Η απλουστευτική ανάλυση της ελληνικής ελίτ βρίσκει ένθερμους οπαδούς, έτοιμους να λοιδορήσουν τον κόσμο που αγάπησαν.

.

Η κρίση οδήγησε πολλούς πολιτικά ενεργούς προοδευτικούς ανθρώπους σε ένα είδος μεταμέλειας και εξιλέωσης απέναντι σε μια μακρά λίστα αμαρτιών, που χρεώθηκαν όλες στη Μεταπολίτευση. Από μήτρα ομαλότητας και δημοκρατίας και, όπως εύστοχα έχει παρατηρήσει ο Κ. Τσουκαλάς, νέα εποχή στην οποία οι ιδεολογικές και πολιτισμικές συνέπειες του Εμφυλίου τελείωσαν, η Μεταπολίτευση έλαβε για πολλούς, με την επέλαση της κρίσης, το γκρίζο χρώμα μιας περιόδου γενικευμένης διαφθοράς, ηθικής παρακμής, πολιτισμικού εκπεσμού, λαϊκιστικής ασυδοσίας και πολιτικής απαξίωσης. Από λυτρωτική δημοκρατία που, αβέβαιη αρχικά, σταθεροποιείται απέναντι στις απειλητικές αυταρχικές εκτροπές και ωριμάζει, μετατράπηκε σε Σόδομα και Γόμορρα, όπου εμπλέκεται ένοχα το σύνολο της κοινωνίας.

.

Έτσι, το τέλος της Μεταπολίτευσης, για το οποίο οι σάλπιγγες αρκετών αναλυτών είχαν επανειλημμένα σημάνει, και οι σχετικές διαφωνίες περί του εάν η Μεταπολίτευση επρόκειτο για στιγμιαία αλλαγή πολιτεύματος ή προεκτεινόταν στις επόμενες δεκαετίες, σφραγίστηκαν επιτέλους από την άφιξη της κρίσης. Η κρίση παρουσιάστηκε ως τιμωρία αλλά και ως κάθαρση, αφού οι μετανοούντες μπορούν να θεωρηθούν πια καθαροί απέναντι σε όσους συνεχίζουν να είναι προσκολλημένοι στην κοινωνική ανάλυση. Η Θάτσερ θα χαίρεται στον τάφο της την ανανέωση του πρωτοκόλλου κατάργησης της κοινωνίας.

.

Αυτό το ρεύμα της ελληνικής ελίτ δεν επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στην κριτική αποτίμηση αυτού του παρελθόντος, άρα και απέναντι στον τρόπο που λειτούργησαν οι θεσμοί, που συγκροτήθηκαν αλλά και παραβιάστηκαν οι κοινωνικές συμφωνίες, που ενσωματώθηκαν προνόμια και δημιουργήθηκαν παρακάμψεις, εντέλει απέναντι στο πλαίσιο των κοινωνικών και πολιτικών συγκρούσεων αλλά αναπτύσσει ένα ψυχόδραμα. Αρνείται επίμονα αυτό που έζησε, τον τρόπο που έδρασε –ιδεολογικά, πολιτικά, κοινωνικά– και τους καλεί όλους σε αυτή την τελετή της απαρηγόρητης πολιτικής και, κατεξοχήν, πολιτισμικής μεταμέλειας. Οδηγείται να σκιαγραφεί τον «Έλληνα» και τα οιονεί ανθρωπολογικά του χαρακτηριστικά ως γενεσιουργό αιτία μιας μοιραίας έκπτωσης. Προβάλλει, έτσι, ο γνωστός πολιτισμικός πεσιμισμός που εκφράζεται με διαφωτιστικό και εκπολιτιστικό λόγο, σε αδυναμία συμφιλίωσης και διαλόγου με την πραγματικότητα. Η άρνηση αυτού του ρεύματος της ελίτ να δει τις τέσσερις δεκαετίες της Μεταπολίτευσης σταθμίζοντας και αποτιμώντας τις κρίσιμες στιγμές των αποφασιστικών συγκρούσεων (και) ως δικές της στιγμές, την οδηγεί στην απώλεια του σημερινού διακυβεύματος.

