Με αφορμή την απόφαση της ΟΛΜΕ για απεργιακές κινητοποιήσεις κατά τη διάρκεια των πανελλαδικών εξετάσεων και την αντίδραση της κυβέρνησης με την πολιτική επιστράτευση των καθηγητών Μέσης Εκπαίδευσης, ώστε να διασφαλισθεί η ομαλή διενέργεια των εξετάσεων, αναπτύχθηκε έντονος δημόσιος διάλογος στην Ελλάδα. Πρώην και νυν κυβερνητικοί παράγοντες και πολιτικοί από όλους τους πολιτικούς χώρους έκριναν σκόπιμο να τοποθετηθούν και να εκφράσουν την «αγωνία» τους και ταυτοχρόνως το «πραγματικό τους ενδιαφέρον» για την νέα γενιά του τόπου. Στο ίδιο μήκος κύματος βεβαίως και οι συνδικαλιστικοί φορείς, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους είτε αναπτύσσουν συντεχνιακή λογική και πρακτική, είτε λαϊκίζουν, είτε λειτουργούν ως προεκτάσεις κομματικών σκοπιμοτήτων, είτε όλα μαζί. Σίγουρο είναι πάντως, ότι δεν εκφράζουν το κοινωνικό συμφέρον.
.
Πραγματικά έχει αρχίσει να γίνεται κουραστική η έλλειψη σοβαρότητας, καθώς και τεκμηριωμένης ανάλυσης και συνολικής πρότασης για την υπέρβαση αυτής της ζοφερής κατάστασης, η οποία προκαλεί ασφυξία στη νέα γενιά. Αντί να αναπτυχθεί ένας συστηματικός διάλογος και να κατατεθούν τεκμηριωμένες προτάσεις με στόχο την εξεύρεση λύσεων, κυριαρχούν γενικόλογες απόψεις, οι οποίες στοχεύουν στην αποκόμιση πολιτικού ή συνδικαλιστικού οφέλους. Επικρατεί δε ένας επαρχιωτισμός, ο οποίος αναπαράγει την εσωστρέφεια και τον ευρωσκεπτικισμό, που αναπτύσσονται μετά το ξέσπασμα της κρίσης χρέους στην Ευρώπη. Όλοι γενικά και αόριστα «ομιλούν» και «αγωνίζονται» για το καλό της νέας γενιάς χωρίς αυτήν και χωρίς βιώσιμες και με ευρωπαϊκή προοπτική προτάσεις.
.
Η κατάσταση όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στα άλλα ευρωπαϊκά κράτη είναι προβληματική και ταυτοχρόνως επικίνδυνη. Αρκεί να αναφερθούν τα στοιχεία της Eurostat για την πορεία της ανεργίας των νέων από το 2004 έως το 2012. Έχουν ενδιαφέρον τα στοιχεία αυτά και αποτυπώνουν μια άκρως επικίνδυνη προοπτική, εάν δεν ενεργοποιηθούν άμεσα οι κοινωνίες και οι κυβερνήσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
.
Στις ηλικίες 18 έως 24 ετών η πορεία της ανεργίας σε δειγματοληπτικά επιλεγμένες χώρες είναι:
.
.
Χώρες 2004 2012
.
Γερμανία 14 % 8 %
.
Ελλάδα 27 % 55 %
.
Ισπανία 22 % 53 %
.
Ιταλία 24 % 35 %
.
Γαλλία 21 % 25 %
.
Σλοβενία 16 % 22 %
.
Ηνωμένο Βασίλειο 12 % 21 %
.
.
