλοευρωπαίοι δημοκρατικοί πολίτες δεν πρέπει να την αντιμετωπίσουν με απάθεια και τελικά με αποχή από τις κάλπες. Γιατί τότε θα έχουν συμβάλει άθελά τους στην ακύρωση του μοναδικού δημοκρατικού θεσμού της ΕΕ. Οπως ακριβώς επιδιώκουν οι αρνητές της Ευρώπης.