Το κείμενο που ακολουθεί βασίζεται, στα κεντρικά σημεία του, στην παρέμβασή μου στην εκδήλωση με θέμα ??Η κρίση στα ΜΜΕ: Οι δημοσιογράφοι ακούνε…??,που οργανώθηκε στις 11 Ιουνίου 2013  στο Γκάζι από την παράταξη «Ενωμένοι Δημοσιογράφοι» που πρώτευσε στις πρόσφατες εκλογές για την ΕΣΗΕΑ..

.

Μιλώντας σε ένα κοινό δημοσιογράφων, είναι απαραίτητο να διευκρινίσουμε την έννοια των όρων που χρησιμοποιούμε. Αυτό είναι αναγκαίο, επειδή πολλές φορές οι λέξεις κακοποιούνται, οι έννοιες διαστρεβλώνονται και τα νοήματα αλλοιώνονται, κάτι που έχει συμβεί και με την έννοια του λαϊκισμού, όπου η διαρκής και άκριτη χρήση του καταλήγει στο να μη σημαίνει τίποτα. Αυτή η παθολογία δεν συνιστά ελληνική ιδιομορφία. Αντίθετα συναντάται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες με αποτέλεσμα ένας σημαντικός μελετητής του φαινομένου, ο Pierre-Andre Taguieff, να επισημαίνει ότι η χρήση αυτού του όρου «γοητεύει τους εραστές των ρευστών εννοιών που μπορούν να εφαρμοστούν σε ένα άπειρο σύνολο φαινομένων, και ικανοποιεί τους “τρομερούς απλουστευτές” που χρησιμοποιούν τις πολιτικές λέξεις ως ρόπαλα».

.

Παρότι στην επιστημονική κοινότητα συνεχίζεται μια ζωντανή συζήτηση για έναν κοινά αποδεκτό ορισμό του λαϊκισμού, όλοι συμφωνούν στο ότι είναι μια ιδεολογία, της οποίας το κύριο χαρακτηριστικό είναι η επινόηση δύο φαντασιακών κοινοτήτων, σαφώς διακριτών: ο «αγνός λαός» και οι «διεφθαρμένες ελίτ». Οι λαϊκιστές πολιτικοί, αυτοαναγορεύομενοι εκπρόσωποι του «αγνού λαού», αναλαμβάνουν την πολιτική σταυροφορία να τον απαλλάξουν από τους διεφθαρμένους ηγέτες του. Υπόσχονται τη «λαϊκιστική δημοκρατία» και υιοθετούν κάθε «λαϊκό αίτημα».

.

.

.

Η «θεοποίηση» του λαού

.

Αυτή η «θεοποίηση» του λαού θέτει μερικά εύλογα ερωτήματα. Σε μια κοινωνία δεν υπάρχουν εσωτερικές διαφοροποιήσεις; Δεν υπάρχουν διαφορετικά συμφέροντα; Λαός είναι και τα συνδικάτα της ΔΕΗ που κατεβάζουν τους διακόπτες παροχής ηλεκτρικού ρεύματος, λαός και οι καταναλωτές; Λαός είναι και όσοι εισπράττουν συντάξεις τεθνεότων, ή λαμβάνουν συντάξεις και επιδόματα ως αόμματοι, λαός και οι συνεπείς φορολογούμενοι; Λαός και οι εργαζόμενοι στα μεταλλεία της Χαλκιδικής, λαός και τα τάγματα εφόδου που εμποδίζουν τη λειτουργία τους; Λαός και οι συνδικαλιστές που προκηρύσσουν απεργία στη διάρκεια των πανελλαδικών εξετάσεων, λαός και οι υπό ομηρία γονείς και υποψήφιοι;

.