Συνολικά στην Ευρωζώνη το 2004 ήταν 18 % και το 2012 23 %. Εάν εξαιρέσουμε την Γερμανία, η οποία είχε θετική πορεία σε σχέση με τη μείωση της ανεργίας των νέων, οι υπόλοιπες χώρες ακολούθησαν ανοδική πορεία. Στην κορυφή της έκρηξης της νεανικής ανεργίας η Ελλάδα, στην οποία το 55 % του 2012 έχει εκτιναχθεί στο 64 % στα μέσα περίπου του 2013. Το πρόβλημα αυτό εντείνεται ακόμη περισσότερο και λόγω του δημογραφικού ζητήματος. Οι γεννήσεις παιδιών από το 2008 έως το 2010, σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, ακολουθούν καθοδική πορεία. Το 2008 γεννήθηκαν 118.302 παιδιά, το 2009 είχαμε 117.933 γεννήσεις και το 2010 ακόμη λιγότερες 114.766. Ανά 1000 κατοίκους έχουμε 10 γεννήσεις το 2010. Η γήρανση της ελληνικής κοινωνίας έχει πλέον αναπτύξει μια σταθερή δυναμική. Εάν μάλιστα λάβουμε υπόψη μας και τη νεανική μετανάστευση μετά το ξέσπασμα της κρίσης, η δυναμική αυτή αποκτά εφιαλτικές διαστάσεις.
.
Η κατάσταση όμως δεν είναι καλύτερη και στη Γερμανία, η οποία αυτή την περίοδο έχει τον χαμηλότερο δείκτη νεανικής ανεργίας. Σύμφωνα με στοιχεία της Ομοσπονδιακής Στατιστικής Υπηρεσίας της Γερμανίας (Statistisches Bundesamt) το 2010 ούτε ένας στους επτά Γερμανούς δεν ήταν κάτω των 15 ετών, ενώ ένας στους πέντε ήταν πάνω από 65 ετών. Ανά 1000 κατοίκους γεννιούνται μόνο 8 παιδιά. Σε αυτό τον τομέα η Γερμανία κατέχει το παγκόσμιο αρνητικό ρεκόρ. Ούτε η αυξημένη είσοδος μεταναστών τους λύνει το πρόβλημα. Το 2010 μετανάστευσαν στη Γερμανία 798.000 άτομα με μέσο όρο ηλικίας τα 31,7 χρόνια. Ήταν δηλαδή κατά μέσο όρο τρία χρόνια νεότεροι από τους Γερανούς.
.
Η δε Ομοσπονδιακή Στατιστική Υπηρεσία επισημαίνει, ότι το 2009 είχαν ανάγκη κοινωνικής φροντίδας 2,3 εκατομύρια Γερμανών. Μέχρι το 2030 προβλέπεται, ότι ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί κατά 1 εκατομύριο ακόμη. Τόσο η Ελλάδα όσο και η Γερμανία θα αντιμετωπίσουν μεγάλες δυσκολίες και προβλήματα στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης. Αναρωτιέται κάποιος, εάν ο αριθμός των εργαζομένων θα επαρκεί για την εξασφάλιση των συντάξεων και την χρηματοδότηση της κοινωνικής ασφάλισης και περίθαλψης. Και ποιά είναι η μέριμνα των κυβερνήσεων και του πολιτικού συστήματος τόσο στην Ελλάδα όσο και τη Γερμανία και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες για τον σχεδιασμό ενός βιώσιμου μέλλοντος και την διασφάλιση ενός αξιοπρεπούς βιοτικού επιπέδου. Και εάν αυτό το δυσοίωνο μέλλον είναι πιο εύκολα αντιληπτό στις χώρες, οι οποίες αντιμετωπίζουν οξυμένα προβλήματα λόγω της οικονομικής κρίσης, στην Γερμανία ακόμη δεν το προσεγγίζει η κοινωνία σε ικανοποιητικό βαθμό. Αρκείται στις αυταπάτες, που ακουμπάνε στην τρέχουσα ποιότητα ζωής και την πολιτική ρητορική, η οποία οριοθετείται από τη λογική του πολιτικού κόστους. Και αυτή η ευθύνη αφορά στο σύνολο του γερμανικού πολιτικού συστήματος, διότι δεν ενημερώνουν την κοινωνία και δεν λειοτυργούν με ευρωπαϊκή λογική σε σχέση με την αντιμετώπιση του επερχόμενου προβλήματος.
.
