Τον Ιούνιο του 2014 οι Ευρωπαίοι θα μας δώσουν την τελευταία δόση που μας οφείλουν από το δανειακό πακέτο των 240 δισ. και θα απομείνουν οι μικρές δόσεις από το ΔΝΤ που εξαντλούνται στα τέλη του 2016. Το μνημόνιο ουσιαστικά λήγει και, πλέον, δύο είναι τα σενάρια της επόμενης μέρας: (α) Να βγει η Ελλάδα στις αγορές και να δανειστεί από αυτές, όπως είναι ο τελικός στόχος ώστε να ανακτήσουμε τους βαθμούς ελευθερίας στη διαμόρφωση της οικονομικής πολιτικής. (β) Να υπογράψουμε νέα συμφωνία, με ευνοϊκή ρύθμιση του χρέους και συνέχιση της δανειοδότησης. Περιθώρια για «μαγκιές» δεν υπάρχουν. Αν τα «σπάσεις» με ΔΝΤ-Ε.Ε., όσοι γνωρίζουν καλά τις διεθνείς αγορές βεβαιώνουν ότι δεν θα σε δανείσει κανείς, ούτε ευρώ. Σε αυτήν την υποθετική περίπτωση, θα κηρύξεις επίσημα χρεοκοπία και θα αποσυρθείς από το ευρώ.
Εστω, όμως, ότι δεν τα «σπας», ότι καταλήγεις σε μια συμφωνία κυρίων με ΔΝΤ και τρόικα, τους λες ότι δεν θέλεις άλλα δάνεια από αυτούς αλλά δεσμεύεσαι να τους αποπληρώνεις κανονικά, και προσφεύγεις στις αγορές για νέα δάνεια – καθώς, ως γνωστόν, χρειάζεσαι 11 δισ. ευρώ για το 2014-2015, με την προϋπόθεση ότι θα έχεις πετύχει τους στόχους για πρωτογενή πλεονάσματα και έσοδα από αποκρατικοποιήσεις. Με τις διεθνείς αγορές, βεβαίως, δεν υπάρχει πολιτική διαπραγμάτευση. Σε κρίνουν, αξιολογούν την κατάστασή σου και είτε σε δανείζουν με επιτόκιο που τους αφήνει κέρδος, αφού τιμολογηθούν οι κίνδυνοι που αναλαμβάνουν, είτε δεν σε δανείζουν.
Στοιχειώδης προϋπόθεση για να μην αρνηθούν εξαρχής να σε δανείσουν, είναι να έχεις επεξεργαστεί και να εφαρμόζεις ένα αξιόπιστο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων, ανασυγκρότησης και ανάπτυξης. Ακόμα κι αν έχεις καταρτίσει τέτοιο πρόγραμμα, από τη διεθνή εμπειρία προκύπτουν οι ακόλουθες τέσσερις διαπιστώσεις: (α) Αν το χρέος σου δεν θεωρηθεί βιώσιμο, δύσκολα θα βρεις κάποιον να σε δανείσει – ίσως υποχρεωθείς σε χρεοκοπία. (β) Στην τρέχουσα διεθνή συγκυρία, ακόμη και κάνοντας σοβαρές μεταρρυθμίσεις που όμως είναι μακροπρόθεσμου χαρακτήρα, όχι άμεσης απόδοσης, συνήθως δεν μπορείς να προσελκύσεις ούτε μεγάλα ούτε φτηνά δάνεια. (γ) Η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος δεν φαίνεται επαρκής. Πρώτον, διότι οι αγορές τείνουν να προεξοφλούν τον κίνδυνο ότι την απότομη, βίαιη επίτευξη πλεονάσματος σε συνθήκες ύφεσης, θα την διαδεχθεί ένα ξεχείλωμα των δαπανών στην ανάκαμψη, προκειμένου να αντιμετωπισθεί η διάλυση που έχει υποστεί το κράτος. Δεύτερον, διότι αν εκτιμήσουν ότι το δημοσιονομικό σφίξιμο επιδρά αρνητικά στην οικονομική μεγέθυνση, οι αγορές αυξάνουν τα επιτόκια. Παρά το πλεόνασμα, τα spreads διευρύνονται και η οικονομία υποφέρει. (δ) Τέλος, όταν το δημόσιο χρέος είναι μεγάλο ως ποσοστό του ΑΕΠ, οι αγορές είναι επιφυλακτικές διότι ακόμα και μια μικρή αύξηση επιτοκίων εξαιτίας διεθνών εξελίξεων είναι αρκετή για να ανατραπούν έως να διαλυθούν τα δημόσια οικονομικά.
