Πότε τέλειωσε ο παλαιός διπολικός Κόσμος του 20ου αιώνα; Το 1989 με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου ή έστω το 1991 με τη διάλυση της ΕΣΣΔ, θα απαντούσαμε σχεδόν όλοι. Σωστό; Λάθος; Κατά βάση σωστό, αρκεί να είχαμε στο μυαλό μας και μια προηγούμενη παραγνωρισμένη ημερομηνία. Το 1979.Τότε ο κινέζος ηγέτης Τενγκ Σιαοπίνγκ επέβαλε τη στροφή της παραπαίουσας κόκκινης αυτοκρατορίας προς τη διεθνή αγορά. Τέσσερις δεκαετίες αργότερα η Κίνα έχει γίνει μια φιλόδοξη υπερδύναμη. Τότε το 1979, ο Αγιατολάχ Χομεϊνί ανέτρεψε τον Σάχη με όπλο το Ισλάμ και κλόνισε τις ισορροπίες στη Μέση Ανατολή.Έκτοτε η περιοχή αποτελεί μόνιμη πηγή εντάσεων και συγκρούσεων. Οι δύο χρονολογίες,1989 και 1979, συναντήθηκαν πριν λίγες μέρες στο Γιοχάνεσμπουργκ στη 15η σύνοδο των BRICS. Συνεργασία-γέννημα του νέου Κόσμου του 21ου αιώνα, κάποιοιηττημένοι και υποβαθμισμένοι (Ρωσία), κάποιοι ενισχυμένοι και πρωταγωνιστές (Κίνα, Ινδία). Όλοι όμως μαζί εικονογραφούν την ένταση και τα ερωτηματικά που διατρέχουν τη σημερινή παγκόσμια πολιτική. Διαφέρουν από το παλαιό Κίνημα των Αδεσμεύτων. Εκείνο εξέφραζε τις αναπτυσσόμενες χώρες που δεν ήθελαν να ενταχθούν είτε στο στρατόπεδο των ΗΠΑ είτε της ΕΣΣΔ. Οι τωρινοί BRICS είναι προϊόν ενός αδόμητου ακόμα πολυκεντρισμού που προκύπτει από την μεγάλη αλλαγή μεταξύ Δύσης-Ανατολής
Ένας Κόσμος πολυκεντρικός. Ο πολυκεντρισμός όμως μπορεί να σημαίνει διαφορετικά πράγματα. Μια ισορροπία μεταξύ μεγάλων δυνάμεων σε ένα ελάχιστο έστω πλαίσιο κοινών συμφερόντων και κανόνων συμπεριφοράς. Μια ανταγωνιστική και δυνάμει συγκρουσιακή συνύπαρξη διαφορετικών Πολιτισμών. Ή έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο σε ένα νέο διπολικό σκηνικό ΗΠΑ-Κίνας. Η ομάδα των BRICS στην οποία προστέθηκαν άλλες έξι χώρες, συμφωνούν στην επιδίωξη να αλλάξουν τους παγκόσμιους συσχετισμούς ώστε ο λεγόμενος «παγκόσμιος Νότος» να αποκτήσει δυνατότερη φωνή, βασικά έναντι της Αμερικής και της Δύσης. Μακρινή φιλοδοξία μερικών από αυτές τις χώρες είναι η «απο-δολαριοποίηση», ο περιορισμός του νομίσματος των ΗΠΑ ως παγκόσμιου μέσου συναλλαγής, καθόσον θεωρούν ότι αποτελεί επιβίωση μιας προηγούμενης ηγεμονικής θέσης που δεν υφίσταται πλέον. Πίσω όμως από αυτή την κοινή επιδίωξη, οι στρατηγικές και οι μακροπρόθεσμοι στόχοι διαφοροποιούνται αν δεν διχάζονται. Η Κίνα εντάσσει τη συνεργασία στην προοπτική της αντιπαράθεσης με τις ΗΠΑ για την ηγεμονία του Κόσμου στον 21ο αιώνα. Η ηγεσία Σι ακολουθεί με πιο αποφασιστικό τρόπο τον στόχο σκληραίνοντας εσωτερικά και εξωτερικά την πολιτική της. Η Ρωσία συνεργεί και συνεργάζεται ως μικρότερος πλέον εταίρος της Κίνας.