Η νεανική ανεργία σε γηράσκουσες κοινωνίες έιναι τραγωδία στο διηνεκές. Δεν μπορεί πια να γίνεται λόγος για κοινωνικό κράτος, τη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή κατάκτηση.
.
Η κατάσταση δε γίνεται ακόμη χειρότερη, εάν στα 5,516 εκατομύρια νέων ανέργων ηλικίας 14 έως 25 ετών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ποσοστό 22,6 %) προσθέσουμε και τους NEETς (not in employment, education or training), δηλαδή εκείνους τους νέους ίδιας ηλικίας, που όχι μόνο δεν εργάζονται αλλά ούτε σπουδάζουν ούτε έχουν μια θέση επαγγελματικής εκπαίδευσης. Το 2010 ο αριθμός τους έφτανε τα 7,5 εκατομύρια.
.
.
Πρίν από το ξέσπασμα της κρίσης η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σε μελέτη για τις επιπτώσεις της νεανικής ανεργίας επισημαίνει το 2008, ότι «η νεανική ανεργία δεν αφορά μόνο αυτούς που πλήττονται, αλλά και την οικονομία στο σύνολο της». Λιγότεροι νέοι στην αγορά εργασίας σημαίνει λιγότερη καινοτομία, λιγότερα έσοδα, λιγότερη ανάπτυξη.
.
Δεν αρκούν όμως οι επισημάνσεις, όταν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί και όργανα καθώς και οι εθνικές κυβερνήσεις δεν αντιδρούν στο σωστό χρόνο με την ενεργοποίηση τεκμηριωμένων και βιώσιμων πολιτικών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αντιδρά το Δεκέμβρη του 2011 για πρώτη φορά στη συνεχώς ογκούμενη νεανική ανεργία με την πρωτοβουλία «ευκαιρίες για νέους ανθρώπους». Τον Ιανουάριο του 2013 για πρώτη φορά ασχολούνται με το πρόβλημα οι 27 πρωθυπουργοι. Πραγματικά είναι να απορεί κανείς με την λειτουργία των ευρωπαϊκών οργάνων αλλά και των εθνικών κυβερνήσεων. Στην Ελλάδα η νεανική ανεργία έπρεπε να φτάσει στο 60 % για να αρχίσουν να ψελλίζουν πολιτικοί και κόμματα, ότι ήλθε η ώρα να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα. Βεβαίως δεν υπάρχει επεξεργασμένη πολιτική στο πλαίσιο ενός στρατηγικού αναπτυξιακού σχεδιασμού, στον οποίο εντάσσεται το σύνολο των κοινωνικών συστημάτων, από την οικονομία μέχρι την κοινωνική ασφάλιση και την εκπαίδευση.
.
.
Ποιά όμως μπορεί να είναι η ευρωπαϊκή, άρα και ελληνική, απάντηση στο πρόβλημα;
.
.
Κατ’αρχήν πρέπει να επισημανθεί, ότι η απάντηση θα είναι σύνθετη και πολυδιάστατη. Δεν είναι δυνατόν να θεωρηθεί, ότι αποτελεί λύση η δημιουργία θέσεων εργασίας χωρίς την ύπαρξη ενός ευρωπαϊκού στρατηγικού σχεδιασμού, στο πλαίσιο του οποίου θα υπάρχουν πολιτικές για το σύνολο των κοινωνικών συστημάτων. Αυτές οι πολιτικές πρέπει να συγκλίνουν υπηρετώντας το κοινωνικό συμφέρον τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αυτό σημαίνει, ότι η ισόρροπη ανάπτυξη αποτελεί προϋπόθεση για την συνέχιση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος και την σφυρηλάτηση πνεύματος αλληλεγγύης στους ευρωπαϊκούς λαούς. Ειδάλλως η συντελούμενη αυτή τη στιγμή γήρανση των κοινωνιών θα οδηγήσει στην αποσάρθρωση τους.
.
