Απέχουμε μόλις μερικές ημέρες από τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο της 25ης Μαΐου και τα «σενάρια φρίκης» για την 8η εκλεγμένη Ευρωβουλή όσον αφορά στη σύνθεσή της, καθώς και στην απήχησή της στους πολίτες, δίνουν και παίρνουν. Στο κείμενο που ακολουθεί θα επιχειρήσουμε εν μέρει να ανατρέψουμε την εικόνα μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης που διαφεντεύεται από ακραίες δυνάμεις και αφήνει αδιάφορους τους πολίτες των χωρών-μελών της, προσθέτοντας στο ευρωπαϊκό κάδρο ορισμένες αθέατες, όχι ίσως φαντασμαγορικές, αλλά πάντως ουσιαστικές πτυχές από την ευρωπαϊκή πραγματικότητα.
.
1. Εκλογική συμμετοχή. Πρόκειται για την κορύφωση της δημοκρατικής λειτουργίας, γι’αυτό κάθε υποχώρηση της συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία αποτελεί πλήγμα στην ποιότητα της δημοκρατίας. Στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η συμμετοχή των πολιτών έχει περιοριστεί κατά 19 ποσοστιαίες μονάδες στο διάστημα 1979 – 2009. Ωστόσο, αν εξετάσουμε αναλυτικότερα την εξέλιξη του σχετικού δείκτη της εκλογικής συμμετοχής θα διαπιστώσουμε ότι σε αρκετές χώρες εξακολουθεί να παραμένει υψηλός, σε ορισμένες μάλιστα είναι σημαντικά υψηλότερος από την μέση τιμή του (43% το 2009) στις 27 χώρες-μέλη της ΕΕ. Επιπλέον, η εκλογική συμμετοχή δεν διαθέτει πτωτική τάση σε όλα τα επιμέρους μέλη της. Έτσι, μπορεί να είναι σχετικώς χαμηλή στις νέες δημοκρατίες, οι οποίες εντάχθηκαν από το 2004 και μετά στην ΕΕ, όμως μεταξύ των δύο συνεχόμενων εκλογικών αναμετρήσεων του 2004/7 και του 2009 στα 8 από τα 12 νέα κράτη-μέλη η εκλογική συμμετοχή παρέμεινε σταθερή ή υπήρξε αξιοπρόσεκτα ανοδική σε χώρες όπως η Εσθονία, η Λετονία και η Βουλγαρία. Ο δείκτης της εκλογικής συμμετοχής παραμένει χαμηλός στις χώρες με ισχυρή ευρωσκεπτικιστική τοποθέτηση (Ηνωμένο Βασίλειο), ενώ ενισχύεται σε άλλες (Δανία, Σουηδία), στις οποίες οι επιφυλάξεις των πολιτών ήταν εντονότερες στην αρχή της ένταξής τους στις ΕΕ.
.
2. Πολιτική εμπιστοσύνη. Πρόκειται για έναν ποιοτικό δείκτη, η συρρίκνωση του οποίου συναρτάται άμεσα με το φαινόμενο της «κρίσης της πολιτικής». Η δημοκρατία και οι θεσμοί της στηρίζονται στην υποστήριξη των πολιτών. Η μείωση της εμπιστοσύνης οδηγεί σε μείωση της δημοκρατικής νομιμοποίησης. Ιδίως στη διάρκεια της κρίσης περιορίστηκε σημαντικά η πίστη στην ΕΕ. Στην Ελλάδα, η απώλεια αυτή ήταν δραματική, ενώ και στις υπόλοιπες χώρες του ευρωπαϊκού νότου ο δείκτης της εμπιστοσύνης εμφανίζεται ραγδαία πτωτικός, όπως πτωτικός είναι και σε ορισμένες χώρες του αναπτυγμένου Βορρά (Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο). Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι σε νέες δημοκρατίες και νεότερα κράτη μέλη (π.χ. Βουλγαρία, Πολωνία), η εμπιστοσύνη προς την ΕΕ είναι υψηλή ή/και ανοδική. Επιπλέον, παρότι ως γενική τάση η πίστη στους ευρωπαϊκούς θεσμούς περιορίζεται ιδίως μετά το 2009, εξακολουθεί να είναι υψηλότερη από την πίστη των πολιτών στους κυριότερους πολιτικούς θεσμούς (κοινοβούλιο, κυβέρνηση) του εθνικού κράτους.