Ακριβώς για αυτό τον λόγο, ο λαϊκισμός ως ιδεολογία δεν μπορεί να σταθεί από μόνος του. Χρειάζεται να προσκολληθεί σε μια άλλη, σοβαρή ιδεολογία, για να αποκτήσει υπόσταση, σάρκα και οστά. Χρειάζεται να προσκολληθεί σε μια ιδεολογία-ξενιστή που θα πολλαπλασιάσει το μήνυμά του για να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Η ιδεολογία αυτή μπορεί να είναι είτε αριστερή είτε δεξιά. Στη βιβλιογραφία είναι γνωστές τέτοιες περιπτώσεις, με πλέον εμβληματικές εκείνη του Λεπέν στη Γαλλία, δεξιόστροφος λαϊκισμός, και του Τσάβες στη Βενεζουέλα, αριστερόστροφος λαϊκισμός. Τα παραδείγματα δεν είναι τυχαία. Στην Ευρώπη, έως πρόσφατα, ευδοκίμησε ο δεξιός λαϊκισμός, ενώ στη Λατινική Αμερική ο αριστερός λαϊκισμός ήταν το κυρίαρχο παράδειγμα. Ο λαϊκισμός δεν καταργεί τη διάκριση Αριστεράς και Δεξιάς. Σίγουρα όμως τη μετατρέπει σε πολυεπίπεδη και πλέον σύνθετη από τη συνήθη διπολική διάκριση. Λειτουργεί όπως ο αξιωματικός στο σκάκι. Είναι το μόνο πιόνι που κινείται διαγωνίως, ενώ όλα τα άλλα επιτρέπεται να κινηθούν μόνον οριζοντίως ή καθέτως.

.

Στο σημείο αυτό είναι αναγκαία μια κρίσιμη παρατήρηση. Η προσκόλληση του λαϊκισμού σε μια ανώτερη ιδεολογία-ξενιστή, δεν είναι επιφανειακή. Δεν δρα εξωπαρασιτικά αλλά ενδοπαρασιτικά. Εισχωρεί στον σκληρό πυρήνα της ανώτερης ιδεολογίας, τον αποσαθρώνει και τον μεταλλάσσει. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της συνάρθρωσης του λαϊκισμού με την ιδεολογία της Αριστεράς. Στον σκληρό πυρήνα της Αριστεράς υπήρχε πάντα, ως δομικό στοιχείο, η ανάλυση της κοινωνικής διαστρωμάτωσης, η ταξική ανάλυση και το πολιτικό υποκείμενο, η εργατική τάξη αρχικά και οι εργαζόμενοι στη συνέχεια. Με τη σύμμειξη με τη λαϊκιστική ιδεολογία, όλα αυτά εξαφανίστηκαν. Υπάρχει ένας, ομοούσιος και αδιαίρετος, λαός, που ενωμένος βροντοφωνάζει «ή εμείς ή αυτοί», όπως ήταν το κεντρικό προεκλογικό σύνθημα του ΣΥΡΙΖΑ.

.

Στην Ελλάδα, έχουμε μια από τις σπάνιες διεθνώς περιπτώσεις όπου συνυπάρχουν ο αριστερός με τον δεξιό λαϊκισμό, έχοντας και οι δύο μια σημαντική πολιτική και εκλογική παρουσία.

.

Παρατηρώντας την εξέλιξη των ιδεών στην Ελλάδα της κρίσης δεν είναι δύσκολο να διαγνώσουμε ότι ο λαϊκισμός, πολύχρωμος αλλά κυρίως φαιοκόκκινος, έχει την απόλυτη πολιτική ηγεμονία, με τη γκραμσιανή έννοια του όρου. Η ρητορεία περί εχθρών, ντόπιων και ξένων, έχει εισχωρήσει στα μυαλά των ανθρώπων, έχει δηλητηριάσει τη σκέψη τους, έχει κυριεύσει τον «κοινό νου» και είναι πανταχού παρούσα στον δημόσιο λόγο. Οι δυνάμεις του ορθολογισμού έχουν υποστεί μια δεινή ιδεολογική ήττα, που ευτυχώς δεν έχει αποτυπωθεί ακόμα στο πολιτικό επίπεδο και στα εκλογικά αποτελέσματα. Έχει, όμως, δημιουργηθεί το εύφορο έδαφος και για την πολιτική του επικράτηση.

.

.

Ο ρόλος των Μέσων Ενημέρωσης

.

Σε αυτή την ηγεμονία του λαϊκισμού είναι καθοριστικός ο ρόλος μεγάλου αριθμού των μέσων ενημέρωσης. Δεν μπορούμε να μιλάμε για λαϊκισμό εάν δεν εισάγουμε στη συζήτηση την παράμετρο των μέσων ενημέρωσης (media factor).