.

Αλλά υπάρχει σήμερα διακύβευμα σημαντικότερο από την αναδιαπραγμάτευση για την κοινωνική και πολιτική συμμετοχή με την οποία θα πετύχουμε μια κοινωνία πιο παραγωγική και πιο δίκαιη; Και πώς είναι δυνατό να σκεφτούμε το σήμερα χωρίς τα βιώματα του χτες; Η αποτίμηση του συμβολικού κεφαλαίου που έχουμε ώς τώρα κερδίσει ως κοινωνία, τα τραύματα, οι απώλειες, η αμηχανία απέναντι σε φαινόμενα που αποσιωπούμε, οι φόβοι, τα στερεότυπα, οι προσδοκίες, οι αποφασιστικές ανατροπές στις οποίες πρέπει να προχωρήσουμε, δεν είναι άραγε τα υλικά που διαθέτουμε για να συμφιλιωθούμε με το παρελθόν και να αναζητήσουμε έναν πιο παραγωγικό τρόπο λειτουργίας;

.

Όπως γράφει ο Σατωβριάνδος, κάθε άνθρωπος φέρνει μέσα του έναν κόσμο σύνθετο απ’ όλα όσα είδε και αγάπησε και στα οποία επιστρέφει αδιάκοπα, ενώ ταυτόχρονα διατρέχει και φαίνεται να κατοικεί έναν ξένο κόσμο. Ναι, φτάνει να έχει την τόλμη να βιώσει κάτι τέτοιο και να μην υποκύπτει στο σοκ της κρίσης, που τον οδηγεί να κατοικεί απλώς έναν ξένο κόσμο. Όσο κι αν τα απλουστευτικά σχήματα βρίσκουν σήμερα πιο εύκολα ένθερμους οπαδούς, έτοιμους να λοιδορήσουν τον κόσμο που αγάπησαν και να κατοικήσουν έναν ξένο κόσμο ωσότου, μετανοημένοι ξανά, τον απαρνηθούν κι αυτόν, αξίζει να δει κανείς τη Μεταπολίτευση σαν μια σύνθετη περίοδο μέσα στην οποία η χώρα και η κοινωνία χάραξαν δημοκρατική πορεία, αντιμετώπισαν εσωτερικές συγκρούσεις, ανασυγκρότησαν τη σχέση τους με το παρελθόν και το παρόν και, παράλληλα, οι πολίτες διαπραγματεύτηκαν την ιδεολογική τους τοποθέτηση, την ταυτότητα και τη στάση τους στο ευρύτερο ευρωπαϊκό περιβάλλον. Ήταν μια μακροχρόνια περίοδος αναζήτησης των τρόπων οικοδόμησης της δημοκρατίας, που ξετυλίγεται μέσα από πολλές εσωτερικές φάσεις και ανακατατάξεις σε όλα τα πεδία, από την οικονομία ώς τη διακυβέρνηση και την κουλτούρα. Όσοι θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι όλα αυτά τα χρόνια ήταν σαν να περάσαμε από τη βαρβαρότητα στην παρακμή χωρίς να γνωρίσουμε τον πολιτισμό, μάλλον αντιλαμβάνονται τον πολιτισμό με αναχρονιστικό και απελπιστικά συντηρητικό τρόπο. Το πεδίο των ιδεών, ρευστό πάλι σήμερα, ανοιχτό σε ρεύματα, αχαρτογράφητο ακόμη και ανιεράρχητο αποτελεί μια πολιτισμική πρόκληση παρόμοια μ’ εκείνη που προκάλεσε η πρώτη φάση της Μεταπολίτευσης.

.

Η έντονη κυκλοφορία συμβολικών νοημάτων που αναμετριούνται σε μια εξαιρετικά δύσκολη αλλά πυκνή σε αλλαγές περίοδο, θα οδηγήσει σε συγκρούσεις για την ανασυγκρότηση του πολιτισμικού πεδίου, του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε την κοινωνία και τον εαυτό μας μέσα σ’ αυτήν.