Πώς να συλλάβει το μυαλό του ανθρώπου έναν που βάζει φωτιά στο σπίτι του, στο βιος του, στους κόπους του, στον αγώνα και τις περιπέτειες μιας ολόκληρης ζωής; Πώς καταλήγει κανείς να διαγράφει με μια μονοκοντυλιά ό,τι δημιούργησε με στερήσεις για να στεγάσει την οικογένειά του; Πώς πάει το χέρι και ανάβει τη φωτιά εναντίον του; Ποιο είναι το… κίνητρο αυτής της αυτοκαταστροφής;
Η απάντηση υπάρχει και εκφράζεται από τους κατοίκους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ:
«Να βρει ο εχθρός (οι Αζέροι) τα σπίτια καμένα· να δουν καμένη γη!»
Αυτή είναι η απάντηση των ηττημένων Αρμενίων από τον σύντομο πόλεμο με το Αζερμπαϊτζάν· θεωρούν επίσης πως είναι υποτιμητικό να πάρουν τα σπίτια τους οι εχθροί τους και γι αυτό τα καίνε· από περηφάνια και κατά βάθος, υπό το αίσθημα της εθνικής ταπείνωσης…

Απίστευτες ιστορίες πόνου διαδραματίζονται εκεί, στα μέτωπα του Νότιου  Καυκάσου, στις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες, που βρέθηκαν μετέωρες μετά τη διάλυση της Ένωσης. Ξεκαθάρισμα παλαιών εδαφικών διεκδικήσεων στον γεωγραφικό χάρτη, με μάχες οι οποίες-υποτίθεται-θα πάψουν, αφού υπεγράφησαν οι δυσμενείς για τους Αρμένιους συμφωνίες, σχετικές με τον θύλακα του ορεινού και καταπράσινου Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Μάχες με εκατέρωθεν θύματα και καταστροφές των περιοχών, στις οποίες το μίσος θα διατηρηθεί και θα διαιωνιστεί στις γενιές, έως την επόμενη σύγκρουση, με άγνωστη έκβαση…

Δεν μπορώ να καταλάβω τον γρίφο των ισορροπιών που υπάρχουν ανάμεσα σε αυτές τις αντιμαχόμενες εθνότητες, καθώς και τις διεκδικήσεις τους. Διαβάζω στοιχεία από διαφορετικές πηγές και σκέφτομαι όσο μου επιτρέπει η περιορισμένη πληροφόρηση· εκείνο όμως που δεν άντεξα είναι τα πλάνα με τους  απελπισμένους… εμπρηστές των σπιτιών τους.
Η φαντασία μου με ωθεί να παραλληλίζω τους Αρμένιους με τους Κύπριους που έχασαν κι αυτοί τα εδάφη τους μετά την τούρκικη εισβολή του Αττίλα, το 1974… Θα μπορούσε να είχε συμβεί το ίδιο σκηνικό με αυτό του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, εάν οι εκδιωχθέντες και κατακτημένοι Κύπριοι πυρπολούσαν τα σπίτια τους, που τα εγκατέλειψαν για να τα κατοικήσουν αργότερα οι έποικοι Τούρκοι!
Αγριότητες που δεν παρουσιάζονται για πρώτη φορά στις μαύρες σελίδες της ανθρώπινης ιστορίας των πολέμων και των εμφυλίων.
Δυστυχώς, υπάρχουν αναρίθμητα παραδείγματα, όπου οι αντιμαχόμενοι καίνε χωριά ολόκληρα, με σπίτια και κατοίκους μαζί, για να εξοντώσουν τον αντίπαλο! Γνωστό χαρακτηριστικό των Γερμανών Ναζί. Μια αγριότητα που τη βίωσαν χιλιάδες άνθρωποι στην Ελλάδα. Πόσοι τέτοιοι τόποι, πόσα χωριά βυθίστηκαν στο πένθος κι έκλαψαν από τέτοιες αγριότητες… Και όχι μόνο οι Ναζί· γνωστή αυτή η «μέθοδος» τιθάσευσης και επιβολής, που χρησιμοποιείται σε κάθε εχθροπραξία ως βασικό… ρεπερτόριο εκφοβισμού.
Όμως, εδώ τώρα, οι ίδιοι οι νοικοκυραίοι τού ηττημένου και τιμωρημένου Ναγκόρνο-Καραμπάχ, έβαλαν τις φωτιές στα σπίτια τους και αυτό δείχνει την απόλυτη απελπισία και την ανείπωτη ήττα, τόσο στο πεδίο των μαχών, όσο και στη σκληρή συμφωνία που τους υπεβλήθη. Ο σπαραγμός για την αποχώρηση από τον τόπο τους, συγκλονίζει.

Δεν μπορώ να βλέπω το θέαμα των εικόνων τής αυτοπυρπόλησης. Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και αυτή η αιματηρή εμπειρία των Αρμενίων με έχει ξεπεράσει συναισθηματικά κατά πολύ. Ίσως επειδή από παλιά είχα και έχω φίλους Αρμένιους, φιλήσυχους και προκομένους ανθρώπους, οι οποίοι ζούσαν κοντά στους προσφυγικούς καταυλισμούς των Ποντίων, κατά τους δίσεκτους καιρούς των νεανικών μου χρόνων· θες επειδή δεν θυμάμαι ποτέ να συνέτρεξε λόγος για αρνητικές εντυπώσεις από αυτών των συμπαθών συντοπιτών μου· θες γιατί εξακολουθώ να έχω στενούς φίλους και μουσικούς Αρμένιους, οι οποίοι με έχουν αιχμαλωτίσει για την καλοσύνη και την πολιτιστική τους οντότητα, πάντα παρακολουθούσα με ενδιαφέρον τα τεκταινόμενα στην Αρμενία και συμπάσχω.

Οι φωτογραφίες με τα πυρπολημένα σπίτια, «για να μην τα κατοικήσουν οι Αζέροι και οι Τούρκοι» όπως είπανε οι κατακαημένοι κάτοικοι, είναι γροθιά στο στομάχι τού σύγχρονου άγριου ντροπιαστικού «πολιτισμού» που έχει ορθωθεί μπροστά μας, σαν το τέρας που είναι έτοιμο να σε κατασπαράξει…

·         Ο όρος «Καραμπάχ» (Karabakh) είναι η τουρκική μετάφραση του περσικού ονόματος της περιοχής, «Bagh-e-Siah» που σημαίνει «μαύρος κήπος», ενώ κατά μια άλλη συγγενική εκδοχή μεταφράζεται ως «μαύρος αμπελώνας».
Εν τέλει, Ναγκόρνο-Καραμπάχ σημαίνει «ορεινός μαύρος κήπος».