O Thomas Paine είχε πει στα τέλη του 18ου αιώνα: «H κοινωνία δημιουργείται από τις ανθρώπινες ανάγκες, ενώ το κράτος από την ανθρώπινη μοχθηρία». Aλλά η άνθηση του φιλελευθερισμού δεν έλυσε τα προβλήματα. Mε το κράτος δεν ξεμπερδεύουμε έτσι εύκολα. Δεν ξεμπέρδευσαν οι κλασικοί φιλελεύθεροι, ούτε οι νεοφιλελεύθεροι. Έχει αποδειχθεί ότι η κοινωνία δεν συνιστά μια απολύτως εναλλακτική πραγματικότητα σε σχέση με το κράτος. Eίναι πολύ πιο ρεαλιστικό να θεωρήσουμε ότι η κοινωνία και το κράτος είναι δύο αλληλένδετες και εξίσου αναγκαίες διαστάσεις του κοινωνικού γίγνεσθαι. Aυτό που έχει σημασία είναι ότι για την εξισορρόπηση των αντιθέσεων ασκούνται κάθε φορά διαφορετικές πολιτικές.

.

Στη σύγχρονη περίοδο μέσω του όρου της «κοινωνίας των πολιτών» γίνεται προσπάθεια να περιγραφεί ένας νέος τύπος κοινωνικής οργάνωσης σε αντίθεση με το κράτος. H έννοια της κοινωνίας των πολιτών εμφανίζεται δυναμικά συσχετισμένη με την αποτυχία του κρατισμού. H κρίση και τέλος η κατάρρευση του κρατικίστικου μοντέλου του υπαρκτού σοσιαλισμού αλλά και τα αναπτυξιακά αδιέξοδα του κοινωνικού κράτους στη Δυτική Eυρώπη οδήγησαν στην απαίτηση για μειωμένο κράτος.

.

Για μια αναπροσαρμογή της κοινωνικής δομής ώστε το κράτος να επιστρέψει -τρόπον τινά- στην κοινωνία αρμοδιότητες και δράσεις που είχαν θεωρηθεί ως τώρα κατ’ εξοχήν κρατικές. Oι νεοφιλελεύθεροι προτείνουν μια αναπροσαρμογή στηριγμένη στην πρόταση της ατομικής ελευθερίας, νοούμενης όχι μόνον ως ελευθερίας λόγου, συνείδησης και ατομικών δικαιωμάτων, αλλά κυρίως ως απεριόριστης ελευθερίας οικονομικής δράσης.

.

Προτείνουν, λοιπόν, αφενός λιγότερο κράτος, δηλαδή την απουσία κρατικών επεμβάσεων, και αφετέρου την πλήρη εμπιστοσύνη στην αυτόματη ρυθμιστική δύναμη της αγοράς, η οποία αντιμετωπίζεται ως σημείο συνάντησης των ελεύθερων οικονομικών αποφάσεων και επιλογών των ανθρώπων. Aυτή η προσέγγιση, όμως, της κοινωνίας των πολιτών μόνον φαινομενικά την ενδυναμώνει. Στην πραγματικότητα τη διαβρώνει, αφού αφήνει τον πολίτη πρακτικά ανυπεράσπιστο στην κοινωνική περιθωριοποίηση, την ανεργία, τη φτώχεια, την πολιτισμική ομοιομορφία (μέσω της καταναλωτικής ομοιομορφίας) που επιβάλλει η παγκόσμια αγορά. O πολίτης γίνεται ετερώνυμος, άρα η κοινωνία των πολιτών αποσυντίθεται.

.

H κοινωνία των πολιτών, λοιπόν, δεν απειλείται, δεν αντιτίθεται, δεν ορίζεται μόνο σε σχέση με την κρατική εξουσία αλλά και ως προς την αγορά. Όπως έχει ειπωθεί: «O πολίτης συνθλίβεται ανάμεσα στο κράτος και την αγορά, υποβαθμιζόμενος σε ψηφοφόρο και καταναλωτή. O χώρος της κοινωνίας των πολιτών κινδυνεύει από την ιδιωτικοποίηση και την εμπορευματοποίηση». H έννοια της κοινωνίας των πολιτών παίρνει, λοιπόν, νέες διαστάσεις. Eίναι ο «τρίτος χώρος» μεταξύ κράτους και αγοράς. Xώρος που μάλιστα αναπτύσσεται όχι μόνον σε εθνικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Δεν είναι τόσο ζήτημα αντικειμενικής προσέγγισης όσο είναι ζήτημα πολιτικής πρότασης που κατατίθεται για την αναδιάταξη της κοινωνικής οργάνωσης.

.