Σε προηγούμενο άρθρο μου είχα προσπαθήσει να προειδοποιήσω για τις πολιτικές εκτροπές που εγκυμονεί ο λαϊκισμός του ΣΥΡΙΖΑ. Φαίνεται ότι το μήνυμα δεν ήταν καθαρό, και σε αυτό ίσως φταίει η ακυριολεξία μου που πήγαζε από την διάθεσή μου να τα ειπώ μαλακά. Γιαυτό επανέρχομαι με πιο ξεκάθαρες κουβέντες.

Πλούσια είναι η διεθνής βιβλιογραφία που αποδείχνει το πώς όλες οι κατά καιρούς ηγεμονεύσασες ιδεολογίες στην νεώτερη εποχή μας στη Δύση, προέκυψαν από διαφορετικές συνθέσεις παραδοχών, ηθικών αρχών και φαντασιακών κοινοτήτων που έσπειραν στην Δυτική κοινωνία δύο μεγάλα ιδεολογικά ρεύματα: Ο φιλελευθερισμός και ο Μαρξισμός. Οι συνδυασμοί που προέκυψαν είναι από σωτήριοι έως κτηνωδώς καταστροφικοί. Αλλά είναι όλοι χτισμένοι περίπου με τα ίδια «υλικά» και διαφέρουν μόνο κατά το σύστημα συνδυασμού και ολοκλήρωσής τους. Το αξιοπρόσεκτο είναι, ότι από την σοσιαλδημοκρατία μέχρι τον Λενινισμό, τον Σταλινισμό, τον Ναζισμό και τον Φασισμό όλες οι ιδεολογικές πλατφόρμες έχουν συντεθεί με τα ίδια περίπου ιδεολογικά στερεότυπα. Η σύνθεσή τους μόνο διαφέρει, που συνεπάγεται διαφορετικές ερμηνείες των ίδιων εννοιών μέσα σε διαφορετικά, όμως, συμφραζόμενα. Ο συνδυασμός των στερεοτύπων, δυστυχώς, δεν έχει γίνει απλώς με την δουλειά κάποιων πολιτικών και άλλων ελίτ για να μπορούμε εύκολα να ανιχνεύουμε τους εκάστοτε «ενόχους». Οι δημόσιοι διανοούμενοι προσφέρουν την πνευματική συμβολή του, αλλά τελικά η σύνθεση γίνεται από την ίδια την κοινωνία με τις δικές της δυναμικές. Έτσι, τελικά, η σφυρηλάτηση ιδεολογιών γίνεται πάντα με την αλληλεπενέργεια ορισμένων «πνευματικών» εκ των άνω κατασκευών, από τη μία και από την άλλη με στέρεα εμπεδωμένες στάσεις και αντιλήψεις στην κοινωνία που έχουν εμπεδωθεί a priori. Οι περισσότερες από τις τελευταίες προέκυψαν από κατακερματισμένες εκτιμήσεις και ερμηνείες της έννοιας του «ομαδικού συμφέροντος» που διαμορφώθηκαν περίπου αυθόρμητα μέσα από το πολιτικό παιχνίδι και εκφράστηκαν από μεγάλες ομάδες του πολιτικού σώματος. Το «ομαδικό συμφέρον» είναι εύκολο να διατυπωθεί για να εκφράσει την αίσθηση αλληλεγγύης ανάμεσα στα μέλη διαφόρων διακριτών συλλογικοτήτων: Κοινωνικές τάξεις, επαγγελματικές ομάδες, γλωσσικές μειοψηφίες ή πλειοψηφίες κ.ο.κ. Η αξιοποίηση αυτού του εργαλείο «συλλογικοποίησης» εξαρτήθηκε πάντα από τους στρατηγικούς στόχους κάποιων πολιτικών, θρησκευτικών ή πολιτισμικών ελίτ. Έτσι, η αγάπη για την πατρίδα ενώνει κάτω από τις φτερούγες της τον «λαό» όπως τον φαντάστηκε ο Περικλής στο Λόγο του, αλλά σε άλλα συμφραζόμενα εξάπτει την ρατσιστική φαντασία των Ναζί, που θυμούνται την καταγωγή της ράτσας από τα βαθύσκιωτα δάση του Βορρά. Διδαγμένοι σήμερα από τα τραύματα της ιστορίας, πρέπει να στεκόμαστε με μεγάλη επιφύλαξη μπροστά στις ξεκάρφωτες εξαπολύσεις τέτοιων πολιτισμικών και ιδεολογικών κατηγοριών που γίνονται για να εξυπηρετήσουν ψηφοθηρικές ανάγκες της στιγμής.