Και η άλλη όχθη, η Δύση; Ασφαλώς προσπαθεί να εκμεταλλευτεί όσο μπορεί, το δώρο που της έκανε ο Πούτιν με την εισβολή στην Ουκρανία. Σύσφιξε την ενότητά της, ανέστησε το ΝΑΤΟ, έφερε πιο κοντά ΗΠΑ, Ευρώπη, και τις χώρες της Άπω Ανατολής (Ιαπωνία, Κορέα, Βιετνάμ, κλπ) που αισθάνονται τον κίνδυνο στα σύνορά τους. Άλλωστε η «Δύση» εδώ και δεκαετίες, δεν είναι γεωγραφική έννοια, αλλά γεωπολιτική και πολιτισμική.
Εκ πρώτης όψεως το σκηνικό μοιάζει να επανέρχεται στα γνώριμα. Σαν να ανασυστήνεται ο προηγούμενος Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ του δημοκρατικού δυτικού συνασπισμού και των δύο μεγάλων πατρίδων του κομμουνισμού του 20ου αιώνα. Και πράγματι, ομοιότητες υπάρχουν. Η αντίθεση των δύο οιονεί συνασπισμών έχει όπως και στο παρελθόν, γεωπολιτικέςκαι ιδεολογικές αιτίες. Οι ΗΠΑ προσπαθούν να διατηρήσουν κατά το δυνατόν τον πρωταγωνιστικό τους ρόλο στην παγκόσμια πολιτική, η Κίνα αυτοπροβάλλεται ως μέλλουσα ηγεμονική δύναμη, η Ευρώπη αντιλαμβάνεται ότι η ήπια ισχύς σε έναν συγκρουσιακό σκηνικό δεν αρκεί και επιδιώκει να αυξήσει τη στρατιωτική της ισχύ, ενώ η Ρωσία προσπαθεί να αναπληρώσει την οικονομική της περιθωριοποίηση με τη στρατιωτική ισχύ της.Στο ιδεολογικό επίπεδο, η αντίθεση είναι καθαρή: η δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία έναντι των νέων αυταρχισμών. Διαφέρει όμως από το παρελθόν. Οι νέοι αυταρχισμοί είναι κατά βάση εθνικιστικοί και θρησκευτικοί. Αντιθέτως, ο κομμουνισμός του 20ου αιώνα διεκδικούσε μια οικουμενικότητα στο όνομα του μέλλοντος και της ιστορικής νομοτέλειας, και κατά τούτο έχαιρε για μεγάλο διάστημα μιας ευρύτερης αίγλης, δυσανάλογης με την πραγματικότητα του αυταρχικού καθεστώτος που είχε επιβάλει.
Όταν γεωπολιτικές και ιδεολογικές αντιθέσεις διαπλέκονται και αποκρυσταλλώνονται σε «στρατόπεδα» η κατάσταση γίνεται επικίνδυνη. Οι νεοφιλελεύθερες και οι μαρξοειδείς αντιλήψεις έβλεπαν την παγκοσμιοποίηση σαν έναν οικονομικό οδοστρωτήρα που ομογενοποιούσε τα εθνικά κράτη και τους πολιτισμούς, ενώ την ίδια ώρα παρήγαγε μια μαζική καταναλωτική κουλτούρα για να λειτουργήσει σαν συγκολλητική ουσία. Και όμως. Τόσο η ιστορία όσο και η θεωρία της παγκοσμιοποίησης είχαν δείξει ότι αυτή συνιστά έναν αυτοτελή παράγοντα αναστάτωσης καθώς ανατρέπει τους γεωπολιτικούς συσχετισμούς. Ούτε η πτώση της ΕΣΣΔ, ούτε η άνοδος της Κίνας και της Ινδίας είναι κατανοητές έξω από το πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης. Έχει επίσης υποστηριχθεί ότι στις μεταβατικές περιόδους, όταν η ηγεμονική δύναμη κλυδωνίζεται και μια άλλη διεκδικεί τη θέση της, τότε ο κίνδυνος σύγκρουσης αυξάνεται κατακόρυφα. Αρκετοί αναλυτές, και οπωσδήποτε ανώτεροι επιτελείς των δύο χωρών, αντιμετωπίζουν υπό αυτό το πρίσμα τον ανταγωνισμό ΗΠΑ-Κίνας σήμερα.
