Το Gellerup, μια συνοικία στο δυτικό Άαρχους της Δανίας, έχει χαρακτηριστεί ως «σκληρό γκέτο» σύμφωνα με τον αμφιλεγόμενο «νόμο περί γκέτο» που ψηφίστηκε το 2018. Ο νόμος αυτός κατηγοριοποιεί περιοχές με βάση πέντε παράγοντες: ανεργία, εγκληματικότητα, εκπαίδευση, εισόδημα και το ποσοστό των «μη δυτικών» μεταναστών. Όταν μια περιοχή πληροί δύο από τους τέσσερις πρώτους παράγοντες και έχει υψηλό ποσοστό «μη δυτικών» μεταναστών, χαρακτηρίζεται ως γκέτο, με αποτέλεσμα ο δήμος να μπορεί να μειώσει το ποσοστό των κοινωνικών (εργατικών) κατοικιών στο 40%.

Από την εφαρμογή του νόμου, πολλοί κάτοικοι του Gellerup έχουν εκδιωχθεί, καθώς τα σπίτια τους προορίζονται για κατεδάφιση, ώστε να χτιστούν νέα κτίρια με μοντέρνα εμφάνιση για να προσελκύσουν νέους κατοίκους. Ωστόσο, ο νόμος έχει επικριθεί γιατί εστιάζει στην αλλαγή των στατιστικών δεδομένων και όχι στην επίλυση των βαθύτερων κοινωνικών προβλημάτων. Επιπλέον, η έμφαση στους «μη δυτικούς» μετανάστες έχει χαρακτηριστεί ως «τραγελαφική» και έχει επικριθεί ότι ενισχύει τον στιγματισμό και την κοινωνική απομόνωση.

Τον περασμένο Νοέμβριο, ο γενικός εισαγγελέας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου εξέδωσε γνωμοδότηση, κρίνοντας τον νόμο ως «άμεση διάκριση». Η τελική απόφαση του Δικαστηρίου αναμένεται την άνοιξη του 2025 και θα έχει σημαντικές επιπτώσεις για όλες τις περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως γκέτο στη Δανία.

Η Helle Hansen, μια από τους παλιούς κατοίκους του Gellerup, εκφράζει την αντίθεσή της στην εκδίωξη των κατοίκων και την έλλειψη δημοκρατικής διαδικασίας στη λήψη αποφάσεων. Τα σχέδια ανακαίνισης της περιοχής ξεκίνησαν το 2010 με τη συμμετοχή των κατοίκων, αλλά ο νόμος περί γκέτο επιτάχυνε τις αλλαγές χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι απόψεις των ντόπιων. Πολλοί κάτοικοι αντιστάθηκαν στην εκδίωξη, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.

Η υπόθεση του Gellerup και η γνωμοδότηση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου αναδεικνύουν τις αρνητικές συνέπειες των πολιτικών που εστιάζουν στον στιγματισμό και την εκδίωξη, αντί στην κοινωνική ενσωμάτωση. Η απόφαση του Δικαστηρίου μπορεί να δημιουργήσει προηγούμενο και να δώσει στους κατοίκους που έχουν εκδιωχθεί το δικαίωμα να λάβουν αποζημίωση, ενώ όσοι δεν έχουν ακόμη εκδιωχθεί θα μπορούν να παραμείνουν στις περιοχές τους.

Η δημιουργία γκέτο και ο κοινωνικός αποκλεισμός αποτελούν φαινόμενα με βαθιές ρίζες και πολύπλοκες αιτίες, οι οποίες έχουν μελετηθεί εκτενώς από κοινωνιολόγους και ερευνητές. Η περίπτωση του Gellerup στη Δανία, αναδεικνύει τις αρνητικές συνέπειες μιας πολιτικής που εστιάζει στον στιγματισμό και την εκδίωξη, αντί στην κοινωνική ενσωμάτωση. Αυτή η κατάσταση δεν είναι μοναδική, αλλά αντανακλά ευρύτερες τάσεις που παρατηρούνται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας.

