Τα δημοκρατικά κράτη είναι τα μόνα κράτη που αναγνωρίζουν ότι δεν είναι τέλεια. Μοναρχίες, δικτατορίες, θεοκρατίες, κομμουνιστικά καθεστώτα και κάθε κλειστό, αυταρχικό σύστημα διατυμπανίζει ότι είναι τέλειο και όποιος το αντιμάχεται είναι προδότης, άπιστος ή τρελός.

 Στις προνεωτερικές κοινωνίες το κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο που άμβλυνε τις ανισότητες και τις αδικίες το πραγματοποιούσαν οι εκκλησίες (και των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών: πχ καλόγεροι και καλογριές αρωγοί απόρων και αστέγων, νοσοκόμοι, πυροσβέστες κλπ.).

 Στη σύγχρονη εποχή έχουμε τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων, έχουμε το Κράτος Προνοίας, λιγώτερο ή περισσότερο. Ωστόσο μετά τον β Παγκόσμιο και ιδίως μετά τα κινήματα χειραφέτησης των δεκαετιών 60 και 70΄και την ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών (civil society), οι φιλελεύθερες δημοκρατίες αναγνώρισαν ότι οι κρατικοί μηχανισμοί από τη φύση τους τείνουν να δημιουργούν ακαμψίες, γραφειοκρατικές παραμορφώσεις, απρόσωπη νοοτροπία, γιγαντισμό. Αναζήτησαν λοιπόν τρόπους θεσμικής εξισορρόπησης και απελευθέρωσης ανθρώπινου δυναμικού. Οι Ανεξάρτητες Αρχές είναι ένας τέτοιος θεσμός, βοηθός των κυβερνήσεων σε συγκεκριμένα ζητήματα, αλλά αυτόνομος από κυβερνήσεις και κόμματα. Η κοινωνία των πολιτών από τη μεριά της συνέβαλε με τη δημιουργία Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, Μη Κερδοσκοπικών Εταιριών και άλλων συλλογικών μορφών, ώστε να μπορεί ο πολίτης να δραστηριοποιείται σε κοινωνική δράση χωρίς να έχει σχέση με κυβερνητικούς, κομματικούς ή εκκλησιαστικούς μηχανισμούς.

 Συνήθως οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών έρχονται να συμπληρώσουν το κενό που αφήνουν κυβερνήσεις γραφειοκρατικές, ανεπαρκείς, απρόθυμες ή και εχθρικές προς τα προβλήματα. Αλλά και τις ανεπάρκειες ανεξαρτήτων οργανισμών που προϋπήρχαν, όπως ο Ερυθρός Σταυρός, οι ανεπάρκειες του οποίου (στην ανθρωπιστική καταστροφή της Μπιάφρας) ήταν ένας από τους λόγους που δημιουργήθηκαν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (MSF) το 71. Ας σημειώσουμε ότι η δράση των ΜΚΟ είναι κυρίως σε εμπόλεμες περιοχές, σε περιοχές με ανθρωπιστικές καταστροφές, σε ανελεύθερα καθεστώτα που καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα , σε περιοχές περιβαλλοντικών προβλημάτων και οικολογικών καταστροφών. Η Διεθνής Αμνηστεία, οι ΜSF, οι Γιατροί του Κόσμου, η Greenpeace, η WWF μπορεί να κάνουν πρωτοσέλιδα, αλλά υπάρχουν πλέον άπειρες τοπικές ΜΚΟ σε όλον τον κόσμο, που επιτελούν σημαντικό έργο, προσφέρουν μια πιο ευέλικτη και προσωποποιημένη βοήθεια, συχνά με τίμημα ταλαιπωρίες, φυλακίσεις, ακόμα και με την ίδια τους τη ζωή. Λειτουργούν με εξειδικευμένα επαγγελματικά στελέχη, που αμείβονται περίπου ανάλογα με τον αντίστοιχο μισθό  στη χώρα τους. Και παράλληλα, οι περισσότερες ΜΚΟ στηρίζονται και σε εθελοντές που τους καλύπτουν μόνο τα έξοδα. Αποτελεί διεθνή πρακτική οι διεθνείς οργανισμοί, όπως η Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες στις ευαίσθητες περιοχές, ιδίως στις εμπόλεμες, να δίνουν τα κονδύλια της βοήθειας κατευθείαν στις ΜΚΟ, γιατί από εμπειρία αποδείχτηκε ότι οι διάφορες αυταρχικές κυβερνήσεις και τοπικοί πολέμαρχοι κάθε άλλο παρά διοχετεύουν τα κονδύλια προς αυτούς που τα έχουν ανάγκη. Αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνει σημαντικά κονδύλια απευθείας σε “Non-governmental, non-profit making organisations and civil society organisations” με στόχο συγκεκριμένα project, που αφορούν αναπτυξιακή συνεργασία, ανθρώπινα δικαιώματα, υγεία, ασφάλεια, φυσικούς πόρους και ανθρωπιστική βοήθεια. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει ότι οι Μη κυβερνητικές Οργανώσεις (NGOs) έχουν γίνει βασικοί παράγοντες στο κοινωνικό πεδίο, ιδιαίτερα στην μάχη κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Μια εκτίμηση λίγο διαφορετική από αυτά που ακούμε τις τελευταίες μέρες στη χώρα μας από δημοσιογράφους και πολιτικούς!

