«Εκείνα τα χρόνια ο καθένας από εμάς αντλούσε δύναμη από την κοινή ανάταση της εποχής και μεγάλωνε την προσωπική του αυτοπεποίθηση χάρη στη συλλογική αυτοπεποίθηση που επικρατούσε. Αχάριστοι όπως είμαστε όμως εμείς οι άνθρωποι, ίσως να μη συνειδητοποιούσαμε τότε πόσο γερά μάς έσπρωχνε το κύμα. Αλλά όποιος έζησε την εποχή της παγκόσμιας αυτοπεποίθησης ξέρει ότι από τότε και μετά όλα είναι πισωγύρισμα και θλίψη». Οι φράσεις αυτές του Στέφαν Τσβάιχ, ενδεικτικές και της προσωπικής του απογοήτευσης σε μια σκοτεινή εποχή, αντικατοπτρίζουν και σήμερα με τον καλύτερο τρόπο την κατάσταση που ζούμε. Υστερα από μια, σχετικά μακρά, ιδιαίτερα για την Ελλάδα, περίοδο ευημερίας, ατομικής και συλλογικής, φτάσαμε στο άλλο άκρο: ένα κύμα αμηχανίας, ανέχειας και κυρίως ατομικής και συλλογικής απογοήτευσης τείνει να διαλύσει κάθε κοινωνικό ιστό, κάθε πτυχή της οικονομικής και κυρίως της κοινωνικής ζωής. Εχει διαρραγεί πια κάθε δεσμός εμπιστοσύνης, τόσο προς τους θεσμούς όσο και προς τις δυνατότητές μας να ξεφύγουμε από τη δίνη της κρίσης. Κλεισμένοι στον μικρόκοσμό μας, προσπαθεί ο καθένας να επιβιώσει με όποιον τρόπο μπορεί, καθώς δεν έχει εμπιστοσύνη ούτε στους πολιτικούς ούτε, ακόμη χειρότερα, σε κανέναν θεσμό συλλογικής διεκδίκησης.

Η εγκατάλειψη του «εμείς» και η καταφυγή στο «εγώ» δεν αποτελούν όμως διέξοδο. Οσο κι αν έχουν καταρρεύσει οι ιδεολογίες, όσο κι αν υποχωρούν λόγω και της κρίσης οι αντιλήψεις και οι ελπίδες για έναν δικαιότερο κόσμο, ατομική σωτηρία δεν υπάρχει. Η προσωπική χειραφέτηση σε μεγάλο βαθμό συνδέεται και με τη συλλογική χειραφέτηση. Η εξ ύψους σωτηρία μπορεί να αποτελεί το καταφύγιο των απελπισμένων, αλλά δεν πρόκειται να μας απαλλάξει από τα μίζερα προβλήματα της καθημερινότητάς μας, ούτε μπορεί να μεταθέσει τις δικές μας ευθύνες για ένα καλύτερο μέλλον σε κάποιους ορατούς ή αόρατους σωτήρες. Μπορεί οι θρησκείες να θεωρούν ότι η παρουσία μας στη Γη αποτελεί απλώς τον προθάλαμο του Παραδείσου ή της Κόλασης, αλλά, δυστυχώς ή ευτυχώς, εμείς διαμορφώνουμε τους κανόνες της ζωής μας, εμείς με τις πράξεις και τη θέλησή μας καθορίζουμε τον παράδεισο ή την κόλαση που θέλουμε να ζήσουμε.

Προφανώς η κρίση δεν είναι ο καλύτερος σύμβουλος για να ανασυντάξεις τη ζωή σου, για να υπερβείς την ατομική βούληση, για να αντιληφθείς την αξία της συλλογικότητας και της κοινωνικής αλληλεγγύης. Ούτε είναι αρκετές κάποιες εξάρσεις αλληλεγγύης για να αφυπνιστούμε. Η δικαιολογημένη δυσπιστία και απογοήτευσή μας απέναντι σε πολιτικούς και κόμματα, απέναντι σχεδόν σε κάθε θεσμό κοινωνικής και πολιτικής στράτευσης, δεν μπορεί να μας οδηγεί στην αναζήτηση ατομικών διεξόδων ή, ακόμη χειρότερα, στην ανοχή σε λαϊκισμούς, ακραίους εθνικοπατριωτισμούς και μισαλλοδοξίες. Μεταξύ απόγνωσης και ευδαιμονίας, υπάρχει και θα υπάρχει ένας διαρκής αγώνας, μια αέναη σύγκρουση. Και, δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν μπορούμε να ελπίζουμε σε κανέναν επίγειο μεσσία, που θα μας λυτρώσει, παρά μόνο στη συλλογική μας ευαισθησία και αυτοπεποίθηση…