Ομιλία στην εκδήλωση του ekyklos.gr «Μύθοι και αλήθειες για το δημόσιο χρέος. Πριν και μετά το PSI / OSI»

Η ελληνική κρίση που δεν ξέσπασε, αλλά έγινε αντιληπτή το 2009, τέλη του 2009, δεν ήταν μια κρίση χρέους. Ήταν μια σύνθετη και πολυεπίπεδη κρίση ανταγωνιστικότητας και πολιτικής και θεσμικής αξιοπιστίας.

Αυτή η κρίση αποτυπωνόταν ανάγλυφα στα γνωστά διπλά ελλείμματα, το τεράστιο συνολικό δημοσιονομικό έλλειμμα και το πολύ μεγάλο πρωτογενές έλλειμμα του 2009, το πρωτογενές έλλειμμα σας θυμίζω ότι έφτανε τότε τα 25 δισεκατομμύρια, το 10,5% του ΑΕΠ εκείνης της εποχής, το 13,5% του τωρινού ΑΕΠ.

Και βέβαια στο έλλειμμα των τρεχουσών συναλλαγών που έφτανε το 15% του ΑΕΠ και ο αριθμός αυτός κωδικοποιούσε τα προβλήματα παραγωγικότητας, παραγωγής και ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας.

Αν όμως θέλουμε να εστιάσουμε στο χρέος, είναι γεγονός ότι η αρχική κρίση ρευστότητας και αναχρηματοδότησης του χρέους που εμφανίστηκε στις αρχές του 2010, εξελίχθηκε πάρα πολύ γρήγορα σε κρίση φερεγγυότητας για λόγους που είναι πρωτίστως ευρωπαϊκοί. Έγινε αντιληπτό, το εξήγησε και ο Daniel Cohen προηγουμένως, ότι η ευρωζώνη ήταν και σε μεγάλο βαθμό εξακολουθεί να είναι, παρά τις προόδους που έγιναν, μια ατελής Νομισματική Ένωση, που μπορεί να λειτουργήσει μόνο υπό φυσιολογικές συνθήκες θερμοκρασίας και πιέσεως.

Τότε ίσχυε ακόμη ρητή νομική απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και του bail out. Υπήρχαν άλλες ερμηνείες του άρθρου 136 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σας θυμίζω ότι ο έκτακτος μηχανισμός του Greek Loan Facility ( GLF), του πρώτου δηλαδή δανείου, συγκροτήθηκε την άνοιξη του 2010 εκ των ενόντων, δεν υπήρχε καν ρητή νομική βάση στο πρωτογενές δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.  Υπήρχαν αβέβαιες ερμηνείες και ακολούθησε πολύ καιρό αργότερα η ρητή τροποποίηση των συνθηκών, προκειμένου να ιδρυθεί ο ευρωπαϊκός μηχανισμός σταθερότητας ( ΕΜΣ/ ESM)?, ο τωρινός δανειστής μας, ο διάδοχος του EFSF.

Δεν είχαμε τραπεζική ένωση, δεν είχαμε τους σημερινούς μηχανισμούς οικονομικής διακυβέρνησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ευρωζώνης. Δεν είχαμε καν τα σημερινά ισχυρά όπλα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της απεριόριστης ρευστότητας, που θυμίζουν επιτέλους τη FED, την Ομοσπονδιακή Κεντρική  Τράπεζα των Ηνωμένων Πολιτειών. Υπήρχε το πρόγραμμα SMP και το πρόγραμμα AMFA, πολύ μικρά σε σχέση με τα μεταγενέστερα και ιδίως σε σχέση με το περιβόητο QE, με την ποσοτική χαλάρωση, με το πρόγραμμα Αγοράς Περιουσιακών Στοιχείων ( APP).

Η ελληνική κρίση ήταν μια κρίση βεβαίως ελληνική, αλλά ήταν και μια δοκιμασία της αντοχής της ευρωζώνης συνολικά. Η Γερμανία ήθελε να θέσει τους όρους της στην ευρωζώνη και ήταν μια ευκαιρία. Οι αγορές ήθελαν να δοκιμάσουν την αντοχή του ευρώ. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το ΔΝΤ τότε στην καρδιά της ευρωζώνης δεν το έφερε η Ελλάδα, όπου είχαμε διάφορες αφελείς και ανιστόρητες προσεγγίσεις περί του ποιος θέλει, ή δεν θέλει το ΔΝΤ στην Ευρώπη. Το έφερε η Γερμανία και οι φιλικές προς τη Γερμανία κυβερνήσεις, που δεν είχαν καμία εμπιστοσύνη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τις προγνώσεις της και βεβαίως είχαν ζήσει την αδυναμία της να ανασχέσει την κρίση τα προηγούμενα χρόνια και κυρίως αφής στιγμής η κρίση ξέσπασε έντονα, βίαια στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού με το φαινόμενο Lehman Brothers και το πακέτο Πόλσον στο οποίο αναφέρθηκε ο Daniel Cohen προηγουμένως.

Δεν θα αναφέρω ότι το ΔΝΤ το ήθελε στην Ευρώπη και ο φίλος μας ο Ντομινίκ Στρος Kαν  που ήθελε να παίξει τότε πολιτικό ρόλο στη Γαλλία από τη θέση του Γενικού Διευθυντή του IMF, αλλά τα πράγματα εξελίχθηκαν για άλλους λόγους διαφορετικά.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση τότε σας θυμίζω ζούσε υπό το φόβο της διάχυσης της κρίσης. Λόγω δημοσιονομικών και χρηματοπιστωτικών προβλημάτων που δεν είχαν μόνο χώρες όπως αυτές που μπήκαν σε πρόγραμμα μετά, δηλαδή Ιρλανδία, Πορτογαλία, Κύπρος, αλλά χώρες όπως η Ισπανία, η Ιταλία, σε χρηματοπιστωτικό επίπεδο και το Βέλγιο, γιατί μην ξεχνάμε  ότι η εξέλιξη του προβλήματος της τράπεζας  DEXIA , ήταν τότε κάτι  σημαντικό για το ευρωπαϊκό περιβάλλον.

Στην Ελλάδα λοιπόν το πρόβλημα ήταν πρωτίστως δημοσιονομικό και διαρθρωτικό, πρόβλημα ανταγωνιστικότητας, αλλά βεβαίως και πρόβλημα χρέους. Υπάρχουν πολλοί που θέτουν ένα εύλογο ερώτημα, εύλογο για όσους δεν γνωρίζουν καλά τις αντιδράσεις των αγορών.

Λένε, ας δεχτούμε ότι δεν μπορούσε να αποφευχθεί η μετατροπή της κρίσης ρευστότητας, δηλαδή της αδυναμίας άντλησης κεφαλαίων για πληρωμή χρεολυσίων, άρα για αναχρηματοδότηση του χρέους, σε κρίση  φερεγγυότητας  και κινδυνεύαμε με πτώχευση τον Μάιο του 2010. Μήπως όμως θα μπορούσαμε να έχουμε αντλήσει κεφάλαια προηγουμένως; Πριν εμφανιστεί η κρίση ρευστότητας; Μήπως θα μπορούσαμε να έχουμε επιταχύνει τις εκδόσεις του ΟΔΔΗΧ και να έχουμε συγκεντρώσει κεφάλαια πριν γίνει αντιληπτό διεθνώς ότι θα έχουμε πρόβλημα αναχρηματοδότησης;

Μα, οι αγορές γνωρίζουν τα προγράμματα εκδόσεων κάθε ΟΔΔΗΧ. Και μια αλλαγή του προγράμματος προκαλεί υπερένταση στις αγορές, καχυποψία, συνιστά ομολογία της αδυναμίας αναχρηματοδότησης, άρα επιταχύνεις το πιστωτικό γεγονός.