.

Πρέπει να επισημάνουμε ότι ο χώρος των ΜΜΕ έχει υποστεί, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα, θεαματικούς μετασχηματισμούς. Τα κρατικά μονοπώλια στην ενημέρωση δεν υπάρχουν πια. Τα κομματικά μέσα ενημέρωσης, σημαντικά πριν από μερικές δεκαετίες, έχουν σχεδόν εξαφανιστεί ή περιθωριοποιηθεί.

.

Η εμπορευματοποίηση του δημοσιογραφικού προϊόντος έχει συντελεστεί. Ο έντυπος τύπος υποχωρεί διαρκώς μπροστά στα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το διαδίκτυο παίζουν όλο και πιο καθοριστικό ρόλο. Η ενημερω-διασκέδαση (infotainment) έχει για τα καλά εγκατασταθεί στα δελτία ειδήσεων. Η εικόνα υπερισχύει του λόγου. Το συναίσθημα και ο εντυπωσιασμός νικούν κατά κράτος τη λογική σκέψη. Η «ατάκα» και ο εντυπωσιασμός είναι το νέο Zeitgeist. Η τεκμηρίωση των επιχειρημάτων παρέλκει. Σταδιακά αλλά σταθερά, ο πολιτικός λόγος μετατρέπεται σε θέαμα. Ο λαϊκισμός μετασχηματίζεται σε τηλελαϊκισμό. Οι μιντιακά αγώγιμοι λαϊκιστές ηγέτες τυγχάνουν ιδιαίτερης προβολής, όπως και τα μιντιακά αγώγιμα γεγονότα, για παράδειγμα το χαστούκι Κασιδιάρη στην Κανέλλη. Πολλοί αναλυτές έχουν μιλήσει για μιντιοποίηση της πολιτικής. Η πολιτική μετασχηματίζεται σε μιντιακό προϊόν. Η πολιτική ενημέρωση μετατρέπεται σε πολιτική ηδονοβλεψία (political voyeurism).

.

Ένα νέο φαινόμενο αναδύεται, ο μιντιακός λαϊκισμός, τον οποίο ο Mazzoleni περιγράφει ως ακολούθως:

.

Η ύπαρξη «μιντιακού λαϊκισμού» που έχει τις ρίζες του στα συνήθη μοντέλα και τις πρακτικές των εμπορικών επιχειρήσεων μέσων ενημέρωσης όπως ο «κίτρινος τύπος», οι ραδιοφωνικές εκπομπές συζήτησης και οι τηλεοπτικές ενημερω-διασκεδαστικές εκπομπές (infotainment) προσφέρει αναμφίβολα, και ενδεχομένως αθέλητα, το υπόβαθρο για να επικρατήσει το λαϊκιστικό κλίμα με τη διάδοση αισθημάτων που κυμαίνονται από λαϊκή δυσαρέσκεια για ιδιαίτερα κρίσιμα ζητήματα μέχρι έντονες αντι-πολιτικές στάσεις.

.

Σε αυτό το πλαίσιο ακόμα και η κλασική διάκριση ανάμεσα σε σοβαρά μέσα ενημέρωσης και «κίτρινο τύπο» (tabloids) φαίνεται να εξασθενεί. Στην Ελλάδα δεν ευδοκίμησε ο «κίτρινος τύπος», αλλά αυτό το κενό κάλυψαν επάξια, και με το παραπάνω, τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα ενημέρωσης, το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ακόμα και στα σοβαρά μέσα ενημέρωσης (που στη διεθνή βιβλιογραφία αποκαλούνται και μέσα των ελίτ ή του κατεστημένου) ένας ήπιος λαϊκισμός (soft populism) είναι διακριτός.

.

Σε αυτά τα πλαίσια, ο ρόλος της τηλεόρασης είναι καθοριστικός. Τον περιγράφουν με σαφήνεια οι Jey Blumler και Denis Kavanagh:

.

