Η περίπτωση της Ελλάδας κινητοποιεί την ευρωπαϊκή κοινωνία. Αλλά και κάποιες νέες πραγματικότητες και νέες ισορροπίες, διακρατικές και πολιτικές, φαίνεται ότι έχουν αρχίσει να διαμορφώνονται ή να κυοφορούνται στην Ευρώπη, οι οποίες θα μπορούσαν να αλλάξουν το εδώ και χρόνια αποδεκτό πρότυπο πολιτικής/στρατηγικής για τη διαχείριση της κρίσης στην ευρωζώνη. Οπως είναι γνωστό, το πρότυπο αυτό διαμορφώνεται από τη συντηρητική αντίληψη που εκφράζεται κυρίως αλλά όχι αποκλειστικά από τη Γερμανία και που λέει ότι η κρίση θα αντιμετωπιστεί μέσα από τη βαθύτερη δημοσιονομική πειθαρχία και την οικονομική λιτότητα. Η πρώτη υπό διαμόρφωση νέα ισορροπία αφορά τη σχέση χωρών Βορρά και Νότου στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ως γνωστόν, οι χώρες του Βορρά (Ολλανδία, Φινλανδία, Σουηδία και βεβαίως Γερμανία) τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα μετά τη κρίση στην ευρωζώνη, έχουν αναδειχθεί σε ηγετική ομάδα της ΕΕ, ικανή να επιβάλλει τις ιδιαίτερα και άκαμπτα συντηρητικές απόψεις της για την προώθηση της δημοσιονομικής πειθαρχίας, την τιμωρία και τον σωφρονισμό των άτακτων και σπάταλων κρατών του ευρωπαϊκού Νότου. Ο Νότος, λόγω ακριβώς των οξύτατων φαινομένων κρίσης, ήταν μέχρι σήμερα ανήμπορος «να αρθρώσει λέξη». Βρέθηκε ουσιαστικά στο έλεος των Βορείων. Το χάσμα είχε λάβει και ηθικολογική διάσταση: οι Βόρειοι ήταν οι «ενάρετοι», οι Νότιοι οι «φαύλοι» και «αμαρτωλοί». Γι’ αυτό έπρεπε να τιμωρηθούν, να πληρώσουν για τα αμαρτήματά τους και όχι απλώς να διορθώσουν τα κακώς κείμενα στην οικονομία τους. Αυτή υπήρξε η λογική του τρίο – Γερμανών, Ολλανδών και Φινλανδών.

Εκτός από τη συνειδητοποίηση ότι η στρατηγική αυτή από μόνη της τουλάχιστον δεν αποδίδει, ο παράγων που διαφοροποιεί την κατάσταση στη σχέση Βορρά – Νότου λέγεται Μάριο Μόντι. Ο Πρωθυπουργός της Ιταλίας έδωσε «φωνή στον Νότο». Αναδιάταξε τις ισορροπίες υπέρ του Νότου προς μια κάπως περισσότερο συμμετρική σχέση. Ο Μόντι επανέφερε πρώτα απ’ όλα την Ιταλία, την τρίτη ισχυρότερη οικονομία της ευρωζώνης, στο προσκήνιο της ΕΕ ως υπολογίσιμο παίκτη (μετά την ουσιαστική εξαφάνισή της την περίοδο Μπερλουσκόνι). Και κυρίως, ο Μόντι είπε μερικά πράγματα που μέχρι τώρα δεν ήθελε να ακούσει ο Βορράς. Είπε π.χ. ότι η πειθαρχία και λιτότητα, όσο αναγκαίες και να είναι, δεν θα επιλύσουν από μόνες τους την κρίση. Αντίθετα, μπορεί να οδηγήσουν σε νέα αδιέξοδα την Ευρώπη, όπως η άνοδος του εθνικολαϊκισμού που μπορεί να υπονομεύσει την ίδια την ύπαρξη της ευρωζώνης, ίσως και της ΕΕ. Αυτό που χρειάζεται, τόνισε ο Μόντι, είναι επίσης ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή. Προς την κατεύθυνση αυτή έχει αρχίσει «κάτι να γίνεται», όπως δείχνουν οι τελευταίες αποφάσεις της ΕΕ. Ακόμη και η Ανγκελα Μέρκελ αποδέχεται τώρα την αναγκαιότητα αναπτυξιακής στρατηγικής για την Ευρώπη. (Βεβαίως, ο Μάριο Μόντι λέει όλα αυτά γιατί μπορεί να τα λέει. Δεν εξαρτάται από τα δάνεια της Γερμανίας και των άλλων. Αντίθετα, η Ελλάδα που εξαρτάται δεν έχει την άνεση για τέτοιες παρεμβάσεις. Δυστυχώς).