Υπάρχει και η άλλη ένσταση. Μήπως κακώς αποκαλύψαμε τα ελλείμματα; Είναι μια πολύ δημοφιλής πτυχή των γενικών θεωριών της συνωμοσίας. Τα δημοσιονομικά στοιχεία της Ελλάδος ήταν επί χρόνια αλλοιωμένα και εξωραϊσμένα. Δεν μπορούσαμε να ξεφύγουμε από τους αυστηρούς πλέον κανόνες της Eurostat, αλλά υπάρχει κάτι πολύ πιο απλό. Το δημοσιονομικό έλλειμμα του 2009 αποτυπώθηκε στο σοκαριστικό 15,7% του ΑΕΠ μετά την υπαγωγή της Ελλάδας στο πρόγραμμα στήριξης. Και μετά τη σύναψη του πρώτου μνημονίου.

Το ερώτημα όμως μεταφέρεται και πάλι, γιατί η δυσπιστία είναι λογικό να διατηρείται. Λένε εντάξει, το πρώτο πρόγραμμα συνήφθη το Μάιο του 2010. Γιατί δεν προέβλεψε από τότε επέμβαση στο χρέος; Το εξήγησε αυτό ο Daniel Cohen προηγουμένως πολύ αναλυτικά.

Υπήρχαν, πρώτον, όπως είπαμε, ευρωπαϊκοί, νομικοί και θεσμικοί λόγοι που αφορούσαν την ερμηνεία της συνθήκης και την έλλειψη μηχανισμών οικονομικής διακυβέρνησης. Υπήρχαν οι γνωστές αντιρρήσεις και αντιλήψεις και ιδεοληψίες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που έβλεπε τον κίνδυνο διάχυσης και συστημικής κρίσης στο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα.

Υπήρχε, δεύτερον, η Ντοβίλ που στην πραγματικότητα τι ήταν; Ήταν ένα μήνυμα στους επενδυτές ότι εδώ κοιτάξτε, ανεβαίνει το επίπεδο κινδύνου. Η συμμετοχή σας στην αγορά ομολόγων, συνεπάγεται κινδύνους που πρέπει να τους έχετε υπόψη και το λέγανε αυτό, ενώ η Ελλάδα ήταν με το ένα πόδι στο γκρεμό.

Και βέβαια, τρίτον, που πρέπει να το προσέξουμε ιδιαίτερα, υπήρχαν και  υπάρχουν κανονιστικοί λόγοι του ΔΝΤ, διότι οι κανονισμοί του ΔΝΤ του επιτρέπουν να χρηματοδοτεί χώρες που έχουν βιώσιμο χρέος. Η επίσημη, συνεπώς, παραδοχή, ότι η Ελλάδα δεν έχει βιώσιμο χρέος, στην πραγματικότητα απαγόρευε στο Δ.Σ. του ΔΝΤ να αποδεχτεί το αίτημα υπαγωγής της Ελλάδος στο πρώτο – πρώτο πρόγραμμα στο οποίο υπήχθη.

Σας θυμίζω δε ότι τότε κάποιοι είχαν την αντίληψη ότι μας φτάνει η ποσόστωση  μας του ΔΝΤ δηλαδή 9 δισεκατομμύρια περίπου δολάρια. Από τα 9 δισεκατομμύρια, πήγαμε στα 30, στα 50, στα 80, στα 110 δις ευρώ που ήταν το ύψος του πρώτου προγράμματος, μέσα σε λίγες εβδομάδες. Κάτι που δείχνει την έλλειψη επίγνωσης όχι μόνο ελληνικής, αλλά και διεθνούς, σίγουρα ευρωπαϊκής.

Το πρώτο πρόγραμμα, ας τα θυμηθούμε, ήταν ούτως ή άλλως σε σχέση με το μέγεθος του προβλήματος της ελληνικής οικονομίας, μικρό σε όγκο, δεν έφταναν τα λεφτά, πολύ σύντομο σε διάρκεια, σχετικά ακριβό ως προς τα επιτόκια και εξαιρετικά φιλόδοξο σε δημοσιονομικούς στόχους. Προέβλεπε εξυγίανση μέσα σε περίπου 2,5 χρόνια με παράλληλους φιλόδοξους, διαρθρωτικούς στόχους, ενώ η κοινωνία έπρεπε να ανταπεξέλθει στο σοκ των δημοσιονομικών μέτρων και της μείωσης του διαθέσιμου εισοδήματος.

Μέσα σε αυτά τα συμφραζόμενα του πρώτου προγράμματος, βεβαίως το δημόσιο χρέος ήταν πρόβλημα. Γιατί αν είχαμε τότε μείωση, ονομαστική, ή έστω σε παρούσα αξία, αν είχαμε επαναπεικόνιση, Reprofiling του χρέους για το οποίο είχαμε πολύ αγωνιστεί τότε με τον Daniel Cohen, θα μπορούσε να περιοριστεί η ανάγκη για δάνειο και θα μπορούσε πράγματι να αποκτήσει μια λογική το πρώτο πρόγραμμα και το χρονοδιάγραμμά του. Τίποτα όμως από αυτά δεν έγινε.

Αλλά και εάν γινόταν, εάν πηγαίναμε σε μια ριζική επέμβαση στο χρέος το 2010, σας θυμίζω ότι θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί το γεγονός ότι είχαμε πρωτογενή ελλείμματα 25 δις. Άρα έπρεπε να τα βρούμε αυτά. Άρα δεν μπορούσε να γλιτώσει κανείς τα σκληρά μέτρα λιτότητας. Έπρεπε να πληρώσουμε τόκους για το χρέος που θα απέμενε μετά το κούρεμα. Πόσο να κουρευόταν; Το 50%; Θέλαμε άλλα 6 δις για τους τόκους του υπολοίπου χρέους. Θα είχαμε δραματικές επιπτώσεις στο τραπεζικό σύστημα, λόγω του μεγέθους του χαρτοφυλακίου ομολόγων ελληνικού δημοσίου που είχαν οι τράπεζές μας.

Θα είχαμε μεγαλύτερο πρόβλημα στα ασφαλιστικά ταμεία λόγω του χαρτοφυλακίου ομολόγων του ελληνικού δημοσίου που είχαν τα ταμεία, που δεν αυξήθηκε μεταξύ 2010 και 2011. Θα είχαμε επιπτώσεις στους ομολογιούχους που είναι φυσικά πρόσωπα.

