Αναρωτιέμαι: είναι η εποχή μας, καιρός για παραμύθια;
Αν το ερώτημα σχετίζεται με τη ρίζα της λέξης και το νόημά της (είναι παράγωγο της λέξης παραμυθία = παρηγοριά), θα απαντούσαμε όλοι: Ναι, σε κάθε καιρό, κάθε εποχή, το παραμύθι παρηγορεί και χαϊδεύει ψυχές, είναι σταθερή παιδαγωγική και ψυχαγωγική αξία και σπουδαίο λαϊκό διαχρονικό εύρημα. Προσθέτω δε πως ανήκει και στις… θεραπευτικές Τέχνες. Σε όλα τα μήκη και τα πλάτη, όλες οι γενιές δημιούργησαν φανταστικές ιστορίες. Το παραμύθι δεν το επινοήσανε τυχαία, όπως και δεν υπήρξε τυχαία η χρήση και η διάρκειά του μέσα στο χρόνο, από τον Αίσωπο μέχρι τους σύγχρονους παραμυθάδες…
Και τώρα, μαθαίνω πως στην Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων (20/6/18), σε μια από τις πολλές εκδηλώσεις, θα συγκεντρωθούν πρόσφυγες από διάφορες χώρες, για να αφηγηθούν παραδοσιακά παραμύθια τής δικής τους πατρίδας, καθώς και τις προσωπικές τους ιστορίες.
Το βρήκα πάρα πολύ ενδιαφέρον αυτό σε μια εποχή κατά την οποία μύθος, θρύλοι και πραγματικότητα έχουν γίνει ένα πλέγμα αδιαίρετο και σχεδόν ταυτισμένο.
Μα, η ίδια η ζωή μπορεί να μοιάζει με σκληρό παραμύθι που συνήθως έχει σκοτεινό τέλος ή έστω, μερικές φορές, με λιγότερο σκληρό τέλος.
Πράγματι. Οι διηγήσεις και οι περιγραφές των δύστυχων αυτών ψυχών, όποτε τους ακούω να λένε την ιστορία τους, μπερδεύουν το πραγματικό με την σκληρή φανταστική αφήγηση! Και σ’ αυτές τις διηγήσεις υπάρχουν φωτιές, δράκοι, γίγαντες, τέρατα, εξωπραγματικά, για εμάς τους εν ειρήνη, πλάσματα, κακοί, δολοφόνοι, κι ο μαύρος θεριστής που αφαιρεί χρώματα, γέλια και ψυχές, με όπλο την τρικυμισμένη θάλασσα που καταπίνει βάρκες και ανθρώπους, δίχως την καλή γιαγιά με το καλάθι και τα καλούδια…
Ακούγοντας τις εξιστορήσεις τους δεν μπόρεσα να ξεχωρίσω τον μύθο από την πραγματικότητα. Ένιωσα πως ό,τι άκουγα ήταν ένα τρομακτικό παραμύθι με διαφορετικά σύμβολα, δίχως σημάδια τρυφερότητας, δίχως χώρο για όνειρα, φεγγάρια, νεράιδες, μαγικά τοπία, καλούς μάγους, όλα τα αφηγήματα συνθέτουν θαρρείς… μια νέα βάση δεδομένων, για να στηριχθεί ένας νέος σύγχρονος τύπος «παραμυθιού» από την Ανατολή, που αυτή τη φορά θα περιγράφει την πραγματικότητα με πιο ρεαλιστικό τρόπο, δίχως ποιητικό λόγο, δίχως περιττά στολίδια και τρυφερές εικόνες ή επιπρόσθετα τεχνάσματα και δανεικά στοιχεία, από την παραδοσιακή μυθοπλασία. Διαπίστωσα πως, αυτά τα παραμύθια των ταλαίπωρων προσφύγων, δεν άρχιζαν με τον παραδοσιακό τρόπο: «Μια φορά κι έναν καιρό…»
Έως και αυτό έχει αλλάξει και γίνεται κάπως έτσι:
«Ετούτο τον καιρό, στον 21ο αιώνα, ενώ ζούσαμε σε έναν κόσμο δύστροπο και θολό, άνοιξαν οι ουρανοί και ξέρναγαν φωτιά και λάβα… Οι πολεμικές μηχανές, οι βομβαρδισμοί και οι τυραννικοί εισβολείς μπήκαν στα σπίτια μας, πήρανε τα πάντα και μας ξερίζωσαν από τον τόπο μας…»
Όχι, δεν είμαι καλός παραμυθάς και δεν θα επιχειρήσω τέτοιο είδος γραφής, το οποίο απαιτεί ειδική χρήση συνδυασμού λόγου και φαντασίας. Ο λόγος και οι λέξεις σε κάθε περίπτωση, είναι δύσκολα εργαλεία συγγραφής πόσο μάλλον σε ένα παραμύθι.
