Μοιάζει με ειρωνεία της ιστορίας, αλλά ένας απηνής διώκτης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, προσέφυγε στη δύναμή τους για να αντιμετωπίσει το πραξικόπημα εναντίον του.
Χρησιμοποιώντας το FaceTime, εμφανίστηκε δημόσια στο CNN Turk, μέσω του έξυπνου τηλεφώνου της παρουσιάστριας, και κάλεσε τους υποστηρικτές του να κατέβουν στους δρόμους για να αποτρέψουν το πραξικόπημα. Όπως χαρακτηριστικά έγραψε το Reuters, «πρόκειται για τεράστια διαφορά σε σύγκριση με το τελικά αποτυχημένο πραξικόπημα του 1991 ενάντια στον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος είχε περιοριστεί στο να ακούει στο ραδιόφωνο το BBC, από το εξοχικό του στην Κριμαία, δίχως να έχει τη δύναμη να παρέμβει καθώς τα γεγονότα εξελίσσονταν στη Μόσχα». Η εικόνα του Ερντογάν στους τηλεοπτικές δέκτες ήταν η συμβολική επισφράγιση, οπτικοποιημένη, της τεράστιας επιρροής που έχουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στα πολιτικά γεγονότα.
Εάν αυτό το υποστήριζε κάποιος πριν από 10 χρόνια θα θεωρούνταν εκκεντρικός. Ήλθαν όμως οι προεδρικές εκλογές στην Αμερική, το 2008, που αποκλήθηκαν «εκλογές του Facebook», με τον Ομπάμα να πρωτοπορεί, χρησιμοποιώντας στο έπακρο τη δύναμη του μέσου, κάτι που σύμφωνα με πολλούς αναλυτές ήταν η καθοριστική παράμετρος που του έδωσε τη νίκη, για να διαπιστώσουμε ότι ένα νέο μέσο έχει προστεθεί στις πολιτικές διαδικασίες.
Έκτοτε, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έδωσαν ηχηρό παρών σε όλα τα μεγάλα πολιτικά γεγονότα. Ακόμα και στη μακρινή Μολδαβία η εξέγερση των νέων εναντίον της κομμουνιστικής κυβέρνησης το 2009 ονομάστηκε «the Twitter Revolution». Ακόμα και σε κοινωνικές κινητοποιήσεις όπως η Αραβική Άνοιξη και το Occupy movement, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ανταγωνίζονταν σοβαρά τα παραδοσιακά μέσα, και σε πολλές περιπτώσεις τα υπερκέρασαν σε επιρροή. Στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές η Κλίντον, ο Τραμπ αλλά και ο Σάντερς έχουν χρησιμοποιήσει στο έπακρο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Στα καθ’ ημάς, οι Ανεξάρτητοι Έλληνες μάλλον χρωστάνε την είσοδό τους στη Βουλή μετά τις εκλογές του Μαΐου 2012 στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και ειδικότερα το Facebook, όπου δημοσιοποίησαν και την ιδρυτική τους διακήρυξη. Οι Αγανακτισμένοι, οι Μένουμε Ευρώπη, οι Παραιτηθείτε είναι κινητοποιήσεις αποκλειστικά μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ενώ μια διαδικτυακή πρωτοβουλία το 2015 για πρόταση μομφής στην τότε πρόεδρο της Βουλής Ζωή Κωνσταντοπούλου συγκέντρωσε 40.000 υποστηρικτές.
Είναι η τρίτη φορά τα τελευταία 100 χρόνια που ένα νέο μέσο μετασχηματίζει ριζικά τις πολιτικές και εκλογικές διαδικασίες. Τη δεκαετία του 1920, το ραδιόφωνο ήταν η πρώτη επανάσταση. Τη δεκαετία του 1960, η τηλεόραση έβαλε την εικόνα των πολιτικών στα σπίτια εκατομμυρίων πολιτών. Τώρα είναι η σειρά των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Παρότι πολλοί αναλυτές είναι αρνητικοί, υποστηρίζοντας ότι «τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ευνοούν τη φόρμα αντί για την ουσία και τα δηκτικά σχόλια αντί για τα στοχαστικά, επιβραβεύοντας τον συναισθηματισμό αντί για τη λογική»[1], δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι δημιουργούνται νέες και εν πολλοίς ανεξερεύνητες δυνατότητες πολιτικών παρεμβάσεων. Ο εξορκισμός και η λουδιτική αντίδραση δεν έχουν νόημα. Μια νέα πραγματικότητα είναι μπροστά μας.
Μια νέα «ανεξάρτητη μεταβλητή» έχει εμφανιστεί στην πολιτική επιστήμη. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι ότι η πολιτική πληροφορία διαχέεται με ασύλληπτη ταχύτητα σε σχέση με τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και ότι είναι προσπελάσιμη από πολλαπλάσιους δυνητικούς δέκτες. Η πολιτική πληροφόρηση διαπερνά τις κλειστές πόρτες, πολλές φορές διαστρεβλωμένη, και δημιουργεί από μόνη της νέα γεγονότα, ή επηρεάζει καθοριστικά υφιστάμενες καταστάσεις, όπως έγινε με το διάγγελμα του Ερντογάν. Προς το παρόν λείπουν σε σημαντικό βαθμό τα φίλτρα της αξιοπιστίας, της διασταύρωσης και της επιβεβαίωσης.
Είναι πολύ νωρίς για ν’ αποτιμήσει κανείς πώς θα εξελιχθεί αυτή η σχέση μέσων κοινωνικής δικτύωσης με τις πολιτικές διαδικασίες. Τίποτε όμως δεν είναι όπως παλιά. Για όποιον θέλει να εμβαθύνει στους σχετικούς προβληματισμούς, σημαντικό είναι το κείμενο του John Wihbey “How does social media use influence political participation and civic engagement? A meta-analysis”[2].
[1] Δες Nicholas Carr, “How Social Media Is Ruining Politics”, http://www.politico.com/magazine/story/2015/09/2016-election-social-media-ruining-politics-213104#ixzz4Eheevw45 (ανάκτηση 17 Ιουλίου 2016).
[2] Δες http://journalistsresource.org/studies/politics/digital-democracy/social-media-influence-politics-participation-engagement-meta-analysis (ανάκτηση 17 Ιουλίου 2016).