Και όταν μιλάμε για επέμβαση στο χρέος, τι επέμβαση φανταζόμαστε ότι θα ήταν αυτή, εάν γινόταν; Καμία μονομερής επέμβαση με πιστωτικό γεγονός; Με ασύντακτη χρεοκοπία; Αρχικά εντός ευρώ και μετά εκτός ευρώ; Θα ήταν μια μονομερής επέμβαση με ανθρωπιστική βοήθεια από το εξωτερικό; Με την Ελλάδα να γίνεται τρίτος κόσμος; Με μακροχρόνιο αποκλεισμό από τις αγορές; Ή θα ήταν επέμβαση, όπως αυτή του 2012, δηλαδή συμφωνημένη, εθελοντική και χρηματοδοτημένη από τους εταίρους. Εάν ήταν το δεύτερο συμφωνημένη, εθελοντική και χρηματοδοτημένη, θέλαμε δάνειο, μνημόνιο, άρα όρους και μάλιστα σκληρότερους από αυτούς του πρώτου μνημονίου.

Αυτά τα κενά του πρώτου προγράμματος οδήγησαν στο δεύτερο. Θυμάστε πολιτικά πώς και πότε. Με ριζική συμφωνημένη και εθελοντική επέμβαση στο χρέος. Εντυπωσιακά μεγαλύτερο δάνειο, εντυπωσιακά ευνοϊκότερους όρους δανεισμού από τους οποίους επωφελείται τώρα και το τρίτο μνημόνιο, γιατί όπως εξήγησε ο Paul Kazarian, το τρίτο μνημόνιο οδηγεί σε περαιτέρω μείωση του χρέους σε παρούσα αξία, επειδή οι όροι είναι οι όροι του δευτέρου προγράμματος, επειδή έχουν προηγηθεί οι συμφωνίες μας με το EFSF του 2012 και επεκτείνονται. Το δεύτερο πρόγραμμα είχε βέβαια πολύ μακρύτερη διάρκεια και πρόβλεψη για ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, προκειμένου να διασωθεί η μήτρα από την οποία μπορεί να ξεκινήσει η ανασυγκρότηση της ελληνικής οικονομίας.

Πώς φτάσαμε σε αυτό το δεύτερο πρόγραμμα και στην επέμβαση στο χρέος; Υπήρξαν δυο φάσεις ωρίμανσης. Η πρώτη είναι πριν τις 16 Ιουνίου 2011, υπό καθεστώς άρνησης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να αποδεχτεί κούρεμα, αλλά προσέξτε, και υπό καθεστώς άρνησης του ΔΝΤ να αποδεχτεί κούρεμα για τους λόγους που εξήγησα.

Άρχισαν οι δειλές επαφές και συναντήσεις, νομίζω και ο Γιώργος Ζανιάς και ο Πέτρος Χριστοδούλου που μνημόνευσε ο Daniel, έχουν πολλά να πούνε επ’ αυτού. Και πάμε στη δεύτερη φάση μετά τον Ιούνιο του 2011, όπου έχω αναφερθεί κατά καιρούς, αλλά νομίζω ότι σήμερα πρέπει να το κάνω πιο επίσημα μετά τη δημοσίευση του βιβλίου των κ.κ. Σόιμπλε και Σαπέν, ότι στη συνάντησή μας του Βερολίνου στις 6 Ιουλίου 2011 με τον κ. Σόιμπλε, πράγματι, παρουσία μόνο δυο ανθρώπων, του κ. Άσμουσεν από τη γερμανική πλευρά και του κ. Ζανιά από την ελληνική πλευρά, συμφωνήσαμε οι δυο Υπουργοί ότι η Γερμανία θα ενθαρρύνει την επέμβαση, τη ριζική επέμβαση, την ονομαστική επέμβαση, το κούρεμα στο ελληνικό δημόσιο χρέος, σε δυο φάσεις.

Μια αρχική που θα συνιστά το άνοιγμα του δρόμου αυτού και μια τελική, όπως και ακριβώς έγινε. Αυτό πράγματι συμφωνήθηκε στις 6 Ιουλίου του 2011 σε ένα μεταμοντέρνο ιαπωνικό εστιατόριο του Βερολίνου και εφαρμόστηκε, γιατί χωρίς συμφωνία της Γερμανίας και χωρίς την απόλυτη σύμπραξη Γερμανίας και ΔΝΤ, δεν μπορούσαμε να προχωρήσουμε στο δεύτερο πρόγραμμα και το κούρεμα του χρέους.

Τότε τι περιμέναμε; Περιμέναμε την αλλαγή στη διοίκηση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, την αποχώρηση του κ. Τρισέ και την έλευση του κ. Ντράγκι και η συμφωνία αυτή ουσιαστικά μεταξύ Γερμανίας και ΔΝΤ, προσέξτε, ίσχυε ακόμη και εάν προκαλούσε αυξημένο κόστος στις γαλλικές τράπεζες που είχαν διατηρήσει υψηλό χαρτοφυλάκιο ομολόγων ελληνικού δημοσίου.

Γι’ αυτό και όταν ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις μας με το διεθνή ιδιωτικό τομέα, δεν μετείχε μόνο ο κ. Νταλάρα ως εκπρόσωπος του IIF, αλλά μετείχε και ο κ. Λεμιέρ, ο τωρινός Πρόεδρος της BNP, ακριβώς επειδή υπήρχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον του γαλλικού τραπεζικού συστήματος.

Η επέμβαση στο χρέος του 2012 ήταν συμφωνημένη με τους εταίρους, δηλαδή τον επίσημο τομέα, αλλά βεβαίως συμφωνημένη και με το διεθνή ιδιωτικό τομέα, ο οποίος γιατί συμφώνησε; Συμφώνησε γιατί φοβόταν ότι ένα πιστωτικό γεγονός και μία ασύντακτη χρεοκοπία της Ελλάδος, θα έχει γι’ αυτόν επιπτώσεις πολύ βαρύτερες της εθελοντικής συμμετοχής στο PSI.

Ήταν εθελοντική, άρα νομικά ασφαλής. Η ασφαλέστερη παγκοσμίως στα ιστορικά χρονικά. Χρηματοδοτημένη γενναία με δέλεαρ, που σήμαινε ότι ο ομολογιούχος που υπαγόταν εθελοντικά στη διαδικασία αυτή, έπαιρνε όχι μόνο νέα ομόλογα, ισχυρά αγγλικού δικαίου, αλλά έπαιρνε και ρευστό, ισοδύναμο ρευστού, σε ομόλογα ισοδύναμα ρευστού του EFSF.

Προσέξτε όμως και κάτι άλλο το οποίο δεν είναι γνωστό και το οποίο συνιστά ένα πάρα πολύ μεγάλο χρηματοοικονομικό θρίλερ. Η επιτυχής ολοκλήρωση του PSI, με συμμετοχή που υπερέβαινε το 95% των ομολόγων, τα οποία ήταν στην αγορά, ήταν δηλαδή ηρτημένα, ήταν προϋπόθεση για να λειτουργήσει το δεύτερο πρόγραμμα και να δοθεί το δεύτερο δάνειο. Πολλοί λίγοι πίστευαν ότι θα φτάσουμε το 95% και θα το ξεπεράσουμε και ήταν εκκωφαντική η σιωπή στην τηλεδιάσκεψη του Eurogroup όταν ανακοίνωσα ότι έχουμε υπερβεί το ποσοστό του 95%.