Όμως, στην συγκεκριμένη περίπτωση, δεν υπάρχει καμία αλληγορία! Απουσία συμβολισμών και μυθιστορηματικής αφήγησης. Όλα σε χρόνο και χώρο πραγματικό. Πού είναι το παραμύθι λοιπόν; Κάτι που για εμάς είναι εξωπραγματικό, για τους αφηγητές μετανάστες είναι η αιματηρή πραγματικότητα, ενώ η τραγικότητα της μοίρας τους, για κάποιον που ζει στην Ευρώπη, είναι ασύλληπτη, απίστευτη, αδιανόητη, τρομερή, φρικτή, αγγίζει τα όρια της φαντασίας, τού… μύθου, διότι η άγρια και δυσάρεστη εμπειρία τους είναι τόσο έξω από την κοινή λογική που μοιάζει με… παραμύθι!
Δεν είναι όμως έτσι.
Οι αληθινές ιστορίες των κατατρεγμένων τής εποχής μας, συμβαίνουν σε παράλληλο χρόνο με τη δική μας ζωή, η οποία ασφαλώς και είναι εξαρτημένη από την πραγματικότητα των εικόνων. Βλέπουμε τη ζωή τους τηλεοπτικά, από την πολυθρόνα μας και… συμπάσχουμε οι περισσότεροι. Το δράμα τους το κατανοούμε αλλά συγχρόνως δεν το θεωρούμε και δικό μας. Με λίγα λόγια, δεν μπορούμε να νιώσουμε ένα τέτοιο βαθύ δράμα, τέτοιο βίωμα, παρά μόνο ως… αφήγημα, σαν παραμύθι!
Γιαυτό επιμένω πως μπερδεύομαι. Η αλήθεια και ο μύθος διαχωρίζονται από μια λεπτή διαφανή κλωστή. Ό,τι συμβαίνει στους εμπόλεμους τόπους δεν μπορούμε να το διανοηθούμε και δυσκολευόμαστε να το πιστέψουμε. Όχι ότι το θυμικό μας, ως λαού, δεν έχει τέτοιες μνήμες. Αν «ψάξουμε» στις δεκαετίες ’20, ‘30 και ’40, θα δούμε ότι υποστήκαμε παρόμοιες ταλαιπωρίες, αλλά οι αμυντικοί μηχανισμοί των ανθρώπων «αποσύρουν» τέτοια σκληρά συμβάντα και τα αντικαθιστούν με… ευχάριστα.
Δεν είναι πρωτότυπο ούτε νέο, το να εξιστορήσω κι εγώ τον Γολγοθά αυτού τού άτυχου κόσμου, που έχει χάσει τη γη κάτω από τα πόδια του. Γυναικόπαιδα, βιασμοί, καταστροφές, πνιγμοί, κακουχίες, θάνατοι, είναι το τοπίο τους. Θαρρείς και ξέφυγαν από την κόλαση. Βίωσαν και βιώνουν το απίστευτο και οι διηγήσεις τους, το προσωπικό τους αφήγημα, είναι η άλλη πτυχή των παραμυθιών. Φαίνεται πως τα σύγχρονα αφηγήματα θα υποκαταστήσουν τα πιο σκοτεινά παραμύθια, και οι δυνάμεις των γνωστών μύθων- δράκοι, μάγισσες και ξωτικά- θα αντικατασταθούν από πραγματικά ονόματα και υπαρκτές δυνάμεις τού κακού.
Όμως, τα παραμύθια κι ευτυχώς, θα συνεχίζουν να γοητεύουν και να παρηγορούν τα παιδιά πάσης ηλικίας. Όλοι είμαστε πρόθυμοι να ενδώσουμε σε ό,τι μας γοητεύει, έστω και αν τα παραμύθια, δεν μπορούν να παραμένουν τρυφερά, εξιστορώντας το σύγχρονο παγκόσμιο δράμα…