Αυτό σημαίνει ότι, όταν μερικές παρατάξεις σπέρνουν αλόγιστα και ξεκάρφωτα τα ιδεολογήματα που τις συμφέρουν ευκαιριακά, δεν ξέρουν πόση ζημιά μπορεί να κάνουν μακροπρόθεσμα αφενός από τον τρόπο που το κοινό θα τα εκλάβει και θα τα ερμηνεύσει και από τη άλλη από τον τρόπο με τον οποίο κάποιοι άλλοι θα εκμεταλλευτούν τα ίδια αποσπασματικά ιδεολογήματά τους και θα τα ανασυνθέσουν μέσα σε εντελώς διαφορετικά συμφραζόμενα. Είναι σαν τα συνθήματα σε μαζικές εκδηλώσεις: Αθώα φαινομενικά συνθήματα μπορεί να οδηγήσουν σε οχλοκρατικές καταστροφές για τις οποίες στη συνέχεια οι εκφραστές των συνθημάτων μπορεί να μετανιώνουν, αλλά θα είναι αργά. Αυτό που προσπάθησα να εκφράσω στο προηγούμενο άρθρο μου είναι ακριβώς ο φόβος, ότι μερικά ιδεολογικά «τούβλα» που συστηματικά εκτοξεύει ο ΣΥΡΙΖΑ στις τζαμαρίες μας, στο τέλος υπάρχει κίνδυνος να γίνουν οικοδομικά υλικά για την κατασκευή μιας ηγεμονεύουσας ολοκληρωτικής ιδεολογίας με τις αποτρόπαιες πολιτικές συνέπειες που μια τέτοια εξέλιξη μπορεί να έχει για την κοινωνία μας. Ας δούμε, λοιπόν, μερικά από τα «τούβλα» αυτά και ας επισημάνουμε τους πιθανούς οικοδόμους που έχουν κάθε συμφέρον να τα αξιοποιήσουν υπέρ των δικών τους ολοκληρωμένων σχεδίων και σκοπών.

Για την συλλογή παραδειγμάτων ιδεολογικής σύγχυσης που ευνοεί τον ολοκληρωτισμό, δεν έχει παρά να περιδιαβάσει κανείς τους ανά την χώρα καφενέδες (και καφετέριες) και να παρακολουθήσει πολιτικές συζητήσεις πάνω στην επικαιρότητα. Αυτή η μέθοδος υποκαθιστά την (περιέργως) ελλείπουσα εμπειρική έρευνα και τις συστηματικές έρευνες ερωτηματολογίου. Στους καφενέδες, λοιπόν, είναι πάμπολες οι περιπτώσεις που αδυνατεί κανείς να αντιληφθεί σε ποια ιδεολογική παράταξη ανήκουν οι συνδιαλεγόμενοι, πέραν της μανιχαϊστικής διάκρισης ανάμεσα σε μνημονιακούς και αντιμνημονιακούς. Καλή εικόνα των επαπειλουμένων κινδύνων από ανεξέλεγκτες συνθέσεις φαινομενικά αθώων ιδεολογημάτων μπορεί να πάρει επίσης κάποιος και από την προσεκτική ανάλυση των διαχρονικών στοιχείων τόσο του Ευρωβαρόμετρου, όσο και ορισμένων εξαιρετικά ενδιαφερουσών (αλλά ελάχιστων) ερευνών και δημοσκοπήσεων. Ήδη ο μανιχαϊσμός που πρωτοέσπειραν η Νέα Δημοκρατία και τα σύμπαντα κόμματα που αντιπολιτεύονταν τότε την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, κατασκεύασε μια πολιτική κατηγορία που αποτελεί θρυαλλίδα στα θεμέλια της διαβουλευόμενης δημοκρατίας: Χώρισε την κοινωνία σε προδότες και εθνικιστές ! Κάλυψε την ουσία της προσφυγής στην τριμερή βοήθεια, απέκρυψε τον πραγματικό στόχο της και μετέθεσε την πολιτική αντιπαράθεση σε διχαστικές κορώνες που καλλιεργούν ανορθολογικές αντιλήψεις σαν εκείνες που χρειάζεται κάθε ολοκληρωτισμός για να στήσει το μαγαζί του. Γιατί βασικό χαρακτηριστικό των πάσης φύσεως ολοκληρωτισμών είναι ακριβώς ο μανιχαϊσμός, δηλαδή η άτεγκτη διάκριση των πολιτών σε οπαδούς του «προφανούς» κοινού συμφέροντος ή της αδιαμφισβήτητης «ορθής πίστης» με τρόπο που να εκβάλλει κάθε σκέψη πλουραλισμού θέσεων και αντιλήψεων που θεμελιώνουν την όπια δημοκρατική προσδοκία. Στα πλαίσια αυτού του ειδεχθούς τεχνάσματος, οι υπερασπιστές του «προφανούς» κοινού συμφέροντος ή της «ορθής πίστης» μπορούν άνετα να σφάξουν τους εχθρούς χωρίς καμία τύψη και ενοχή. Το έργο το έχουμε με φρίκη ξαναδεί.