Προσέξτε το πλήρες μέγεθος της παρέμβασης. Είναι το ονομαστικό PSI. Το είδατε στο βίντεο. Αφαιρώντας όσα συνιστούν συμψηφισμό ενδοκυβερνητικού χρέους και όσα συνιστούν, θα σας πω εγώ, και ανάληψη νέου χρέους για παράπλευρες απώλειες. Εγώ δεν θα βγάλω μόνο το ενδοκυβερνητικό χρέος, θα βγάλω και το κόστος ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών.

Το κόστος ανακεφαλαιοποίησης και εκκαθάρισης ήταν 39 δισεκατομμύρια. Το όφελος του ελληνικού δημοσίου από το PSI των τραπεζών ήταν 37.

Σύμφωνα με τη μελέτη βιωσιμότητας του χρέους, είχαμε προοπτική ανάκτησης 16 δισεκατομμυρίων. Το Μάιο του 2014 μετά τις ευρωπαϊκές εκλογές, η χρηματιστηριακή αξία των τραπεζών ήταν 35 δις και το χαρτοφυλάκιο του ΤΧΣ ήταν 25 δις. Ενώ ο στόχος ήταν να αποκτήσουμε 16 δις. Μετά βεβαίως ήρθε ο πολιτικός κίνδυνος. Ήρθε η βέβαιη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές. Ήρθε η αδυναμία ανάδειξης Προέδρου της Δημοκρατίας και έτσι φτάσαμε να έχουμε δείκτη χρηματιστηρίου για τις τράπεζες το καλοκαίρι του 2014, 1.250 μονάδες και την περασμένη εβδομάδα 34 μονάδες.

Όπως είδατε στο βίντεο ο ιδιωτικός τομέας με 8,3 δις το 2014 απέκτησε το 27% του τραπεζικού συστήματος και με 8,1 δις τώρα, το Νοέμβριο του 2015 απέκτησε το 77% του ελληνικού τραπεζικού συστήματος.

Αλλά πέρα από το ονομαστικό PSI, έχουμε το Debt By Back, την επαναγορά χρέους, το PSI plus (+) επί ημερών του κ. Στουρνάρα ως Υπουργού Οικονομικών στην Κυβέρνηση των «Σαμαροβενιζέλων» και το πρόσθετο PSI το οποίο πρέπει να υπολογιστεί σε παρούσα αξία λόγω των μικρών επιτοκίων και των μακρών λήξεων των νέων ομολόγων, το οποίο δεν το έχουμε υπολογίσει πλήρως.

Αλλά δεν είναι μόνο το PSI. Είναι το OSI (το Official Sector Involvement) λόγω των όρων του νέου δανεισμού από τον EFS που επεκτείνεται τώρα με τον ESM και στο 3ο Μνημόνιο, που σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του 2014 που παρουσίασε ο κ. Ρέγκλιν πριν από μερικούς μήνες, ισοδυναμεί, μόνο σε ό,τι αφορά το ESF, με το 49% τους ΑΕΠ του 2013 της Ελλάδας. Αυτό ο κ. Στρατόπουλος μας είπε στο video ότι είναι 88 δις .

Άρα το συνολικό όφελος, χωρίς να  μπούμε στη λογική του κ. Καζαριάν που μας δίνει μια άλλη διάσταση της πραγματικότητας, είναι πολύ απλά 200 δις. Θα δείτε, αν πάμε στην λογική του Πολ Καζαριάν, αυτή ακριβώς είναι και η διαφορά στην καθαρή θέση της χώρας, το net worth της χώρας.

Εάν το υπολογίσουμε με τη διαφάνεια και την λογοδοσία που απαιτεί η μέθοδος Καζαριάν, δηλαδή με τα διεθνή λογιστικά πρότυπα, αυτά οδηγούν στο ίδιο αποτέλεσμα: ότι έχουμε ωφεληθεί περίπου 200 δις λόγω του PSI και του λανθάνοντος OSI, λόγω της παρέμβασης στο χρέος το 2012. Στο ίδιο αποτέλεσμα καταλήγουμε με ένα εντυπωσιακό τρόπο.

Η παρέμβαση  Καζαριάν μας βοηθάει να αντιληφθούμε το μέγεθος του κουρέματος του χρέους που έγινε το 2012.

Αλλά εκεί υπάρχει και η δέσμευση του Eurogroup τον Φεβρουάριο του 2012 που επαναλαμβάνεται το Νοέμβριο του 2012 για περαιτέρω παραμετρικές αλλαγές, μόλις πετύχουμε το πρωτογενές πλεόνασμα. Πετύχαμε το πρωτογενές πλεόνασμα το 2013, αλλά είχε αρχίσει η δυσπιστία περί του ποια Κυβέρνηση και πώς μπορεί να κάνει τι στην Ελλάδα, αλλά αυτό είναι αντικείμενο μιας άλλης εκδήλωσης για το ποιες είναι οι σχέσεις του ελληνικού πολιτικού συστήματος με τους εταίρους μας και επιφυλασσόμαστε να το δούμε εκεί.

Τι είχαμε τότε; Είχαμε όλα αυτά που ακούσατε: τη δραστική μείωση του κόστους εξυπηρέτησης, είδατε τα διαγράμματα και σε αυτό το δραστικά μειωμένο κόστος εξυπηρέτησης και στην επιμήκυνση του χρέους συνολικά αποτυπώνεται η παρούσα αξία του χρέους, ο πραγματικός όγκος του χρέους.

Γιατί βέβαια έχουμε εξαιρετικά μικρό μέσο επιτόκιο. Σύμφωνα με τις τελευταίες απαντήσεις που μου έδωσε επισήμως στη Βουλή ο κ. Τσακαλώτος το μέσο επιτόκιο υπολογίζεται σε 1,79%. Εντυπωσιακά μεγάλη μέση διάρκεια που υπερδιπλασιάζεται και  φτάνει τα 17 χρόνια. Μεγάλη περίοδο χάριτος.  Και βέβαια  λήξεις  μέχρι το 2059.

Και έχουμε και την εντυπωσιακή αναδιάρθρωση. Έχουμε ένα χρέος που ανήκει σε ιδιώτες μόνο κατά 17% και στο επίσημο τομέα κατά 81%. Τι σημαίνει το ότι ο επίσημος τομέας κατέχει το ελληνικό δημόσιο χρέος; Ότι είμαστε εκτός των πιέσεων των αγορών, ότι διαπραγματευόμαστε πολιτικά και ότι έχουμε τη δεδομένη υπόσχεση για περαιτέρω παρέμβαση από τους εταίρους μας. Από τους Ευρωπαίους εταίρους βέβαια γιατί το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ασκεί πίεση αλλά δεν αποδέχεται οποιαδήποτε δική του συμμετοχή στη μείωση του ελληνικού χρέους. Αυτό είναι ένα άλλο εντυπωσιακό στοιχείο της όλης συζήτησης.

Προσέξτε, λέει το Υπουργείο Οικονομικών: το μέσο επίπεδο ετήσιων ταμειακών τόκων για την περίοδο 2015-2059 είναι 4,6 δις ευρώ. Με βάση τη στοιχειωδώς θετική προοπτική ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας μέχρι το 2060 σε ποσοστό επίπεδο  ΑΕΠ  το μέσο ετήσιο επίπεδο τόκων για την περίοδο αυτή ξέρετε πόσο είναι; 1,67% του ΑΕΠ. Είναι το μικρότερο στην Ευρώπη με απόσταση.

