Οι γενιές διαδέχονται η μία την άλλη και αφήνουν το δικό τους αποτύπωμα στην ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας, ανεξάρτητα από την κοινωνία που δραστηριοποιούνται. Εξάλλου στην σύγχρονη εποχή οι αλληλεξαρτήσεις και αλληλεπιδράσεις των χωρών και των κοινωνιών είναι σε τέτοιο βαθμό ανεπτυγμένες, που η πορεία προς το μέλλον θα έχει πολύ περισσότερα κοινά σημεία και επιπτώσεις στους πολίτες ανεξάρτητα από την χώρα αναφοράς τους.
Αυτό φαίνεται, ότι το νιώθουν και το αντιλαμβάνονται σε μεγάλο βαθμό οι νέοι πολίτες σε όλο τον κόσμο, όπως προκύπτει από έρευνα, που έγινε με πρωτοβουλία του World Economic Forum. Στο πλαίσιο του ετήσιου Global Shapers Survey πραγματοποιήθηκε εμπειρική έρευνα σε παγκόσμιο επίπεδο σε αντιπροσωπευτικό δείγμα 26.000 ατόμων από 180 χώρες, ηλικίας 18 έως 35 ετών, διαφόρων μορφωτικών επιπέδων.
Τα ευρήματα της έρευνας δεν είναι σημαντικά μόνο για την προσέγγιση της σύγχρονης νέας γενιάς. Επιπλέον παρέχουν το απαραίτητο υλικό για την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για την πορεία της παγκόσμιας κοινότητας στο μέλλον και τις αναγκαίες παρεμβάσεις και αλλαγές, που πρέπει να γίνουν, ώστε το παγκόσμιο σύστημα να μην αντιμετωπίσει επικίνδυνες περιδινήσεις.
Συγκεκριμένα το 36% των ερωτηθέντων νιώθουν πολίτες του κόσμου, ενώ για το 22% η υπηκοότητα είναι η πιο σημαντική παράμετρος αυτοπροσδιορισμού. Λιγότερο από 10% θεωρεί, ότι η ταυτότητα του έχει ευθεία αναφορά στη θρησκεία ή στις «φιλοσοφικές» του απόψεις και επιλογές.
Διαπιστώνουμε, ότι ο κοσμοπολιτισμός στους νέους είναι ανεπτυγμένος και η κυρίαρχη τάση και επιλογή σε σχέση με την ατομική τους δραστηριοποίηση είναι οι ανοιχτές κοινωνίες και η διαπολιτισμική επικοινωνία και ανταλλαγή.
Προς αυτή την κατεύθυνση συμβάλλει και η στενή σχέση των νέων με την τεχνολογία και κυρίως την ψηφιακή, η οποία ουσιαστικά αναιρεί τα τοπικά και χρονικά όρια και αποκαθιστά σε πραγματικό χρόνο την επικοινωνία και την ανταλλαγή πληροφοριών.
Δεν είναι τυχαίο, ότι το 86% των ερωτηθέντων πιστεύει, ότι η τεχνολογία δημιουργεί νέα επαγγέλματα, ενώ το 64% θεωρεί, ότι επηρεάζει τον κόσμο της εργασίας, τις σπουδές, τα ταξίδια, τον τρόπο ζωής.
Εκείνο, που δεν διαφαίνεται από την παρουσίαση των στοιχείων, είναι η γνώμη των νέων για τον τρόπο αξιοποίησης της τεχνολογίας στους διάφορους τομείς ατομικής και κοινωνικής δραστηριοποίησης και τις επιπτώσεις στην πραγματικότητα, όπως είναι, για παράδειγμα, η χρησιμοποίηση της εικονικής διάστασης της ψηφιακής τεχνολογίας στην στοχευμένη αποτύπωση του κοινωνικού γίγνεσθαι στα διάφορα κοινωνικά συστήματα στο πλαίσιο της μαζικής ενημέρωσης.
Η εικόνα έχει αποσπασματικό χαρακτήρα. Δεν δείχνει το σύνολο των παραμέτρων, που την διαμορφώνουν, με αποτέλεσμα η στοχευμένη αξιοποίηση της να οδηγεί και σε αρνητικά φαινόμενα, όπως είναι η χειραγώγηση. Δεν είναι τυχαία η χρησιμοποίηση της στον τομέα της διαφήμισης, όπου η εικόνα φτάνει στο σημείο να «παραμορφώνει» την πραγματικότητα με τεχνητές παρεμβάσεις για να παρουσιάσει μια εξιδανικευμένη καθημερινότητα, ώστε να επιτυγχάνονται οι καταναλωτικοί στόχοι.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα ευρήματα της έρευνας ως προς τα προβλήματα, τα οποία αντιμετωπίζουν οι νέοι στη χώρα τους.