Θεμελιακό μήνυμα του μνημονιακού μανιχαϊσμού είναι η αναστροφή της λογικής ερμηνείας τη κρίσης που περνάμε. Για τους αντιμνημονιακούς, η κρίση είναι προϊόν του «μνημονίου» και όχι το μνημόνιο συνέπεια του πυρήνα της κρίσης. Με αυτή την παράλογη αντιστροφή της αιτιακής αλυσίδας, η κοινωνία ξεθεμελιώνεται από την πολιτική διαβούλευση και σέρνεται σε μια ομιχλώδη μεταφυσική ρητορική, όπου αναπόφευκτα θα ανθήσουν κάθε είδους συνομωσιολογίες, αναγωγισμοί σε κάποιες τελικές αιτίες και λαϊκιστικές υπερβολές. Λογική συνέχεια αυτής της αφήγησης, είναι η απαγγελία κατηγορίας εναντίον εκείνων που μας «υποδούλωσαν» για δικούς τους σκοπούς και έτσι η κατασκευή του απαραίτητου αποδιοπομπαίου τράγου που χρειάζονται όλοι οι ολοκληρωτισμοί για να υπνωτίσουν το κοινωνικό σώμα. Για τους Λενινιστές ο εχθρός ήταν οι κουλάκοι και οι αστοί, για τους Ναζιστές οι Εβραίοι, για τους Φασίστες οι εκφυλισμένοι οπαδοί της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Τώρα για τους αντιμνημονιακούς εχθρός είναι «Μερκελική Ευρώπη», οι προδότες και κουϊσλιγκ που πούλησαν την πατρίδα στα συμφέροντα των τοκογλύφων δανειστών και η Ευρωπαϊκή Ένωση που μας περιορίζει την εθνική ανεξαρτησία μας.

Ας προσέξουμε μια λεπτομέρεια επί του προκειμένου: Όταν η Νέα Δημοκρατία άφησε επιτέλους τον αντιμνημονιακό λόγο της, άραγε σε ποιών τα χέρια απέμεινε τελικά ο μνημονιακός μανιχαϊσμός: Σύριζα, Ανεξάρτητοι Έλληνες και Χρυσή Αυγή! Τυχαίο; Δεν νομίζω. Σε επίπεδο καφενείου – και δεν το εννοώ μειωτικά- αυτό που έχει μείνει είναι η ταύτιση της θέσης των οπαδών και των τριών ανόμοιων (ας πούμε) παρατάξεων. Το κοινωνικό σώμα, σε έκταση πάνω από το 70% έχει ζυμωθεί με μια ιδεολογική κατασκευή που είναι εξ ίσου κατανοητή από την «αριστερά» του ΣΥΡΙΖΑ μέχρι την νεοναζιστική φατρία του Μιχαλολιάκου. Μεγάλη επιτυχία της αριστεράς, μα την αλήθεια που θέλει να πρωτοστατεί σε αυτή την επικίνδυνη ιδεολογική θολούρα!

Να θυμηθούμε μια παραλληλία του μεσοπολέμου; Που στηρίχθηκε ο Ναζισμός για να παρασύρει την πλειοψηφία να τον φέρει με εκλογές στην κυβέρνηση; Ακριβώς στον σοβινιστικό πατριωτισμό, την εξωτερική απειλή (για τις επανορθώσεις του πρώτου πολέμου), την φθοροποιό δράση του εσωτερικού προδοτικού εχθρού, δηλαδή των Εβραίων και την ενότητα συμφερόντων που υποστασιοποιήθηκε στο όνομα του ενιαίου γερμανικού λαού πέρα από τάξεις και άλλες κοινωνικές κατηγοριοποιήσεις. Μήπως βλέπουμε κάποιες αναλογίες; Στα καφενεία, δυστυχώς, τις έχω δει και έχω φρικιάσει καθώς συνειδητοποιώ ότι η ιντελιγκέντσιά μας αφήνει αυτά τα άνθη της κόπρου να ανθίζουν ανεμπόδιστα. Επιμένει στην αυταρέσκειά της που εξαντλείται σε ημερίδες και συνέδρια με συμμετοχή ενός προσημειωμένου περιορισμένου κοινού. Το καφενείο, όμως, κάνει την μεγάλη ιδεολογική ζύμωση! Και εκεί ο ορθολογισμός είναι απών.