Οι απόψεις των ανδρών και γυναικών όπως εκφράζονται στον δρόμο χρησιμοποιούνται πιο συχνά για να δημιουργήσουν μια αληθινή έκρηξη λαϊκιστικών μορφών παρουσίασης και προσεγγίσεων: εκπομπές συζήτησης (talk show), τηλεφωνήματα ακροατών (με παρουσιαστές που άλλοτε είναι αμερόληπτοι και άλλοτε εκφράζουν δυναμικά τις απόψεις τους), τηλεφωνήματα, φαξ, και e–mail στα οποία απαντούν οι πολιτικοί που δίνουν συνέντευξη, καλεσμένοι σε τηλεοπτικά πάνελ που έρχονται αντιμέτωποι με εκπροσώπους κομμάτων, κοινό σε μεγάλα τηλεοπτικά στούντιο που θέτουν ερωτήσεις σε πολιτικούς μέσω κάποιου συντονιστή της συζήτησης, και συγκεντρώσεις στις πόλεις που βγαίνουν στον αέρα, ψηφοφορίες στο κοινοβούλιο, και τηλεοπτικές μεταδόσεις λαϊκών Συνελεύσεων. Η ταυτότητα και το ύφος αυτών των προσπαθειών ποικίλλει εξαιρετικά, από μαχητικό σε στοχαστικό και από φανταχτερό ηδονοβλεψιακό σε ένα ύφος που θυμίζει έντονα αρχαία Αθήνα.

.

.

.

Σύγκλιση των στόχων ανάμεσα στους δύο λαϊκισμούς

.

Ακριβώς για αυτό τον λόγο, πολλοί ερευνητές έχουν επισημάνει ότι υπάρχει μια σαφής σύγκλιση των στόχων (convergence of goals) ανάμεσα στον πολιτικό και τον μιντιακό λαϊκισμό. Ο ένας χρειάζεται τον άλλο. Ο μιντιακός λαϊκισμός, ακόμα και όταν δεν υποστηρίζει τους λαϊκιστές πολιτικούς, συμβάλλει καθοριστικά στην ηγεμονία της ατζέντας τους, νομιμοποιώντας στον «κοινό νου» τα θέματα που θέτουν, τις λέξεις-κλειδιά που χρησιμοποιούν, τις προτεραιότητες που προτείνουν. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Γαλλία τα μέσα ενημέρωσης αποκαλούνται ως «la machine a populism». Τα μέσα ενημέρωσης είναι αμετάκλητα συνένοχοι στην εξάπλωση του πολιτικού λαϊκισμού.

.

Θα έπαιρνε πολύ χρόνο να εξηγήσουμε γιατί έχει συμβεί αυτό. Θα περιοριστούμε στην παρατήρηση, αντίθετη με τις συνήθεις θεωρίες συνομωσίας, ότι αυτό έχει συμβεί ασυναίσθητα και απρογραμμάτιστα. Είναι ένα είδος φαύλου κύκλου. Ξεκινάει από την πολιτική κουλτούρα μιας χώρας και από την πολιτική ικανότητα των λαϊκιστών να εκμεταλλευτούν εκλογικά τις ανασφάλειες και τους φόβους. Σε αυτή τους την προσπάθεια έχουν σύμμαχο ένα μεγάλο τμήμα των μέσων ενημέρωσης, όχι κατ’ ανάγκη στην πολιτική τους υπόσταση, αλλά σίγουρα στην πολιτική τους προσέγγιση. Τα μέσα ενημέρωσης λειτουργούν ως καταλύτης αλλά και πολλαπλασιαστής των λαϊκιστικών ιδεών, που έχουν εμφωλευτεί στην κοινωνία, για δικούς τους, εσωτερικούς, λόγους επιχειρηματικής επιβίωσης. Πολιτικός και μιντιακός λαϊκισμός συγκροτούνται σε σώμα, κυρίως στη βάση μιας αντι-πολιτικής στάσης και καταγγελίας. Το λαϊκιστικό μήνυμα πολλαπλασιάζεται.

.