Προβλήματα Ποσοστό θετικών απαντήσεων
Μειωμένη υπευθυνότητα της πολιτείας, 57%
έλλειψη διαφάνειας, διαφθορά
Μη επαρκείς ευκαιρίες, απασχόληση 34%
Ανεπαρκής εκπαίδευση 30%
Φτώχεια 25%
Κοινωνική ανασφάλεια, υγεία 22%
Κλιματική αλλαγή, 19%
καταστροφή φυσικών πόρων
Ασφάλεια, ευημερία 18%
Μειωμένη πολιτική ελευθερία, 16%
αστάθεια
Έλλειψη υποδομών 14%
Επάρκεια σε πόριμο νερό 10%
και τρόφιμα
Κατ’ αρχήν το υψηλό ποσοστό των νέων (57%), το οποίο διαπιστώνει «μειωμένη υπευθυνότητα της πολιτείας, έλλειψη διαφάνειας και διαφθορά», κρούει «τον κώδωνα του κινδύνου» σε σχέση με την λειτουργία των σύγχρονων κοινωνιών, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό κατακρημνίζονται σε συνθήκες παρακμής και σταδιακής κατάρρευσης της συνοχής τους, ενώ παράλληλα αποδομούν την δημοκρατία.
Σε συνδυασμό μάλιστα με τις «ανεπαρκείς ευκαιρίες», που παρέχονται στους νέους, «την ανασφάλεια ως προς την εύρεση εργασίας, την ανεπαρκή εκπαίδευση, την φτώχεια και την έλλειψη κοινωνικής πρόνοιας σε θέματα υγείας» διαμορφώνεται ένα επικίνδυνο μίγμα, το οποίο λειτουργεί αρνητικά σε σχέση με τον δείκτη κοινωνικής ενσωμάτωσης των νέων ανθρώπων και την διαμόρφωση κοινωνικής συνείδησης.
Και αυτό σε βάθος χρόνου θα έχει αποσταθεροποιητικές επιπτώσεις, διότι ενισχύει την κοινωνική ανισότητα, ενώ επιταχύνει την κοινωνική απονομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος, το οποίο με τις αποφάσεις του δρομολογεί αυτή την αρνητική προοπτική και δείχνει, ότι αδυνατεί να εκφράσει και να πραγματώσει το κοινωνικό συμφέρον.
Αυτή την κατάσταση περιγράφει με πολύ εύστοχο τρόπο ο Joseph Stiglitz («The Price of Inequality», Norton & Company, New York, 2012) «η ανισότητα είναι αιτία και αποτέλεσμα της αποτυχίας του πολιτικού συστήματος, συμβάλλει στην αστάθεια του οικονομικού συστήματος, το οποίο ενισχύει την ανισότητα». Αυτός ο «κύκλος του διαβόλου» αρχίζει να απειλεί επικίνδυνα την ομαλή πορεία της παγκόσμιας κοινότητας και πρέπει να αντιμετωπισθεί ριζικά. Η ευθύνη απέναντι στις επερχόμενες γενιές είναι μεγάλη και πρέπει να αναληφθεί από τις σύγχρονες κοινωνίες.
Ιδιαιτέρως στην Ελλάδα η ακολουθούμενη αδιέξοδη πορεία αναδεικνύει και ταυτόχρονα πιστοποιεί με τον καλύτερο τρόπο τις συνθήκες, που καλείται να αντιμετωπίσει η νέα γενιά.
Αρκεί να λάβουμε υπόψη το δελτίο τύπου της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (4 Αυγούστου 2016) για τους δείκτες ανεργίας τον Μάϊο του 2016. Ενώ η ανεργία γενικά είναι 23,5%, στους νέους έως 24 ετών είναι 50,3%. Τα συμπεράσματα είναι εύκολα.
Το θέμα της ασφάλειας, που θέτει το 18% των ερωτηθέντων, αποτελεί μια αρνητική εξέλιξη σε συνθήκες αξιακής κρίσης και οικονομικής εξαθλίωσης.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι συνθήκες σε αρκετές μεγαλουπόλεις κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, από την Baltimore μέχρι τα Ghettos στο Chicago, στο Detroit και στο Los Angeles, όπου ο συνδυασμός της φτώχειας, της ανεργίας και της εγκληματικότητας δεν αφήνει περιθώρια για ασφάλεια και έξοδο από την βαθιά παρακμή, όπου η ανθρώπινη ζωή, ως αξία, εξαντλεί τα όρια της σε μια δόση ναρκωτικών ουσιών.
Και ο κατάλογος των προβλημάτων συνεχίζεται. Το 19% των ερωτηθέντων θέτει «επί τάπητος» το θέμα της κλιματικής αλλαγής και της καταστροφής των φυσικών πόρων, ενώ το 10% εκφράζει τον φόβο του για την επάρκεια πόσιμου νερού και τροφίμων.
Είναι δε πολύ σημαντικό, ότι το 45% πιστεύει, πως το μεγαλύτερο πρόβλημα παγκοσμίων διαστάσεων είναι η κλιματική αλλαγή και στη δεύτερη θέση είναι οι πόλεμοι και οι μεγάλες συγκρούσεις. Για τους νέους της Βόρειας και Νότιας Αμερικής το πιο σημαντικό πρόβλημα είναι η φτώχεια.