Πάμε παρακάτω. Υπάρχουν και πληθώρα άλλων «παραδοχών» που καλλιεργούνται με διαφορετικές μεν προσδοκίες, αλλά που εν τέλει διαμορφώνουν μια λαϊκή ιδεολογική πλατφόρμα που δίνει ατού στους ολοκληρωτισμούς. Πρώτη και καλλίτερη είναι καλλιέργεια της αχαλίνωτης βουλησιαρχίας στην διαπραγμάτευση με τους εταίρους (που μετατρέπουμε σε αντιπάλους/εχθρούς). Καλλιεργείται συστηματικά από τον ΣΥΡΙΖΑ (και τους εκ των πραγμάτων συμμάχους του) η αντίληψη ότι αν δεν πετύχαμε τα μέγιστα από τους δανειστές μας, αυτό οφείλεται στην δουλικότητα των διαπραγματευτών μας, οι οποίοι δεν είχαν την αποφασιστική θέληση να παίξουν σκληρά το παιχνίδι. Ποιο παιχνίδι; Δεν έχει σημασία η ουσία της όποιας διαπραγμάτευσης, παρά μόνο μετράει η αποφασιστικότητά μας: Στην ανάγκη, να εκβιάσουμε να πούμε και να απειλήσουμε όπως ο Σαμψών ότι «ας χαθούμε μαζί με τους αλλοφύλους». Έτσι, η πολιτική μετατρέπεται σε παιχνίδι τραμπούκων και εκπαιδεύεται αναλόγως το κοινό. Η διαπραγμάτευση και διαβούλευση με κανόνες και αντίληψη ισορροπημένων λύσεων θεωρείται δειλία και προδοσία. Στη κρίσιμη στιγμή, όμως, μια τέτοια πολιτική κουλτούρα ποιους θα ευνοήσει; Μα προφανώς τους …. Μελανοχίτωνες, γιατί αυτοί είναι οι πιο τραμπούκοι από όλους και ξέρουν καλλίτερα την τέχνη! Την ίδια κουλτούρα, ως στοιχείο ηγεμονεύουσας ιδεολογίας, καλλιεργούσαν και τα γιαουρτώματα, η διάλυση αντιφρονούντων και οι βιαιοπραγίες εναντίον πολιτικών αντιπάλων που συστηματικά χρησιμοποιήθηκαν ως μέσα από τον «κινηματικό ΣΥΡΙΖΑ» και επιβιώνουν ακόμη στα πανεπιστήμιά μας. Ποιόν ωφελεί τελικά η εμπέδωση αυτής της μορφής βίας στο πολιτικό παιχνίδι; Μα προφανές δεν είναι, ότι οι αφιονισμένοι ολοκληρωτικοί όλων των αποχρώσεων θα βρουν κάποια στιγμή το σημείο πολιτικής σύμπτωσής τους; Ξεχάσαμε ότι τόσο το Ναζιστικό Κόμμα, όσο και το Φασιστικό τροφοδοτήθηκαν κατά κύριο λόγο από μάζες που λίγο πριν δήλωναν ότι ανήκαν στην αριστερά και στο σοσιαλιστικό κίνημα;

Άλλο σκαλοπάτι για να περπατήσει ο φασισμός, είναι η κορπορατίστικη εκτροπή του συνδικαλισμού. Οι Φωτόπουλοι είναι χαρακτηριστικές μορφές συντεχνιακών ηγετών που στοιχήθηκαν πρόθυμα στις φάλαγγες του Μουσολίνι πριν καν εξαγγείλει την κορπορατίστικη πολιτική φιλοσοφία του. Εδώ δεν πρόκειται για την ολοκληρωτική άποψη που εκφράζεται με το γνωστό σύνθημα του ΚΚΕ «δίκαιο είναι το δίκιο του εργάτη». Πρόκειται για την αντίληψη της συνδιοίκησης που στηρίζεται πάνω στην άποψη ότι το συνδικάτο είναι συνιδιοκτήτης των δημόσιων επιχειρήσεων. Με την αντίληψη αυτή, το συντεχνιακό κράτος μπορεί κάλιστα να στηθεί αρκεί να επιβληθεί ο κρατικός έλεγχος του κράτους πάνω και στις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Δεν χρειάζεται αλλαγή ιδιοκτησιακού καθεστώτος. Όσο εμπεδώνεται η αντίληψη αυτή, τόσο το κοινωνικό σώμα εξοικειώνεται με τον κορπορατισμό του φασισμού. Στη κρίσιμη στιγμή, ο φασισμός θα δρέψει του καρπούς του «δημοκρατικότατα».