Εάν τα λαϊκιστικά κόμματα επιτύχουν εκλογικά, τότε αρχίζουν οι εντάσεις, κυρίως με τα σοβαρά μέσα ενημέρωσης. Η ανάγκη άρθρωσης πολιτικών προτάσεων και όχι καταγγελίας υπογραμμίζεται, και οι λαϊκιστές πολιτικοί αντιδρούν καταγγέλλοντας συνωμοσία του τύπου εναντίον τους. Σε πολλές περιπτώσεις, τα λαϊκιστικά κόμματα εξαφανίζονται, ο μιντιακός λαϊκισμός όμως παραμένει, περιμένοντας στη γωνία.

.

.

Αυτή την εξαιρετικά περίπλοκη σχέση ανάμεσα στα μέσα ενημέρωσης και τους λαϊκιστές πολιτικούς επιχείρησε να κωδικοποιήσει ο Gianpetro Mazzoleni, βαθύς μελετητής του φαινομένου, διαιρώντας την σε τέσσερις φάσεις:

.

1. Την προπαρασκευαστική φάση (ground laying phase)

.

2. Τη φάση του αντάρτικου (insurgent phase)

.

3. Τη φάση της εδραίωσης

.

4. Τη φάση της παρακμής 

.

.

Τα μέσα ενημέρωσης στην Ελλάδα

.

Τα όσα αναφέρθηκαν ανωτέρω ισχύουν και στην Ελλάδα. Για πολλές δεκαετίες, πολλά από τα μέσα ενημέρωσης έσπειραν τον σπόρο του λαϊκισμού στην ελληνική κοινωνία, δημιουργώντας εύφορο έδαφος για τους λαϊκιστές πολιτικούς. Θα χρησιμοποιήσω ένα μόνο παράδειγμα άρθρου που γράφτηκε σε ανύποπτο χρόνο. Πριν από 15 χρόνια, το 1998, ενόψει της ένταξης της Ελλάδας στην ΟΝΕ έγινε υποτίμηση της δραχμής. Η έγκυρη, τότε, Ελευθεροτυπία, σε κύριο άρθρο της, ανυπόγραφο, υποστήριξε ότι:

.

«ΟΠΟΙΟΣ πιστεύει ότι μια υποτίμηση της δραχμής κατά 13,8% θα μας αλλάξει τη ζωή και θα μας τρομοκρατήσει, απατάται. Θα το καταπιούμε κι αυτό και θα το χωνέψουμε και ξανά προς τη δόξα θα τραβήξουμε. Μήπως ήταν η πρώτη φορά;

.

ΥΠΑΡΧΕΙ μια παλιά συνταγή για την αντιμετώπιση της κακοτυχίας και της στενοχώριας: “Ρίξ’ το έξω”. Αυτό έκαναν πάντα και αυτό κάνουν και εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης οι Έλληνες.

.

ΔΙΑΣΩΖΟΥΝ και διατηρούν την παράδοση του τόπου. Αντιστέκονται στην παγκοσμιοποίηση και την επέλαση του καπιταλισμού. Ακριβαίνουν με την υποτίμηση τα εισαγόμενα; Πέφτουν πάνω στα εισαγόμενα και τα αγοράζουν όσο όσο.

.

ΜΑΣ ΛΕΝΕ: Πρέπει να γίνουμε Ευρωπαίοι, να αλλάξουμε νοοτροπία πια, να εκσυγχρονιστούμε και άλλα φραγκολεβαντίνικα παρόμοια. Απαντούμε: Είμαστε Ευρωπαίοι και μάλιστα οι παλιότεροι και οι πρώτοι σε όλα. Σε ποιους, λοιπόν, να μοιάσουμε; Οι άλλοι Ευρωπαίοι εταίροι μας δεν αντέχουν και αυτοκτονούν. Εμείς είμαστε τελευταίοι στις αυτοκτονίες!

.

ΜΕ ΤΕΤΟΙΟΥΣ δείκτες μακροζωίας, ευζωίας, καταναλωτισμού και προπαντός αισιοδοξίας, γιατί οι σοφοί τεχνοκράτες και τραπεζίτες των Βρυξελλών μας βάζουν στη δεύτερη ταχύτητα για την Οικονομική και Νομισματική Ένωση;

.