Ας θυμηθούμε όμως λίγο και την τεχνική της επέμβασης του 2012 που έγινε με τη βοήθεια του Ντανιέλ,  των συμβούλων μας, κυρίως όμως με την συμμετοχή των ανθρώπων του Υπουργείου Οικονομικών και του ΟΔΔΗΧ που μνημόνευσα προηγουμένως.

Το πρώτο, ήταν η αναδρομική νομοθετική εισαγωγή ρητρών συλλογικής δράσης, των CACs. Το ελληνικό Δίκαιο, που πολλοί αγαπούν, δεν προέβλεπε ρήτρες συλλογικής δράσης, ενώ το κακό αγγλικό Δίκαιο προβλέπει πάντα ρήτρες συλλογικής δράσης. Άρα στην πραγματικότητα προσαρμόσαμε το χαλαρό και ανεπίγνωστο ελληνικό Δίκαιο, προς το καχύποπτο και πεπειραμένο αγγλικό Δίκαιο, εισάγοντας αναδρομικά τις ρήτρες συλλογικής δράσης.

Οργανώσαμε Γενικές Συνελεύσεις πιστωτών ανά ομόλογο που έπρεπε να έχουν απαρτία 2/3 και πλειοψηφία. Και τις παρακολουθήσαμε αυτές μία – μία ψηφιακά.

Πληρώσαμε τους δεδουλευμένους τόκους μέχρι τη στιγμή που έγινε το PSI. Εξαιρέσαμε αναγκαστικά τον επίσημο τομέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αποδεχτήκαμε τις ρήτρες νομικής ασφάλειας του pari passu και του negative pledge, που δεν μπορούσαμε να τις αποφύγουμε γιατί θωράκισαν νομικά το χρέος. Γι’ αυτό δεν μπορούσαμε να εξαιρέσουμε κανέναν Έλληνα, ούτε τα Ταμεία ούτε φυσικό πρόσωπο, παρά το ότι το επιχειρήσαμε με πάθος. Αλλά είχαν οι εταίροι μας  δικά τους προβλήματα να αντιμετωπίσουν και αυτή τη στιγμή εκκρεμούν πολλές προσφυγές εναντίον αλλοδαπών δημοσίων γιατί αποδέχτηκαν στο Eurogroup το PSI, από δικούς τους στα δικά τους Δικαστήρια.

Φτάσαμε την τελευταία στιγμή να πάρουμε ως παράμετρο του όλου σχήματος, την επιστροφή στην Ελλάδα των κερδών του Ευρωσυστήματος από το πρόγραμμα SMP και το πρόγραμμα  ANFA. Δηλαδή τα χαρτοφυλάκια που έχει τώρα με ομόλογα ελληνικού Δημοσίου το ευρωσύστημα, δεν αποδίδουν κέρδος στο ευρωσύστημα γιατί αυτό επιστρέφεται στην Ελλάδα.

Αυτό γιατί έγινε; Και εδώ θέλω να δώσω μια απάντηση στα όσα είπε ο Ντανιέλ σε σχέση με το πρωτογενές πλεόνασμα. Γιατί έπρεπε να τηρηθεί μια μελέτη βιωσιμότητας του χρέους(DSA).

Τι είναι η μελέτη βιωσιμότητας του χρέους; Είναι μια σειρά υποθέσεων σε σχέση με την πορεία της ελληνικής οικονομίας, σε σχέση με τα πρωτογενή πλεονάσματα και σε σχέση με το ρυθμό ανάπτυξης μέχρι το 2060. Μπορεί να κάνει κανείς μια πραγματικά οικονομική υπόθεση μέχρι το 2060 για το ρυθμό ανάπτυξης και για τα έσοδα του ελληνικού Δημοσίου;

Ρώτησα κάποια στιγμή τον αγαπητό μου φίλο Τσάρλς Νταλάρα για το πώς αντιλαμβάνεται το DSA, αν το αντιλαμβάνεται ως κάτι τεχνικά άψογο, μου είπε ότι «φυσικά είναι κάτι μεταξύ επιστήμης και τέχνης, διότι έχει μέσα μια σειρά από διαισθητικά στοιχεία, από υποθέσεις οι οποίες τακτοποιούν μαθηματικά το σχήμα, αλλά όχι οικονομικά». Και έτσι επήλθε η συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Που επήλθε η συμφωνία αυτή; Επήλθε μεταξύ εμπειρογνωμόνων; Όχι. Επήλθε πολιτικά, στο τραπέζι του Eurogroup, τη νύχτα της 21ης Φεβρουαρίου του 2012.

Εκεί φτάσαμε σε μια μελέτη βιωσιμότητας του χρέους, που λέει ότι πρέπει το πρωτογενές πλεόνασμα να είναι 4,5% αλλά ο ρυθμός ανάπτυξης πρέπει να είναι τουλάχιστον 2,5%. Ξέρετε από πότε θέτω επισήμως στους εταίρους και δημοσίως το ζήτημα της μείωσης του στόχου του πρωτογενούς πλεονάσματος και της μετακίνησής μας στον παρανομαστή δηλαδή στην ανάγκη να διαφυλάξουμε την προοπτική θετικών ρυθμών ανάπτυξης; Από το 2012. Και ιδίως μετά την επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος, μετά το 2013, το έχω θέσει επισήμως ως Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και Υπουργός Εξωτερικών σε όλα τα διεθνή φόρα. Το κάνω από τις 22 Οκτωβρίου του 2013 υπό την επίσημη κυβερνητική ιδιότητά μου και το επαναλαμβάνω αυτό και προεκλογικά πριν τις εκλογές του Ιανουαρίου του 2015.

Φτάνουμε έτσι στο σχήμα του PSI: Το σχήμα είναι ότι κουρεύεται το 53,5% της ονομαστικής αξίας των ομολόγων. Ξέρετε από πού ξεκινήσαμε τον Ιούλιο του 2011; Από το 21%. Τι ήταν το 21%; Το κλειδί για να μπούμε στη λογική του κουρέματος. Γιατί 21%; Γιατί με βάση τις λογιστικές προδιαγραφές της αξίας των ομολόγων στα βιβλία των Τραπεζών ούτως ή άλλως έπρεπε να γίνει περικοπή. Δεν μπορούσε να μην περικοπεί το 21% της αξία των ομολόγων.

Αυτό όμως δεν ήταν αρκετό. Αυτό ήταν η αφετηρία μιας διαδικασίας που οδήγησε τον Οκτώβριο του 2011 στο 50% και το βράδυ της 21ης Φεβρουαρίου του 2012 καταλήξαμε στο 53,5% .Προστέθηκε σε μια στιγμή ένα 3,5% κουρέματος παραπάνω.

Είχαμε όμως  αυτό που λέει ο Πολ Καζαριάν «είχαμε μια μελέτη βιωσιμότητας του χρέους που αποτύπωνε μελλοντική ονομαστική αξία και όχι πραγματική αξία». Ήταν μια μελέτη βασισμένη σε μελλοντικό face value, δεν ήταν μια μελέτη που έλαβε υπόψη της το present value, ποτέ δεν το έλαβε.