Συγκεκριμενοποιώντας αυτές τις παρατηρήσεις για παράδειγμα δεν μπορεί να προωθηθεί η δημιουργία θέσεων εργασίας για τους νέους, εάν η οικονομία μιας ευρωπαϊκής χώρας δεν είναι ανταγωνιστική ή το εκπαιδευτικό της σύστημα, πέρα από την γενική παιδεία, δεν είναι προσαρμοσμένο στις ανάγκες της οικονομίας σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε αυτό των τοπικών οικονομιών, σε ό,τι αφορά την διάσταση της επαγγελματικής εκπαίδευσης.
.
Σε μια τέτοια προοπτική θα μπορούσε να συμβάλλει κάτω από προύποθέσεις η γενίκευση του δυαδικού συστήματος, το οποίο συνδυάζει την επαγγελματική εκπαίδευση με την πρακτική άσκηση και απασχόληση στην επιχείρηση, η οποία δραστηριοποιείται στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας και οικονομίας. Σε αυτό το πλαίσιο το δυαδικό σύστημα βοηθά την τοπική ανάπτυξη και την διατήρηση της κοινωνικής συνοχής σε τοπικό επίπεδο. Εκδοχές του δυαδικου συστήματος λειτουργούν με επιτυχία στο κρατίδιο Βάδης-Βυρτεμβέρης στη Γερμανία, αλλά και στην Αυστρία. Καλό θα είναι να μελετηθεί κάτω από ποιές προϋποθέσεις μπορεί να γενικευθεί η αξιοποίηση του σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
.
Βεβαίως κάτι τέτοιο μπορεί να λειτουργήσει κάτω από συγκεκριμένους όρους. Ο επιχειρηματικός τομέας θα πρέπει να εμφορείται από κοινωνική ευαισθησία και συνείδηση της ευθύνης που έχει να συγχρηματοδοτεί την διαδικασία της επαγγελματικής εκπαίδευσης σε τοπικό επίπεδο, διότι το ειδικευόμενο επαγγελματικά προσωπικό θα είναι έτοιμο για απασχόληση σε αυτόν. Και τούτο, διότι το περιεχόμενο της επαγγελματικής εκπαίδευσης θα συναποφασίζεται και από τις τοπικές επιχειρήσεις. Βεβαίως όλα αυτά θα εντάσσονται στις στοχεύσεις του στρατηγικού σχεδιασμού σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Το μεγάλο πλεονέκτημα του δυαδικού συστήματος είναι, ότι συνδέει την επαγγελματική εκπαίδευση και πρακτική άσκηση με την τοπική οικονομία και κοινωνία. Τα νεαρά άτομα προετοιμάζονται για απασχόληση στην τοπική οικονομία, ενώ ο επιχειρηματικός τομέας υποχρεούται να τα απασχολήσει.
.
Θετική παρενέργεια είναι και η ενίσχυση της διαγενεακής επικοινωνίας και κατανόησης. Παραλλήλως συγκρατείται ο πληθυσμός στην περιφέρεια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την πολιτισμική πραγματικότητα μιας περιφερειακής κοινωνίας. Επίσης προωθείται η κουλτούρα του διαλόγου και της επιδίωξης συναινέσεων στο επίπεδο της κοινωνικής βάσης. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό για το μέλλον, εάν επιθυμούμε να πορευθούμε προς αυτό στο πλαίσιο δημοκρατικών λειτουργιών και διαδικασιών.
.
Το θέμα είναι, εάν είμαστε έτοιμοι τόσο ως Ευρωπαίοι όσο και ως Έλληνες για τέτοια άλματα. Βεβαίως δεν έχουμε πολλές επιλογές Η πραγματικότητα μας καλεί να αντιμετωπίσουμε τον χρόνο με ορθολογισμό, κοινωνικό ανθρωπισμό και ρεαλισμό, μακριά από ιδεολογήματα καθώς και ατομικισμό και στυγνό ανταγωνισμό για συσσώρευση πλούτου αγνοώντας τα όνειρα της νέας γενιάς, η οποία δεν προκάλεσε τα προβλήματα.