Αλλά, μήπως και η δαιμονοποίηση της αγοράς και της κερδοφορίας, δεν παγιώνει μια ανορθολογική εχθρότητα προς τον ορθολογισμό της παραγωγής; Όλα στο κράτος και δημόσια, μοιάζει να κηρύττει ο ΣΥΡΙΖΑ, αφού η αγορά δημιουργεί προβλήματα. Η αναθεωρητική θέση ότι η αγορά μπορεί και πρέπει να ρυθμιστεί με πολιτικά μέσα, αρκεί να μη καταργηθεί στην ουσία της, δεν κουβεντιάζεται στους καφενέδες. Οι απλοί άνθρωποι ακούν σε απλές λύσεις και κουβέντες. Έτσι οι απλοί άνθρωποι γίνονται οπαδοί, ενώ ο δρόμος για να γίνουν πολίτες με κριτικό πνεύμα, είναι πολύ δύσκολος και κανείς δεν τον φροντίζει. Ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΚΕ έχουν περάσει σε μεγάλη έκταση τη θέση τους ότι το Κράτος τα μπορεί όλα. Αρκεί να αλώσουμε το Κράτος. Αλλά η θέση αυτή δεν στρώνει, απλούστατα, το χαλί στον Λενινιστικό κρατισμό και δεν οδηγεί κατ’ ευθείαν στον Σταλινικό ολοκληρωτισμό; Και αυτός ο κρατισμός δεν γεφυρώνεται εξ ίσου εύκολα με την φασιστική και ναζιστική αντίληψη του υπερ-κράτους; Εναλλακτικά, δεν ανοίγει δρόμους για την «κατανόηση» του φασιστικού κορπορατισμού; Και εναλλακτικά πάλι, δεν προετοιμάζει τις ψυχές για να δεχτούν την ιδέα του ολοκληρωτικού κράτους που στέκεται πάνω από την κοινωνία, θέση που υλοποίησε ο Ναζισμός με το πρόσχημα της σωτηρίας του Γερμανικού Έθνους; Τώρα θα είναι για να σωθεί το Έθνος των Ελλήνων!

Δεν χρειάζονται άλλα παραδείγματα, παρόλο που υπάρχουν πολλά ακόμη. Γίνεται εύκολα κατανοητό, ότι με την ανέμελη και καιροσκοπική υποστήριξη θέσεων και αντιλήψεων, που μπορεί, κάλλιστα, να συναθροιστούν σε ολοκληρωτικές ιδεολογίες, οι ασκούντες την πρακτική αυτή προετοιμάζουν τον έδαφος για τον ολοκληρωτισμό, ανεξάρτητα από τις προθέσεις τους. Η κοινωνία διαμορφώνει την ηγεμονική ιδεολογία όχι κατ’ εντολή, αλλά με την δική της δυναμική και δυνατότητα να συνθέτει ιδεολογίες μέσα από εγκατεστημένες κοινές αποσπασματικές πεποιθήσεις. Έτσι προέκυψαν οι ολοκληρωτισμοί μέσα από τον κατακερματισμό των πολιτικών αξιών της νεωτερικότητας, όταν οι δυνάμεις του ορθολογισμού δεν κατάφεραν να προλάβουν με τις δικές τους πειστικές ολοκληρώσεις.

Να γιατί θεωρώ επικίνδυνο τον αριστερό οπορτουνισμό του ΣΥΡΙΖΑ και να γιατί, για τον ίδιο λόγο, εκτιμώ ότι είναι ώρα της σοσιαλδημοκρατίας να πετύχει την δική της ολοκλήρωση αποφεύγοντας τα σφάλματα και την αναποφασιστικότητα του μεσοπολέμου που εξέθρεψε τρείς ταυτόχρονα ολοκληρωτισμούς. Δεν είναι υποτιμητικό για τους διανοουμένους του δημοκρατικού και σοσιαλιστικού τόξου, να κατέβουν στους καφενέδες για να διαπιστώσουν πως συντίθεται η νέα ηγεμονική ιδεολογία ερήμην τους. Ίσως τότε αντιληφτούν πως πρέπει να ενεργήσουν για να παίξουν τον ρόλο τους και όχι απλώς για να εξασφαλίσουν κάποιο άλλοθι για τα όσα μπορεί να συμβούν.