.
3. Ευρωσκεπτικισμός και ακροδεξιά. Βρίσκονται σε άνοδο μέσα στην Ευρώπη. Παρότι ωστόσο διαμορφώνουν ένα κοινό αντιευρωπαϊκό αφήγημα, οι εκλογείς τους ελκύονται από αυτούς όχι γιατί επιθυμούν την έξοδο από την ΕΕ και την εγκατάλειψη της ΟΝΕ, αλλά γιατί δυνάμεις όπως το UKIP του Nigel Farage ή το Front National (FN) της Marine Le Pen αναπαράγουν τα μοτίβα μιας ακραία λαϊκιστικής καταγγελίας στρεφόμενοι κατά των κομμάτων, των πολιτικών και των πολιτικών θεσμών, με διάθεση να εξάψουν τη δυσφορία και την τιμωρητική διάθεση των πολιτών. Με άλλα λόγια, η εκλογική άνοδος των ευρωσκεπτικιστικών και ακροδεξιών κομμάτων που αναμένεται να υπάρξει στην αναμέτρηση της 25ης Μαΐου, δεν θα είναι τόσο (και πάντως όχι μόνο) η καταγραφή μιας αντιευρωπαϊκής διάθεσης των εκλογέων, όσο η εκτόνωση της δυσαρέσκειάς τους από την πολιτική ζωή στην εγχώρια πολιτική σκηνή των χωρών τους. Αν επιχειρήσει κάποιος να αποκωδικοποιήσει τα κίνητρα της εκλογικής επιλογής κομμάτων όπως το UKIP και το FN, θα διαπιστώσει ότι κερδίζουν σημαντικά σε ψηφοφόρους επειδή «συναισθηματικοποιούν» την πολιτική, φορτίζοντας τους εκλογείς με αρνητικά και μνησίκακα συναισθήματα για τους «διεφθαρμένους» και «αποστασιοποιημένους» πολιτικούς, για τους «ξένους» και για τα «παράσιτα» του ευρωπαϊκού νότου.
.
Κοιτώντας τα εμπειρικά δεδομένα, στην Ευρώπη υπάρχει λιγότερος αντιευρωπαϊσμός από όσο νομίζουν πολλοί (των ΜΜΕ περιλαμβανομένων). Ακόμη και σήμερα, διαρκούσης της κρίσης, το 60% των πολιτών στις χώρες-μέλη της ΕΕ νιώθουν Ευρωπαίοι, ενώ μόνο το 30% πιστεύει ότι η ΕΕ κινείται προς μια λανθασμένη κατεύθυνση. Επιπλέον, η χρηματοπιστωτική κρίση δείχνει να επηρέασε μόνον οριακά την προϋπάρχουσα θετική στάση της πλειοψηφίας των ευρωπαίων πολιτών (52% το 2013 έναντι 56% το 2006) στην ύπαρξη ενός ενιαίου νομίσματος και του Ευρώ (βλ. Ευρωβαρόμετρο 80/2013).
.
Η ΕΕ πέρασε έντονους κραδασμούς στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων. Έκανε λάθη, καθυστέρησε να πάρει αποφάσεις, ήταν άτολμη και άδικη κάποιες φορές. Η ιδέα της ενωμένης Ευρώπης, ωστόσο, όπως αποτυπώνεται στο οικοδόμημα της ΕΕ, παραμένει το πιο συνεκτικό πολιτικό αφήγημα της μεταπολεμικής εποχής. Αυτή είναι και η δυναμή του έναντι των πολιτικά τυχάρπαστων αντιπάλων της.