Παρ’ όλα αυτά πήραμε το 53,5% του κουρέματος ,γιατί αν είχε αποτυπωθεί σε present value μπορεί να παίρναμε λιγότερο κούρεμα. Δίναμε για κάθε 100 € 15 € ισοδύναμο ρευστού και νέα ομόλογα ελληνικού Δημοσίου 31,5% ,με ελληνικό Δίκαιο αναγκαστικής εκτέλεσης στην Ελλάδα,  θυμίζω.

Και είχαν όλοι τη δυνατότητα να επενδύσουν το ισοδύναμο ρευστού σε νέα ομόλογα ελληνικού Δημοσίου αποκαθιστώντας μέσα σε δυο μήνες την ονομαστική αξία του χαρτοφυλακίου τους, πέραν του 100% υπέρ το άρτιο.

Το έκανε η ΑΕΔΑΚ του ΙΚΑ και απεκατέστησε την ονομαστική αξία των ομολόγων της ελληνικού Δημοσίου, έχοντας αξιοποιήσει υπέρ του Δημοσίου και του εαυτού της το ισοδύναμο  ρευστού. Ξέρετε πόσο ήταν το ισοδύναμο  ρευστού, για να έχετε μια αίσθηση; Το ισοδύναμο ρευστού ήταν για ασφαλιστικά Ταμεία και τους άλλους ενδοκυβερνητικούς φορείς  4,5 δις. Δηλαδή πήραν εκείνη τη στιγμή 4,5 δις ρευστό στο χέρι και οι Τράπεζες πήραν 7,1 δις στο χέρι.

Κανείς δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι τη στιγμή που έγινε το PSI οι δυο βασικοί φορείς οι ελληνικοί, οι δυο βασικοί πυλώνες εισέπραξαν ένα ποσό περίπου 12 δις ευρώ, που έπρεπε να βοηθήσει την αποκατάσταση της ρευστότητας της ελληνικής οικονομίας, ή την αποκατάσταση των χαρτοφυλακίων τους, ώστε να έχουν μια καλή επίδοση μέσου όρου, το περιβόητο «μουαγιέν».

Αντί γι’ αυτά τι είχαμε; Είχαμε μια επιχείρηση συκοφάντησης και συγκάλυψης στην επέμβαση στο χρέος. Ειπώθηκαν τα βασικά από τον Πολ Καζαριάν που με εντυπωσιάζει με τη βαθιά γνώση του της ελληνικής πραγματικότητας. Είδαμε ότι πράγματι το κράτος που έχει την ευθύνη για το ασφαλιστικό σύστημα ενδοκυβερνητικά, λογιστικά, πήρε 13 δις από τα Ταμεία.

Τους έδωσε την περίοδο 2012-2015 50 δις και την περίοδο 2009-2015 105 δις. Όλη την περίοδο της μεταπολίτευσης 200 δις. Τα 2/3 του χρέους.

Και αν το κράτος πτώχευε; Από ποιο κράτος θα εισέπρατταν τα ομόλογά τους τα Ταμεία; Και ποιο κράτος θα έδινε την κρατική συνεισφορά για τις κύριες συντάξεις; Και ποιο κράτος θα έδινε τις πολιτικές και στρατιωτικές συντάξεις του Δημοσίου; Κατέφυγαν στα Δικαστήρια και υπήρχαν Δικαστήρια που δέχτηκαν ότι από ένα σημείο και μετά είναι αντισυνταγματική η περικοπή συντάξεων.

Ωραία, αν αφήναμε αλώβητες νομοθετικά τις συντάξεις, αλλά είχαμε ταμειακή αδυναμία καταβολής λόγω χρεοκοπίας, σε ποιο Δικαστήριο θα προσέφευγε ποιος και ποιο Δικαστήριο θα έλεγε τι; Αφού νομοθετικά θα ήταν όλα αλώβητα, αλλά ταμειακά δεν θα υπήρχε δυνατότητα καταβολής. Ποιο είναι το Συνταγματικό Δίκαιο της ασύντακτης χρεοκοπίας;

Και βέβαια οι ομολογιούχοι, οι πραγματικοί ομολογιούχοι οι οποίοι υπέστησαν πολλή μεγάλη βλάβη, όχι αυτοί που είναι  επενδυτές, αυτοί που είναι μέχρι ένα όριο αποταμιευτικό, διότι δεν μπορέσαμε να τους εξαιρέσουμε για τους λόγους που εξήγησα, αλλά και γιατί ακολούθησαν την πιο εσφαλμένη νομική στρατηγική.

Δεν θέλω να πω ποιοι ήταν αυτοί που τους συμβούλεψαν να ακολουθήσουν αυτή τη νομική στρατηγική, αλλά αμφισβήτησαν το κούρεμα του χρέους, αμφισβήτησαν την υπόσταση της ελληνικής οικονομίας, ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, τώρα ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Θέλουν να ακυρωθεί το PSI, να καταστραφεί η χώρα.

Δεν θέλουν αποζημίωση από Τράπεζες που ενδεχομένως τους έδωσαν κακές συμβουλές, δεν στρέφονται κατά Τραπεζών που έδωσαν τα ομόλογα στην δευτερογενή αγορά, αν έγινε έτσι. Δεν στρέφονται κατά του ΤΕΚΕ, του Ταμείου Εγγύησης Καταθέσεων και Επενδύσεων λέγοντας «γιατί δεν μας καλύπτετε κι εμάς όπως  θα καλύπτατε τους καταθέτες μέχρι 100.000;».

Αμφισβητούν τη λογική του κουρέματος και της διάσωσης της οικονομίας. Ποιοι; Οι ενδιαφερόμενοι; Όχι βέβαια. Οι νομικοί τους σύμβουλοι, οι οποίοι είναι ταυτόχρονα και πολιτικοί σύμβουλοι μιας συγκεκριμένης στάσης και μιας αντίδρασης. Ενός ψεύδους, που είναι μια παράμετρος του συνολικού ψεύδους του Δημοσίου βίου τα τελευταία χρόνια.

Αλλά ευτυχώς έχουμε ξέρετε ως ελληνικό δημόσιο κερδίσει όλες τις διαιτητικές διαδικασίες στην Παγκόσμια Τράπεζα, έχουμε κερδίσει σε όλα τα αλλοδαπά ανώτατα Δικαστήρια. Αυτή τη στιγμή η Ελληνική Κυβέρνηση, το είπα και στη Βουλή, υπερασπίζεται το PSI ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, με τρόπο αρτιότερο και μαχητικότερο από ό,τι εγώ.

Αναζήτησα τα έγγραφα για να τα αξιοποιήσω και εγώ στην υπεράσπιση του PSI. Παρουσιάζουν την αναγκαιότητα, την αναλογικότητα, τη σκοπιμότητα, την προσφορότητα του μέτρου, με άψογο τρόπο με την πλήρη οικονομική και νομική επιχειρηματολογία. Αυτό κάνουν στο εξωτερικό.

Αλλά δεν ήταν μόνο τα ασφαλιστικά Ταμεία και οι ομολογιούχοι, είναι η συνολική θεωρία του επονείδιστου χρέους, η Επιτροπή αλήθειας η οποία άρχισε να συνεδριάζει παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, παρουσία του Πρωθυπουργού στην αίθουσα της Γερουσίας, για να παρουσιαστεί στον ελληνικό λαό η θεωρία του επονείδιστου χρέους που πρέπει να διαγραφεί. Ενώπιόν της κατέθεσαν άνθρωποι που τιμήθηκαν από την ελληνική πολιτεία με βαρυσήμαντα αξιώματα και την εκπροσώπησαν στις διαπραγματεύσεις.