1. Πολιτικές διακρίσεις: Ο νόμος για τα "γκέτο" στη Δανία, με την έμφαση στους "μη δυτικούς" μετανάστες, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα πολιτικής διάκρισης. Η χρήση αυτού του όρου, που ορίζεται με βάση την καταγωγή και όχι την κοινωνική συμπεριφορά, δημιουργεί έναν διαχωρισμό και ενισχύει τις προκαταλήψεις. Σύμφωνα με τον Loïc Wacquant, κοινωνιολόγο και ειδικό στις αστικές ανισότητες, οι πολιτικές που βασίζονται σε εθνοτικές ή φυλετικές κατηγορίες τείνουν να ενισχύουν τον κοινωνικό αποκλεισμό και να δημιουργούν "αστικές ζώνες περιθωριοποίησης" (Wacquant, 2008). Αυτές οι ζώνες χαρακτηρίζονται από υψηλά ποσοστά φτώχειας, ανεργίας και κοινωνικής απομόνωσης.

2. Κοινωνικός αποκλεισμός: Η εκδίωξη κατοίκων και η κατεδάφιση κοινωνικών κατοικιών οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό, καθώς διαλύουν κοινωνικά δίκτυα και κοινότητες. Αυτό έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία, την κοινωνική συνοχή και την αίσθηση του ανήκειν. Ο Robert Putnam, γνωστός για τη θεωρία του περί κοινωνικού κεφαλαίου, υπογραμμίζει ότι η διάλυση των κοινωνικών δικτύων οδηγεί σε απώλεια εμπιστοσύνης και κοινωνικής συνοχής, κάτι που επιβαρύνει περαιτέρω τις ήδη ευάλωτες κοινότητες (Putnam, 2000).

3. Στιγματισμός: Ο χαρακτηρισμός μιας περιοχής ως "γκέτο" δημιουργεί έναν αρνητικό στιγματισμό, που επηρεάζει την αυτοεκτίμηση των κατοίκων και τις ευκαιρίες τους στην κοινωνία. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε περιθωριοποίηση, εγκληματικότητα και κοινωνική απομόνωση. Ο Erving Goffman, στη θεωρία του για τον στιγματισμό, αναφέρει ότι ο στιγματισμός οδηγεί σε "χαρακτηρισμό" των ατόμων και των κοινοτήτων, κάτι που περιορίζει τις ευκαιρίες τους και ενισχύει την κοινωνική απομόνωση (Goffman, 1963).

4. Έλλειψη συμμετοχής: Η λήψη αποφάσεων "από πάνω προς τα κάτω", χωρίς τη συμμετοχή των κατοίκων, οδηγεί σε αίσθηση αδικίας και αποξένωσης. Η συμμετοχή των κατοίκων στον σχεδιασμό και την εφαρμογή πολιτικών είναι απαραίτητη για την επιτυχία των προσπαθειών κοινωνικής ενσωμάτωσης. Ο Amartya Sen, βραβευμένος με Νόμπελ Οικονομίας, υποστηρίζει ότι η συμμετοχή και η ενδυνάμωση των ατόμων είναι κρίσιμες για την ανάπτυξη και την κοινωνική δικαιοσύνη (Sen, 1999).

Αιτίες ενδυνάμωσης της περιθωριοποίησης

1. Έλλειψη ολοκληρωμένων πολιτικών: Η απουσία ολοκληρωμένων πολιτικών που να αντιμετωπίζουν τα βαθύτερα αίτια της κοινωνικής περιθωριοποίησης, όπως η φτώχεια, η ανεργία και η έλλειψη εκπαίδευσης, οδηγεί σε αναποτελεσματικές παρεμβάσεις. Ο Pierre Bourdieu, γνωστός για τη θεωρία του περί κοινωνικού και πολιτισμικού κεφαλαίου, υπογραμμίζει ότι η έλλειψη πρόσβασης σε εκπαίδευση και πόρους οδηγεί σε διαιώνιση των ανισοτήτων και της περιθωριοποίησης (Bourdieu, 1986).

2. Ξενοφοβία και ρατσισμός: Η ξενοφοβία και ο ρατσισμός τροφοδοτούν τον κοινωνικό αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση των μεταναστών. Η έλλειψη διαπολιτισμικού διαλόγου και η άγνοια ενισχύουν τις προκαταλήψεις και την εχθρότητα. Ο Stuart Hall, θεωρητικός των πολιτισμικών σπουδών, αναφέρει ότι η κατασκευή της "άλλης" ταυτότητας μέσα από την πολιτική και τα μέσα ενημέρωσης ενισχύει τον ρατσισμό και την κοινωνική απομόνωση (Hall, 1997).