Τι δηλούν αυτά για τα καθ’ ημάς; Σοβαροί αναλυτές των αγορών πιστεύουν ότι η Ελλάδα δεν θα μπορέσει να βγει στις αγορές το 2014 καθώς δεν θα κατάφερνε να αντλήσει παρά μόνο συμβολικά ποσά της τάξης του 1 δισ. ευρώ και αυτά με εξαιρετικά υψηλό κόστος. Αν δεν υποκύψουμε, λοιπόν, σε εκλογικούς τακτικισμούς, η μόνη διέξοδος πρέπει να αναζητηθεί σε μια νέα συμφωνία με την Ευρώπη και το ΔΝΤ (αν παραμείνει στην Ευρώπη…) που θα περιέχει νέες, ευνοϊκές ρυθμίσεις για το χρέος μας, θα λαμβάνει υπόψη τις πραγματικές ανάγκες της οικονομίας (ρευστότητα, αναστροφή της καταστροφής θέσεων εργασίας), χωρίς να αγνοεί την ανάγκη πρωτογενών πλεονασμάτων, απελευθέρωσης των εσωτερικών αγορών και μεταρρύθμισης του κράτους. Στη νέα διαπραγμάτευση όλα θα τεθούν εξαρχής, αφού το υπάρχον μνημόνιο καθίσταται παρελθόν. Προϋπόθεση επιτυχίας, όμως, είναι να θέσουμε στο τραπέζι ένα σοβαρό σχέδιο ανασυγκρότησης της χώρας, χωρίς έωλες υποσχέσεις, με ειλικρίνεια, δικαιοσύνη, ικανό να δώσει νέα, αναπτυξιακή προοπτική στην οικονομία.
Αν λοιπόν είναι πρόωρη η προσφυγή στις αγορές, χωρίς σχέδιο που θα υπηρετεί τα συμφέροντα της χώρας κινδυνεύουμε να καταλήξουμε σε μια συμφωνία που θα ικανοποιεί μόνο τους δανειστές (θα υπόσχεται την αποπληρωμή τους…) αλλά θα οξύνει τα εθνικά αδιέξοδα. Το σχέδιο για την Ελλάδα είναι δική μας υπόθεση, κανείς άλλος δεν θα μπει στον κόπο να το κάνει – ούτε επιτρέπεται να το αναθέτουμε σε άλλον. Πώς θα το πετύχουμε; Ενας τρόπος διασφαλίζει την ευρύτερη εθνική συνεννόηση: Ο υπεύθυνος δημοκρατικός διάλογος, που στη σημερινή κρίσιμη στιγμή της ιστορικής διαδρομής της πατρίδας μας, είναι απολύτως αναγκαίος. Πριν διαπραγματευτούμε με την τρόικα, πρέπει να συνεννοηθούμε μεταξύ μας. Εχοντας επίγνωση του κινδύνου ότι αν, ελαφρά τη καρδία, αφήσουμε να υπονομευτεί η διεξαγωγή ενός τέτοιου διαλόγου από την κλιμάκωση της στρατηγικής της έντασης και τις κραυγές εθνικού διχασμού, ίσως αφήνουμε αφύλακτες πύλες σε τυχοδιωκτισμούς που θα επιφέρουν τις οδύνες μιας ανείπωτης καταστροφής. Γιατί, περιθώρια για «μαγκιές» δεν υπάρχουν.