Ρώτησα κάποτε τον κ. Καζαριάν «γιατί αντί να λέμε ότι το χρέος μας είναι το μικρότερο ευρωπαϊκά σε παρούσα αξία, επιμένουμε ότι είναι το μεγάλο πρόβλημα;». Γατί είναι το μεγάλο άλλοθι. Γιατί έτσι λέμε ότι οι ευθύνες είναι των ξένων, των πιστωτών, ότι φταίει το χρέος και όχι η έλλειψη ανταγωνιστικότητας, θεσμών, φορολογικού και ασφαλιστικού συστήματος, η έλλειψη πολιτικής συναίνεσης, η έλλειψη ιστορικής συνείδησης.

Και όλα αυτά πρέπει να σας πω περιλαμβάνουν και τις αλόγιστες παροχές, την έλλειψη πολιτικής αλλά και κοινωνικής υπευθυνότητας, την εθνική αμεριμνησία. Αλλά θέλει θάρρος για να μιλήσει κανείς για την επίπτωση που έχει στο χρέος η κοινωνική, πολιτική και εθνική αμεριμνησία.

Και όλα αυτά, μέχρι το Δεκέμβριο του 2014. Γιατί από τον Ιανουάριο του 2015, μπαίνουμε στην περιδίνηση που ξέρετε και την οποία παρουσίασε και ο κ. Καζαριάν προηγουμένως: Επιτροπή αλήθειας, επικείμενη μονομερής επέμβαση στο χρέος, διεθνής διάσκεψη, παρ’ όλα αυτά επιστροφή των 11 δις του ΤΧΣ στον EFS, διαρροή καταθέσεων 50 δις, εκτίναξη της έκθεσης της χώρας στο ΕLA στο ύψος περίπου των 110 δις μαζί με τη στήριξη από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ενώ είχαμε απομοχλεύσει το ELA μέχρι το Δεκέμβριο του 2014, τραπεζική αργία, capital controls, επάνοδος στην ύφεση, επάνοδος στα πρωτογενή ελλείμματα, τα περί τραπεζικού συστήματος τα είπαμε, 3ο Μνημόνιο, 3η ανακεφαλαιοποίηση.

Και μετά τι έγινε; Μετά έγινε δημοψήφισμα. Και μετά; Η συμφωνία της 12ης Ιουλίου του 2015. Τι λέει η συμφωνία αυτή; Ότι ο Πρωθυπουργός της χώρας τον Ιούλιο του 2015 συνομολογεί αυτά που έχουν συμβεί το 2012, τα προσυπογράφει και η αναμενόμενη επέμβαση στο χρέος είναι οι παραμετρικές αλλαγές που έχουν συμφωνηθεί το 2012 ,αλλά δεν γίνονται, διότι παρατείνεται η αξιολόγηση, διότι δεν εκπληρούνται οι όροι.

Και βέβαια φτάνουμε τώρα στο τι δέον γενέσθαι. Κατ’ αρχάς πρέπει να σταματήσει η βλαπτική παράταση της αξιολόγησης. Πρέπει να υπολογιστεί το πρόσθετο βάρος της τελευταίας κωμικοτραγικής σύγκρουσης με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Πρέπει να αντιληφθούμε ότι ήταν ατυχής εξ αρχής η σύνδεση προσφυγικού – αξιολόγησης – χρέους. Διότι υπέστημεν ήττα και στα τρία πεδία. Το τι θα γίνει στο χρέος είναι δεδομένο προ πολλού, στο προσφυγικό δεν κερδίσαμε τίποτε γιατί είχαμε αναλάβει το βάρος ήδη από τον Οκτώβριο. Σας θυμίζω ότι τότε μιλήσαμε για 50.000 πρόσφυγες στην Ελλάδα, Και η αξιολόγηση είναι στο σημείο το οποίο γνωρίζετε από τα Μέσα Ενημέρωσης.

Τι πρέπει να γίνει να το πω πολύ απλά, αντί για την Επιτροπή αλήθειας για το χρέος; Η επιστροφή στην αλήθεια. Να συνειδητοποιήσουμε τη συμφωνία του 2012, να αναγνωριστεί το μέγεθος της επέμβασης του 2012 με όποιο τρόπο θέλουν. Με τον πιο συμβατικό τρόπο της ονομαστικής αξίας; Με αυτό που τελευταία Γερμανοί οικονομολόγοι του Πανεπιστημίου του Μάιντς που τους ξέρει πολύ καλά ο Πολ Καζαριάν ,οι Σουμάχερ και λοιποί, είπαν ότι «αν υπολογίσουμε συμβατικά με βάση το προεξοφλητικό επιτόκιο των δεκαετών ομολόγων το ελληνικό χρέος, η παρούσα Ρούλας αξία του είναι 98% του ΑΕΠ, είναι μικρότερο από όλες τις άλλες χώρες που ήταν σε Μνημόνιο»; Αλλά υπάρχει και η πρόταση του Πολ Καζαριάν που σου λέει ότι «να, ποια είναι η πραγματική αξία του χρέους σου, η παρουσία αξία και να, ποια είναι η καθαρή θέση της χώρας σου και να, ποια είναι η συμβολή της παρέμβασης του 2012». Συμπτωματικά είναι ίδια, όπως κι αν την υπολογίσεις. Γι’ αυτό έχουν σημασία οι πολλές μέθοδοι για να δει κανείς αν καταλήγει σε συγκρίσιμα αποτελέσματα.

Πρέπει να αναγνωριστεί η παρέμβαση σε όρους ονομαστικούς, σε όρους παρούσας αξίας και κυρίως η πραγματικότητα που λέγεται ετήσιο κόστος εξυπηρέτησης, τόκοι και χρεολύσια κάθε χρόνο από το 2015 έως το 2059. Βεβαίως εάν μας δώσουν ονομαστικό κούρεμα, καλοδεχούμενο. Αλλά πρέπει να το εξηγήσουν δημοσιονομικά σε κάθε χώρα, πρέπει να το εξηγήσουν στη Φιλανδία η οποία δεν συναινούσε στο δεύτερο δάνειο, εάν δεν έπαιρνε τη φινλανδική εγγύηση για την οποία θα μιλήσουμε κάποια άλλη στιγμή σε ένα Συνέδριο ίσως όχι πολιτικό ή οικονομικό, αλλά χημείας.

Και βεβαίως πρέπει να δούμε αν αυτές οι παραμετρικές αλλαγές θα μας ευνοήσουν, που θα μας ευνοήσουν γιατί θα είναι κούρεμα σε παρούσα αξία, θα είναι παράταση συνολικά της διάρκειας του δανείου, θα είναι παράταση της περιόδου χάριτος, θα είναι σταθεροποίηση των κυμαινομένων επιτοκίων, θα είναι μια σημαντική πρόσθετη παρέμβαση. Αλλά πρόσθετη. Αναμενόμενη και δεδομένη από το 2012.

Και έτσι θα βελτιωθούν και οι υποθέσεις και εξισώσεις της debt stability analysis, της ανάλυσης βιωσιμότητας του χρέους ως προς το πρωτογενές πλεόνασμα.

