Η συζήτηση για την ανασυγκρότηση του προοδευτικού μεταρρυθμιστικού χώρου, ύστερα από τόσες άκαρπες προσπάθειες, είναι λογικό να αντιμετωπίζεται με διάχυτη δυσπιστία. Το πρώτο ερώτημα είναι αν όντως υπάρχει ο χώρος ή αν έχει ήδη καταληφθεί από τη μετακίνηση του ΣΥΡΙΖΑ και της Ν.Δ. προς το Κέντρο. Η πρόθεση του ΣΥΡΙΖΑ για μετάλλαξή του από κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς σε κόμμα βαλκανικής σοσιαλδημοκρατικής εκδοχής είναι δεδομένη. Μετά μάλιστα και την ψήφιση των τελευταίων μέτρων, το παλιό αφήγημα του κινήματος που θα άλλαζε την Ευρώπη και τον κόσμο έχει ακυρωθεί. Τώρα ο κ. Τσίπρας ξημεροβραδιάζεται έξω από τις πόρτες των Ευρωπαίων Σοσιαλιστών, ζητώντας επίμονα να ανοίξουν γι’ αυτόν και το κόμμα του. Για τη Ν.Δ. επίσης ο χώρος του Κέντρου είναι η δεξαμενή από την οποία μπορεί να αντλήσει τις δυνάμεις που θα της επιτρέψουν να κερδίσει τις εκλογές και να κυβερνήσει.
Πώς λοιπόν η νέα προσπάθεια μπορεί να υπερκεράσει εγγενείς αδυναμίες και να αποκρούσει την επέλαση εκ δεξιών κι αριστερών;
Η ανασυγκρότηση του χώρου προϋποθέτει νέες ιδέες, νέα πρόσωπα, νέο φορέα. Ετσι:
1. Ο προοδευτικός μεταρρυθμιστικός χώρος, για να υπάρξει, πρέπει να έχει ορατό στίγμα. Δεν μπορεί να είναι ούτε παρακολούθημα και πιο light εκδοχή του ΣΥΡΙΖΑ ούτε δίχως ευδιάκριτες γραμμές από τη Δεξιά. Οι πολίτες που αυτοχαρακτηρίζονται «Κέντρο» – «Κεντροαριστερά» – «σοσιαλδημοκρατία» καταγράφονται με πολύ υψηλά ποσοστά σε όλες τις μετρήσεις. Βασικές τους αρχές, η ανάγκη μεταρρυθμίσεων, η αντίθεση στον λαϊκισμό, ο καθαρός ευρωπαϊκός προσανατολισμός, η θέση υπέρ της υγιούς επιχειρηματικότητας, η προοδευτική προσέγγιση σε κοινωνικά θέματα και ζητήματα ατομικών ελευθεριών και η υποστήριξη της λειτουργίας ενός αξιόπιστου κοινωνικού κράτους. Οι δυνάμεις αυτές έχουν πολύ πιο ισχυρή ιδεολογική αναφορά και από τον εθνικολαϊκίστικο ΣΥΡΙΖΑ και από τη συντηρητική Ν.Δ. Ασπάζονται τις ιδέες του πολιτικού φιλελευθερισμού και τις κοινωνικές αρχές της σοσιαλδημοκρατίας. Για να συγκροτηθεί ο χώρος, είναι αναγκαίο να καταρτιστεί ένα σαφές μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα έξω από κλισέ κι αδιάφορα στερεότυπα. Αυτό το έργο έχει αναλάβει η Επιτροπή Διαλόγου για Προοδευτικές Μεταρρυθμίσεις. Σήμερα που οι παραδοσιακές δυνάμεις συρρικνώνονται στην Ευρώπη, η προσπάθεια έχει μέλλον μόνο αν εκφράζει έναν μεταρρυθμιστικό ριζοσπαστισμό. Οσο αναπαράγει στερεότυπα του παρελθόντος ή εμφανίζεται ως καλύτερη εκδοχή του ΣΥΡΙΖΑ, δεν έχει τύχη.
2. Νέα πρόσωπα. Στα προβλήματα πολιτικής φυσιογνωμίας του χώρου, έρχονται να προστεθούν παραγοντισμοί «ιδιοκτητών» της διαδικασίας ανασυγκρότησης, αγωνίες πρώην υπουργών του ΠΑΣΟΚ και κάθε λογής παραγόντων που αναζητούν νέο όχημα για να βρίσκονται στο προσκήνιο και φιλοδοξίες επίδοξων ηγετίσκων που αφθονούν στον συγκεκριμένο πολιτικό βιότοπο. Ανοιχτή είναι η αναζήτηση μιας ηγετικής φυσιογνωμίας. Η πρόσφατη ανάμειξη του ονόματος του Κώστα Σημίτη προκάλεσε εύλογο ενδιαφέρον. Ο πρώην πρωθυπουργός αποτελεί σημείο αναφοράς στον μεταρρυθμιστικό χώρο και το κύρος και η εμβέλειά του ξεπερνούν κατά πολύ τις κομματικές ζυμώσεις. Γι’ αυτό διεμήνυσε ότι οι σχετικές πρωτοβουλίες μπορούν να αναληφθούν από τη νεότερη γενιά. Αν δεν διαμορφωθεί μια νέα ηγετική ομάδα και στην πρώτη γραμμή παραμένουν πρόσωπα που έχουν μεν υψηλή αναγνωρισιμότητα λόγω των πολύχρονων διαδρομών σε υπουργικούς θώκους (σαφώς κάποιοι από αυτούς είχαν θετική θητεία), έχουν όμως χαμηλή αποδοχή στη νέα γενιά, τότε το εγχείρημα είναι επίσης καταδικασμένο. Το καλύτερο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα ακυρώνεται όταν το υποστηρίζουν δυνάμεις που δεν το πιστεύουν κι είναι ταυτισμένες με την παλαιά τάξη πραγμάτων.
Ποιο είναι το πολιτικό υποκείμενο που θα τα υλοποιήσει όλα αυτά; Ενας νέος, ενιαίος φορέας. Κι αυτός δεν δημιουργείται με συγκόλληση μηχανισμών. Η διαδρομή μετάβασης είναι συζητήσιμη, όμως οι διαδικασίες πρέπει να είναι ανοιχτές, με συμμετοχή της κοινωνίας. Aυτό έχει τονίσει από την πρώτη στιγμή το Ποτάμι, που έχει στο πολιτικό DNA του τη διαρκή αναζήτηση του καινούργιου. Για να πραγματοποιηθούν τα παραπάνω, προϋποθέτουν προγραμματική τόλμη και προσωπικές υπερβάσεις. Μόνο έτσι μπορεί να δημιουργηθεί κάτι σημαντικό. Διαφορετικά, ο κόσμος που δηλώνει δυσαρεστημένος από τον ΣΥΡΙΖΑ και απογοητευμένος από την πολιτική θα στραφεί στη Ν.Δ. ή θα πυκνώσει τις στρατιές της αποχής.