Δυστυχώς η ευαισθητοποίηση των νέων για αυτά τα ζωτικής σημασίας για την βιωσιμότητα των κοινωνιών και του πλανήτη προβλήματα δεν βρίσκει σοβαρή ανταπόκριση στο πολιτικό και στο οικονομικό σύστημα σε παγκόσμιο επίπεδο. Γι’ αυτό και η υπερθέρμανση του πλανήτη δεν αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά, ενώ οι περιφερειακές συγκρούσεις ευδοκιμούν.
Είναι κουραστικό και μονότονο να επανέρχεται ο ενημερωμένος πολίτης συνεχώς στις καταστροφικές επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στο οικοσύστημα.
Παραδειγματικά θα γίνει αναφορά στη ρύπανση των θαλασσών. Το 70% των σκουπιδιών, που είναι στις θάλασσες, βρίσκονται στο βυθό και μόνο το 15% επιπλέει στην επιφάνεια.
Μόνο στη Βόρεια Θάλασσα πετιούνται ετησίως 20.000 τόνοι σκουπιδιών. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN) κάθε χρόνο πεθαίνουν 1 εκατομ. θαλασσοπούλια λόγω των σκουπιδιών. Επίσης από τα πεταμένα δίχτυα των ψαράδων χάνουν την ζωή τους δελφίνια, φάλαινες, φώκιες, χελώνες και πολλά άλλα, διότι εγκλωβίζονται μέσα σε αυτά.
Τα ευρήματα της έρευνας ως προς τις διαπιστώσεις των νέων για την πραγματικότητα, στην οποία καλούνται να ενταχθούν, δείχνουν, ότι η νέα γενιά επισημαίνει μεν τα προβλήματα, αλλά δεν έχει διαμορφώσει ακόμα την δική της πρόταση ως συλλογικό υποκείμενο, το οποίο είναι σε θέση να κινητοποιήσει την κοινωνία και να την οδηγήσει προς εκείνες τις υπερβάσεις και ριζικές αλλαγές, που θα δώσουν άλλα χαρακτηριστικά στην κοινωνική δυναμική. Ακόμη δεν έχουν διαμορφωθεί συλλογικά υποκείμενα με καθαρά ηλικιακά κριτήρια ως προς την συμμετοχή των πολιτών σε αυτά, ικανά να εκφράσουν το κοινωνικό συμφέρον.
Το ισχύον μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης δεν διασφαλίζει την βιωσιμότητα των επερχόμενων γενεών σε συνθήκες δικαιοσύνης και ευημερίας. Η συνειδητοποίηση της ύπαρξης προβλημάτων, όπως είναι η μειωμένη πολιτική ελευθερία, η ασφάλεια, η επάρκεια πόσιμου νερού και τροφίμων, δεν αλλάζει την πραγματικότητα. Τα ανελεύθερα καθεστώτα, η εγκληματικότητα, η δίψα και η πείνα εξαιτίας του φαινομένου της ερημοποίησης, που οδηγούν πολλούς ανθρώπους στο θάνατο ή στην μαζική μετακίνηση πληθυσμών και στους πνιγμούς στη Μεσόγειο, θα συνεχίσουν να υπάρχουν.
Είναι πλέον ζωτικής σημασίας ανάγκη η ανάπτυξη διαλόγου στο πλαίσιο της κοινωνίας πολιτών, με την συμμετοχή της νέας γενιάς και της διανόησης, για τις αδιέξοδες συνθήκες, που παράγει το ισχύον μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης, το οποίο έχει οδηγήσει στην κατάρρευση των κοινωνικών αξιών και στην έλλειψη κοινωνικής συνείδησης στο όνομα του ατομικισμού και του ακραίου ανταγωνισμού, με στόχο την αποκόμιση προσωπικού οφέλους σε βάρος του κοινωνικού συνόλου.
Είναι εμφανές, ότι οι συνθήκες επιβάλλουν την μετάβαση σε μια άλλη εποχή, η οποία υπερβαίνει την κυρίαρχη οπτική της οριοθέτησης της ανθρώπινης ζωής με βάση τις ατομικές ή «συστημικές» ανάγκες στο πλαίσιο της αναπαραγωγής κοινωνικών ανισοτήτων και έλλειψης κοινωνικής δικαιοσύνης.
Ακόμη βέβαια δεν έχουν διαμορφωθεί το απαραίτητο συλλογικό και το αντίστοιχο πολιτικό υποκείμενο, που θα εκφράσουν και θα πραγματώσουν τις αναγκαίες εξελίξεις στην ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας. Επείγει όμως να αρχίσουν άμεσα οι διεργασίες με στόχο την διαμόρφωση των προϋποθέσων για την οικοδόμηση ελπίδας για τις μελλοντικές γενιές.