Το βασικό πρόβλημα της χώρας δεν είναι το χρέος. Άλλωστε ας δούμε και τελειώνω, πόσο και πώς επηρεάζονται από το χρέος τα μεγάλα θέματα; Δηλαδή το ασφαλιστικό. Είπε ο κ. Προβόπουλος που ήταν εδώ ότι το 2008 ενημέρωσε τους πολιτικά υπευθύνους της χώρας ότι σύμφωνα με την έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου με συντάκτες δυο γνωστούς μας ανθρώπους (τον κ. Τρα και την κα Βελκουλέσκου) θα ήταν 800% του ΑΕΠ το 2060 χωρίς παρέμβαση στο ασφαλιστικό.

Εν πάση περιπτώσει ακόμη κι αν γίνει η πρόσθετη παρέμβαση του χρέους, για λόγους που έχει εξηγήσει σήμερα σε ένα νέο άρθρο του ο Γιώργος Στρατόπουλος, δεν μπορούμε για δημογραφικούς λόγους να μην αποδεχτούμε την αναγκαία εκλογίκευση του ελληνικού ασφαλιστικού συστήματος.

Τα κόκκινα δάνεια. Μα, ούτως ή άλλως τώρα μόνο με ιδιωτικά κεφάλαια θα μπορούσε να γίνει ένας νέος φορέας διαχείρισης. Αλλιώς κινδυνεύεις να θέσεις υπό αμφισβήτηση την κεφαλαιακή επάρκεια των Τραπεζών. Άρα δεν θα επηρεάσει το χρέος, παρά μόνο τη δυνατότητα άντλησης ιδιωτικών κεφαλαίων εφόσον πειστεί η αγορά ότι το χρέος μας είναι πολύ μικρότερο από ό,τι φαίνεται.

Οι διαρθρωτικές αλλαγές ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας, οι ιδιωτικοποιήσεις επηρεάζονται από χρέος έμμεσα υπό την έννοια της αλλαγής του κλίματος, της προσέλκυσης ξένων κεφαλαίων. Εάν υπάρξει αυτό. Αλλά κυρίως το εσωτερικό κλίμα, η ανάπτυξη δεν έρχεται από τις ξένες άμεσες επενδύσεις, αλλά από την επενδυτική κίνηση της οικονομίας οριζόντια, με ένα τραπεζικό σύστημα που λειτουργεί πραγματικά, δηλαδή παίρνει καταθέσεις και δίνει δάνεια.

Ας πάμε όμως στους δημοσιονομικούς στόχους του μεσοπρόθεσμου  μέχρι το 2018. Το ύψος του πρωτογενούς πλεονάσματος είναι ούτως ή άλλως σημαντικά μειωμένο. Η τρόικα είναι έτοιμη να αποδεχτεί αισθητά χαμηλότερο ετήσιο στόχο. Το ζήτημα είναι σε ποια συμφραζόμενα το θέτεις αυτό και με ποιο παρανομαστή, δηλαδή με τι πρόγνωση για το ρυθμό ανάπτυξης.

Σας θυμίζω ότι είχαμε μιλήσει για υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα για να κλείνει μαθηματικά η μελέτη βιωσιμότητας, αλλά και γιατί παραδοχές της μελέτης ήταν δύο: τα υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα με υψηλό ρυθμό ανάπτυξης.

Το θεωρητικό ερώτημα αν είναι εφικτά υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα σε μακροχρόνια βάση, έχει απαντηθεί στην πράξη. Στην Ελλάδα είχαμε κυρίως την περίοδο Κώστα Σημίτη, επί μακρά σειρά ετών υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα. Αλλά το ερώτημα πρέπει να διατυπωθεί σωστά: είναι εφικτά υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα σε μακροχρόνια βάση, με παράλληλους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης; Αν διατυπωθεί έτσι το ερώτημα, η απάντηση είναι σχεδόν αυτονόητη. Αλλά μια τέτοια πρόγνωση, ας μας πουν οι εξέχοντες οικονομολόγοι, σε οικονομική και όχι σε μαθηματική βάση, είναι πρακτικά δυνατό να γίνει για το 2060 ή για το 2070, για τα πεντηκονταετή ομόλογα στα οποία αναφέρθηκε ο Ντανιέλ;

Υπάρχει αυτή τη στιγμή αφθονία κεφαλαίων και μπορείς να έχεις ομόλογα 50 ετών, άρα ακόμη και η πρόσβαση στις αγορές μπορεί να μην σου ακριβαίνει το χρέος τουλάχιστον σε μέσους όρους γιατί έχεις πολύ μικρό επιτόκιο στον επίσημο τομέα, στον οποίο είναι ο μεγάλος όγκος του χρέους.

Πρακτική σημασία έχουν οι ροές, η βιωσιμότητα των ροών, οι συμφωνίες για το ετήσιο κόστος εξυπηρέτησης, για τόκους και χρεολύσια. Και το κρίσιμο στοιχείο για την επάνοδο στις αγορές και για τη δυνατότητα αναχρηματοδότησης του χρέους είναι τελικά η παράσταση του χρέους.

Και για να το πω πιο απλά: Εάν γινόταν  αποδεκτή η προσέγγιση Καζαριάν, η μείωση του χρέους και η βοήθεια προς την οικονομία μας, θα ήταν μεγαλύτερη από ό,τι αν πάρουμε πρόσθετες παραμετρικές αλλαγές. Εάν πάρουμε πρόσθετες παραμετρικές αλλαγές και σωστή απεικόνιση του χρέους, η ελληνική οικονομία μπορεί να αλλάξει αυτοσυνειδησία, δηλαδή να ξεπεράσει το μεγαλύτερο πρόβλημα που είναι η κατάθλιψη και η καθήλωση σε μια αντιαναπτυξιακή προσέγγιση.

Άλλωστε, ας πούμε και την αλήθεια και ας κλείσουμε με αυτήν με πολύ ανοιχτό τρόπο: τα δημόσια χρέη αποπληρώνονται; Εγώ νομίζω ότι τα δημόσια χρέη εξυπηρετούνται, αναχρηματοδοτούνται ει δυνατό με καλά επιτόκια, μειώνονται ως ποσοστό του ΑΕΠ μέσα από την ονομαστική διόγκωση του ΑΕΠ και τη βελτίωση του παρανομαστή, αλλά δεν αποπληρώνονται με την έννοια του μικρού, ιδιωτικού, επιχειρηματικού, στεγαστικού ή καταναλωτικού δανείου. Είναι οντότητες τα δημόσια χρέη.

Άρα το βασικό πρόβλημα της χώρας δεν είναι το χρέος. Είναι πολιτικό και θεσμικό, πρωτίστως εσωτερικό και όχι εξωτερικό. Είναι πρόβλημα κοινής λογικής και συλλογικής αυτογνωσίας. Πρόβλημα που απορρέει από την ανυπέρβλητη ακόμη σύγκρουση μεταξύ επώδυνης αλήθειας και δήθεν ανώδυνου ψέματος.

Τα δήθεν ανώδυνα ψέματα καταστρέφουν το έθνος. Η αλήθεια μπορεί να μας δώσει μια ευκαιρία ανασυγκρότησης.