3. Αποτυχία ενσωμάτωσης: Η αποτυχία των πολιτικών ενσωμάτωσης να δημιουργήσουν ίσες ευκαιρίες και να προωθήσουν την κοινωνική συνοχή οδηγεί σε αίσθημα αποξένωσης και περιθωριοποίησης. Ο T.H. Marshall, γνωστός για τη θεωρία του περί κοινωνικών δικαιωμάτων, υπογραμμίζει ότι η πλήρης ενσωμάτωση των ατόμων στην κοινωνία απαιτεί την παροχή πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων (Marshall, 1950).

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, η ξενοφοβία και ο ρατσισμός αποτελούν επίσης σοβαρά προβλήματα. Η έλλειψη ολοκληρωμένων πολιτικών για την κοινωνική ενσωμάτωση των μεταναστών και η αδυναμία του κράτους να διαχειριστεί τις μεταναστευτικές ροές έχουν οδηγήσει σε περιθωριοποίηση και κοινωνικό αποκλεισμό. Σύμφωνα με έρευνα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ), οι μετανάστες στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν υψηλά ποσοστά ανεργίας, φτώχειας και κοινωνικής απομόνωσης, ενώ η έλλειψη υποδομών και κοινωνικών υπηρεσιών επιβαρύνει περαιτέρω την κατάσταση (ΕΚΚΕ, 2020).

Προτάσεις

1. Ολοκληρωμένες πολιτικές: Η εφαρμογή ολοκληρωμένων πολιτικών που να αντιμετωπίζουν τα βαθύτερα αίτια της κοινωνικής περιθωριοποίησης, όπως η φτώχεια, η ανεργία και η έλλειψη εκπαίδευσης. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από την ενίσχυση των κοινωνικών υπηρεσιών, την παροχή εκπαιδευτικών προγραμμάτων και την υποστήριξη της απασχόλησης.

2. Προώθηση της κοινωνικής ενσωμάτωσης: Η δημιουργία ίσων ευκαιριών για όλους τους κατοίκους, ανεξάρτητα από την καταγωγή τους, και η προώθηση του διαπολιτισμικού διαλόγου. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα, πολιτιστικές εκδηλώσεις και πρωτοβουλίες που ενισχύουν την κοινωνική συνοχή.

3. Καταπολέμηση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού: Η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση του κοινού για την καταπολέμηση των προκαταλήψεων και την προώθηση της κοινωνικής συνοχής. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από εκστρατείες ενημέρωσης, εκπαιδευτικά προγράμματα και την προώθηση της διαπολιτισμικής κατανόησης.

4. Συμμετοχή των κατοίκων: Η συμμετοχή των κατοίκων στον σχεδιασμό και την εφαρμογή πολιτικών που τους αφορούν. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα από τη δημιουργία συμβουλευτικών οργάνων, τη διεξαγωγή δημόσιων διαβουλεύσεων και την ενίσχυση των τοπικών δικτύων.

5. Θεσμικές λύσεις: Το ελληνικό κράτος οφείλει να δώσει θεσμικές λύσεις στο δημογραφικό ζήτημα της χώρας, που χρειάζεται σταθερή ροή μεταναστών. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από την ανάπτυξη πολιτικών που να προωθούν την ενσωμάτωση και την κοινωνική συνοχή.

6. Κοινωνία πολιτών: Η Κοινωνία Πολιτών οφείλει να ορθώσει ανάστημα κατά της μισαλλοδοξίας και να προωθήσει την κοινωνική ενσωμάτωση. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από την υποστήριξη των πρωτοβουλιών που προωθούν τη συμμετοχή, την ενδυνάμωση και την κοινωνική δικαιοσύνη.

Η δημιουργία μιας κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση που να αντιμετωπίζει τα βαθύτερα αίτια της περιθωριοποίησης και να προωθεί την κοινωνική συνοχή και την ισότητα. Η εμπλοκή της κοινωνίας πολιτών, η ενδυνάμωση των τοπικών δικτύων κατοίκων και συλλογικοτήτων και η εφαρμογή ολοκληρωμένων πολιτικών είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης που θα γιγαντώνεται ολοένα και περισσότερο. Μόνο έτσι μπορεί να εξασφαλιστεί ένα δίκαιο και συμπεριληπτικό μέλλον για όλους.