ΑΠΟΔΕΙΞΑΜΕ ότι και με σκληρή και με μαλακή δραχμή “πάλι ωραίοι είμαστε”, κατά το λαϊκό άσμα. Ωραίοι και περήφανοι για τους δείκτες μας, που μας χαρίζουν πρωτιές, γιατί “στα μέρη τα δικά μας κάνει ό,τι ώρα μας αρέσει κι ας λένε τα Γκρίνουιτς”, όπως σοφά έγραψε ο ποιητής.

.

ΕΠΑΙΝΟΥΝ έγκυρες οικονομικές εφημερίδες της Ευρώπης τον πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη για τη συνετή πολιτική του και την καλή διαχείριση της Οικονομίας, αντί να επαινέσουν του Έλληνες για την “ασύνετη”», αλλά αποτελεσματική νοοτροπία τους και για την “κακή” διαχείριση των χρημάτων τους, που σώζει τις φάμπρικες της Ευρώπης.

.

ΟΥΤΕ οι στατιστικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης ούτε και οι σοφοί των Βρυξελλών θα μπορέσουν ποτέ να εξηγήσουν το “ελληνικό θαύμα”, που παραμένει ζωντανό είτε είμαστε το “μαύρο πρόβατο”, όπως έλεγαν, είτε το “ήσυχο αρνάκι” όπως λένε τώρα. Κουράγιο πατριώτες, και αυτή η υποτίμηση θα περάσει, γιατί κανένας δεν μπορεί να μας υποτιμήσει!».

.

Παράλληλα, η πλημμυρίδα των reality shows διαμόρφωσε νοοτροπίες που επιβεβαιώνουν τη διαπίστωση της Brigitte Hipfl ότι «δημοφιλή τηλεοπτικά προγράμματα, όπως το “Big Brother” μπορούν να λειτουργήσουν ως “ομαλοποιητικά συμφραζόμενα” (normalizing contexts) για τη λαϊκιστική στρατηγική, και να γίνουν μέρος του “χώρου των ευκαιριών” (space of opportunities) για τον λαϊκισμό»

.

Ο μιντιακός λαϊκισμός στην Ελλάδα της κρίσης

.

Αλλά και στη διάρκεια της κρίσης, ο λαϊκιστικός λόγος κυριάρχησε στη συντριπτική πλειονότητα των μέσων ενημέρωσης. Η ορολογία που χρησιμοποιούσαν, ακόμα και τα σοβαρά μέσα ενημέρωσης, για τα αναγκαία μέτρα είναι ενδεικτική: χαράτσια, φοροεπιδρομή, πογκρόμ απολύσεων, επίθεση στις συντάξεις και τους συνταξιούχους, αποθρασύνθηκε η τρόικα, και πολλά παρόμοια, για να μην αναφερθούμε στις hard rock εκφράσεις των λαϊκιστικών μέσων για Μέρκελ-ναζί, σακάτη Σόιμπλε και γερμανική κατοχή. Η μιντιακή επένδυση στο θυμικό ήταν μια από τις παραμέτρους που δημιούργησαν το εύφορο έδαφος για την εμφάνιση του απεχθούς φαινομένου της Χρυσής Αυγής. Αυτός ο επικοινωνιακός λαϊκισμός διασταυρώνεται και με επιχειρηματικο-πολιτικές  σκοπιμότητες στον χώρο των ΜΜΕ, αλλά το θέμα αυτό υπερβαίνει τα όρια αυτής της παρουσίασης.

.

Πρέπει να επισημανθεί ότι αυτός ο ηγεμονικός λόγος του λαϊκισμού εμφιλοχωρεί και σε κοινωνικούς χώρους που υποτίθεται ότι θα έπρεπε να αποτελούν την ελίτ μιας κοινωνίας: σε επιστημονικά σωματεία, στην εκκλησιαστική ρητορεία, στους καλλιτεχνικούς χώρους, στο δικαστικό σώμα, κλπ.

.

Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημάνουμε ένα επιπρόσθετο στοιχείο, που συνιστά ελληνική ιδιομορφία: στην Ελλάδα της κρίσης, ο λαϊκισμός εναγκαλίστηκε τον πολιτικό εξτρεμισμό, δηλαδή την πολιτική βία. Αυτό δεν έχει συμβεί σε καμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Εκεί, ο λαϊκισμός φλερτάρει σε ορισμένες περιπτώσεις με τον πολιτικό εξτρεμισμό, αλλά σπανίως ταυτίζεται. Στην Ελλάδα, οι μιντιακοί λαϊκιστές υιοθετούν την εξτρεμιστική ακροδεξιά και οι ριζοσπαστικοί λαϊκιστές της Αριστεράς είναι ο προστατευτικός βιότοπος για την πολιτική βία της Αριστεράς στο όνομα της φαντασιακής διάκρισης «Μνημόνιο/Αντιμνημόνιο». Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από την κοινή συμμετοχή σε διαδήλωση ενστόλων του συνόλου της κοινοβουλευτικής ομάδας της Χρυσής Αυγής μαζί με βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ και των Ανεξάρτητων Ελλήνων. Ριζοσπαστικός λαϊκισμός και πολιτικός εξτρεμισμός είναι σε θανάσιμο, για τη δημοκρατία, εναγκαλισμό, με τη συνέργεια σημαντικού τμήματος των μέσων ενημέρωσης.

.

Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι στα σοβαρά μέσα ενημέρωσης συχνά έχει παρατηρηθεί μια διαφορά ύφους και προσέγγισης στις γελοιογραφίες και στην τιτλοδότηση κειμένων σε σχέση με τα ίδια τα κείμενα και την πολιτική κατεύθυνση.

.

Στα ραδιοτηλεοπτικά μέσα κυριαρχούν οι αντιμνημονιακοί ευαγγελιστές και τηλε-εισαγγελείς. Στο διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ο λαϊκισμός έχει στήσει πάρτι. Αρκεί να επισκεφτεί κανείς τη σελίδα του Πάνου Καμμένου στο facebook για να αντιληφθεί πώς ο λαϊκιστικός μη λόγος μετατρέπεται σε άναρθρες κραυγές.

.

Περιγράφω ξανά τον φαύλο κύκλο: Ο λαϊκιστικός λόγος οδηγεί στην ανοχή και την υπόθαλψη της βίας. Μικρή και συμβολική, αρχικά, χαμηλής έντασης, «γιαουρτοειδής». Στη συνέχεια, κλιμακώνεται σταδιακά, και στο κρεσέντο οδηγεί σε θύματα ανθρώπινες ζωές. Σε αυτή τη διαδικασία, η διάκριση Αριστεράς-Δεξιάς ξεθωριάζει. Ο ξενιστής έχει λειτουργήσει ως  πολλαπλασιαστής της φαντασιακής διάκρισης μνημόνιο/αντιμνημόνιο, που έχει φαιοκκόκινο χρώμα.

.

Εάν υπάρχει κάτι που σώζει την τιμή και την υπόληψη της ελληνικής δημοσιογραφίας είναι ότι συνεχίζει, ακόμα και σήμερα, να υπάρχει εσωτερική πολυφωνία σε αρκετά από τα σοβαρά μέσα ενημέρωσης. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την ύπαρξη, μειοψηφικών αλλά υπαρκτών, δημοσιογραφικών φωνών που αρνούνται να υποκύψουν στις σειρήνες του λαϊκισμού, μπορεί να δώσει κάποιες ελπίδες για μια ριζική αλλαγή νοοτροπιών και συμπεριφορών της ελληνικής κοινωνίας.

.

Εκεί βρίσκεται η καρδιά του ζητήματος: εάν δεν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά, προκειμένου να ηττηθεί, η πολιτική ηγεμονία του ποικιλόμορφου και ποικιλόχρωμου λαϊκισμού, η χώρα αυτή δεν έχει ελπίδες σωτηρίας. Σε αυτή τη σύγκρουση, ο ρόλος των διαμορφωτών της κοινής γνώμης είναι καθοριστικός. Όπως επίσης και των πολιτικών και των δημόσιων διανοουμένων. Αυτό θα είναι και το μεγάλο στοίχημα αυτών που θα αναλάβουν να εκπροσωπήσουν συνδικαλιστικά τους δημοσιογράφους, μετά τις επικείμενες εκλογές της ΕΣΗΕΑ.