Η δεύτερη αναδιάταξη στις ισορροπίες κυοφορείται στο πολιτικό πεδίο. Στη Γαλλία αρχίζει να εμφανίζεται σχεδόν ως βεβαιότητα η εκλογή στην Προεδρία του Φρανσουά Ολάντ, υποψηφίου του Σοσιαλιστικού Κόμματος. Η προεδρία του Σαρκοζί φαίνεται ότι τερματίζεται τον Μάιο (αν και μέχρι τότε πολλά μπορεί να ανατραπούν). Η ανάδειξη Σοσιαλιστή Προέδρου στη Γαλλία, αν και θα προκαλέσει αρχικά κλυδωνισμούς ιδιαίτερα στη σχέση με τη Γερμανία, θα φέρει ευδιάκριτες αλλαγές στον συσχετισμό πολιτικών δυνάμεων στο Συμβούλιο της ΕΕ. Οι θέσεις Ολάντ και Σοσιαλιστών για την Ευρώπη αποστασιοποιούνται ευκρινώς από τη μονοσήμαντη λογική της δημοσιονομικής πειθαρχίας και οικονομικής λιτότητας. Προβλέπουν επαναδιαπραγμάτευση του Δημοσιονομικού Συμφώνου, επαναπροσδιορισμό του ρόλου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, προώθηση του ευρωομολόγου και αναπτυξιακής στρατηγικής. Αναπόφευκτα θα υπάρξουν συμβιβασμοί, αλλά η συντηρητική μονοσημαντότητα μπορεί να σπάσει. (Οι αλλαγές αυτές μπορεί να προσλάβουν ακόμη ευρύτερη σημασία αν το επόμενο έτος υπάρξει επίσης πολιτική αλλαγή στη Γερμανία, δηλαδή αν η Καγκελαρία περάσει στους Σοσιαλδημοκράτες).

Μια πρόσθετη εξέλιξη που μπορεί επίσης να συμβάλει στον επαναπροσδιορισμό των πολιτικών συσχετισμών και ισορροπιών αφορά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο τελευταία απέκτησε νέο πρόεδρο, τον Μάρτιν Σουλτζ από την πολιτική ομάδα των Ευρωπαίων Σοσιαλιστών και Δημοκρατών (σε μια ομολογουμένως προκαθορισμένη εκλογή). Ο νέος πρόεδρος υποσχέθηκε περισσότερο πολιτικό και ενεργό Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στη λογική της εμβάθυνσης της ενοποίησης και της ενίσχυσης του ρόλου της Ενωσης ως συστήματος συνοχής και αλληλεγγύης.

Ενδιαφέρουσες εξελίξεις για την Ευρώπη και για την Ελλάδα… Παρότι χρειάζεται να επισημανθεί ξανά ότι πρώτιστος στόχος της χώρας μας παραμένει η προώθηση των μεταρρυθμίσεων. Ο,τι και να γίνει στην Ευρώπη θα έχει μικρή αξία για τη χώρα χωρίς τις μεταρρυθμίσεις που θα επιτρέψουν στην Ελλάδα να επανέλθει στη θέση του ισότιμου θεσμικού μέλους της ΕΕ και όχι να εμφανίζεται ως ειδική, προβληματική περίπτωση.

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του ΔΣ του ΕΛΙΑΜΕΠ