 Οι ΜΚΟ είναι κατά τη γνώμη μου η έκφραση της αυτοκριτικής της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Αλλά και το ενοχλητικό ζουζούνι των ανελεύθερων καθεστώτων-συχνά μάλιστα κάτι πολύ περισσότερο. Είναι χαρακτηριστικό ότι όλα τα αυταρχικά καθεστώτα πρώτα πρώτα τις ΜΚΟ διώχνουν. Eπίσης φορείς με έντονη ιδεολογία κρατισμού πάντοτε είναι πολύ καχύποπτοι προς τις ΜΚΟ που η ίδια η δομή τους ξεπερνά την κρατικιστική λογική τους  (χαρακτηριστική η περίπτωση του ΚΚΕ)

 Είναι όμως οι ΜΚΟ υπεράνω κριτικής; Όχι βέβαια. Όπως και σε όλες τις ανθρώπινες καταστάσεις, η συμπεριφορά, η ακεραιότητα, η αμεροληψία, η ανιδιοτέλεια, η διαφάνεια είναι το ευκταίο, αλλά δεν είναι ποτέ δεδομένες για κανέναν. Εδώ μεγάλοι οργανισμοί, όπως ο Ερυθρός Σταυρός, η Oxfam, ακόμα και ο ίδιος ο ΟΗΕ δεν μπόρεσαν να μείνουν άτρωτοι από ατασθαλίες, από σεξουαλικά σκάνδαλα ή από επικίνδυνη κωλυσιεργία (θυμηθείτε τη Σρεμπρένιτσα). Εξάλλου είναι υπαρκτό το πρόβλημα ότι κάποιες μεγάλες ΜΚΟ, λόγω γιγαντισμού, συχνά δεσμεύουν περισσότερα κονδύλια σε λειτουργικά έξοδα (μισθοδοσία), απ ό,τι στο ίδιο τους το έργο. Αλλά αυτό είναι ένα διεθνές ζήτημα.

Ας έρθουμε στα δικά μας: Είναι αναμφίβολα θεμιτό μια οργάνωση που δραστηριοποιείται σε ένα κυρίαρχο δημοκρατικό κράτος να υπόκειται σε έλεγχο. Και είναι η κυβέρνηση της χώρας που είναι υπεύθυνη να επιβλέπει αυτόν τον έλεγχο, ώστε οι ΜΚΟ να τηρούν νομιμότητα και διαφάνεια. Η κυβέρνηση της χώρας οφείλει να διαπιστώνει ότι πρόκειται για ΜΚΟ πραγματικά αδέσμευτες από κυβερνητικά κέντρα, κομματικούς  μηχανισμούς ή επιχειρηματικά συμφέροντα, νόμιμα ή παράνομα.

Ωστόσο είναι λεπτή η γραμμή που χωρίζει το θεμιτό έλεγχο από την ασφυξία. Τα πρόσωπα που συμμετέχουν στις ΜΚΟ, ιδίως οι εθελοντές,  δεν συμπεριφέρονται με άνωθεν επιβεβλημένες νόρμες, αυτοσχεδιάζουν, εκτιμούν την προσωπική ευελιξία- η νοοτροπία τους είναι πολύ διαφορετική από εκείνην ενός δημοσίου υπαλλήλου. Αυτή άλλωστε είναι και η πολύτιμη προσφορά αυτού του ανθρώπινου κεφαλαίου που αποτελούν τα μέλη των ΜΚΟ. Επιπλέον μπορεί η συμμετοχή τους να είναι ευκαιριακή, αποσπασματική. Η υποχρέωση να είναι καταγεγραμμένοι προσωπικά όλοι και όχι μόνο οι υπεύθυνοι επικεφαλής και κατά το νόμο υπόλογοι σε λογοδοσία, φοβάμαι ότι θα  αποβεί ανεφάρμοστη. Θα οδηγήσει σε χάος, στην καλύτερη περίπτωση θα βάλει την γραφειοκρατία από την πίσω πόρτα, θ ανοίξει παράθυρο σε σκοπιμότητες και αυθαιρεσίες. Και θα αδικήσει τις προσπάθειες της κυβέρνησης ν αντιμετωπίσει ένα εξαιρετικά πολύπλοκο πρόβλημα εθνικών και διεθνών διαστάσεων. Ένα πρόβλημα που δεν θα λυθεί αν κάνουμε τις ΜΚΟ αποδιοπομπαίο τράγο.