Οδεύουμε προς ένα νέο ψυχρό πόλεμο λοιπόν;Είναι πιθανό αλλά όχι μοιραίο. Καταρχάς, πολλοί αναλυτές αμφισβητούν τη δυνατότητα της Κίνας να διεκδικήσει την ηγεμονία, αντιθέτως βλέπουν να συσσωρεύονται εμπόδια στην ανάπτυξή της. Είναι άλλωστε δύσκολο να φανταστούμε πώς ένα σύστημα κρατικού καπιταλισμού και πολιτικά ελεγχόμενης οικονομίας, θαμπορούσε να λειτουργήσει σαν οργανωτής ενός ανοιχτού παγκοσμιοποιημένου οικονομικού συστήματος. Επιπλέον, η ίδια η ενότητα των BRICSείναι πολύ αμφίβολη. Από την άλλη, το οικονομικό, πολιτικό και δημογραφικό βάρος των ΗΠΑ και της «Δύσης» έχει προφανώς μειωθεί, αλλά οι χώρες παραμένουν ζωτικές, δυναμικές και καινοτόμες. Έχουν επομένως τη δυνατότητα, αν κινηθούν συντονισμένα, να ενσωματώσουν τις ανερχόμενες δυνάμεις και τον «παγκόσμιο Νότο» σε ένα δικαιότερο και πιο ισορροπημένο διεθνές σύστημα. Τελικά, αυτή είναι η πρόκληση που της θέτει ο «παγκόσμιος Νότος» και οι πρωτοβουλίες των BRICS.Τίποτα μοιραίο δεν υπάρχει. Είναι ανοιχτό πολιτικό ζήτημα και στοίχημα, αν οι ηγεσίες της Δύσης θα επιλέξουν την ψυχροπολεμική στάση ή αν θα ρίξουν νέες γέφυρες πάνω από τα παλιά τείχη του προηγούμενου ψυχρού πολέμου που ορθώνονται και πάλι.Είναι επίσης ανοιχτό στοίχημα αν στις δυτικές δημοκρατίες μπορούν να σχηματιστούν σταθερές εκλογικές πλειοψηφίες υπέρ μιας τέτοιας προοπτικής. Οι γέφυρες μπορούν να χτιστούνστη βάση των κοινών προβλημάτων που δημιουργεί η πυκνή αλληλεξάρτηση, όπως η κλιματικής κρίση, η ρύθμιση των μεταναστεύσεων ή η βελτίωση των διεθνών θεσμών.
Σε τελική ανάλυση, με τη φιλελεύθερη δημοκρατία, την ανοιχτή μεικτή οικονομία, την εκκοσμικευμένη πολιτική, η Δύση έχει μεγαλύτερες δυνατότητες να οργανώσει ένα επίσης ανοιχτό, δικαιότερο και δημοκρατικότερο διεθνές σύστημα. Το αν θα αναλάβει την ιστορική πρωτοβουλία είναι ερώτημα και αγωνιστικός στόχος για όσους διαλέγουν την ειρηνική συνύπαρξη και τη δημοκρατία.
Πηγή: www.tanea.gr