Το αφιέρωμα στο puzzle του Μεσανατολικού συνεχίζεται με την παρουσίαση του παλαιστινιακού κινήματος, που αναπτύχθηκε σαν αντίδραση στην ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, την επέκταση των εδαφών του σε αραβικές περιοχές και την δημιουργία του προσφυγικού προβλήματος. Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά του; Τι πέτυχε ; Ποια είναι σήμερα η κατάσταση και οι προοπτικές της ;

Το να χαρτογραφήσουμε αναλυτικά τις παλαιστινιακές οργανώσεις μάλλον θα έμπλεκε, παρά θα βοηθούσε πραγματικά στο να εξετάσουμε τι συμβαίνει στην περιοχή. Είναι πολλές, και διαφοροποιούνται μεταξύ τους με βάση ιδεολογικά χαρακτηριστικά, συμμαχίες, στόχους, μεθόδους δράσης, συμφέροντα, φιλοδοξίες. Αρκούμαστε λοιπόν σε μια αδρή, και συνεπακόλουθα ατελή σκιαγράφησή τους.

Η ιδεολογία των παλαιότερων από αυτές έχει τις ρίζες της στον αραβικό εθνικισμό και την σοσιαλιστική πολιτικοκοινωνική του προσέγγιση (βλέπε και σχετικά στο 2ο μέρος του αφιερώματος). Πρόκειται δηλαδή για κυρίως κοσμικά, και όχι θρησκευτικά κινήματα. Μπορεί οι οπαδοί και τα μέλη τους να ήταν στην μεγάλη πλειοψηφία μουσουλμάνοι, αλλά αυτό δεν καθόριζε ούτε την δράση τους, ούτε την ρητορική τους.

Ακόμα λιγότερο καθοριστικές υπήρξαν και οι επί μέρους διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα διάφορα μουσουλμανικά δόγματα (Σουνίτες, Σιίτες, Αλαουίτες κ.λπ.). Αλλά και σήμερα, εποχή που το μουσουλμανικό θρησκευτικό συναίσθημα παίζει πολύ πιο έντονο ρόλο στην περιοχή απ? ό,τι παλιότερα, οι αντιπαραθέσεις μεταξύ των οπαδών των δογμάτων είναι στην πραγματικότητα μικρότερης σημασίας απ? όσο γενικά πιστεύεται.

• Ξεκινάμε με την γνωστή σε όλους Αλ Φατάχ, που ιδρύθηκε από Παλαιστίνιους βετεράνους των δύο πρώτων αραβοϊσραηλινών πολέμων, με επικεφαλής τον Γιάσερ Αραφάτ το 1958 (δηλαδή μετά τον 2ο αραβοϊσραηλινό πόλεμο). Στόχος της ήταν η διεξαγωγή απελευθερωτικού πολέμου κατά του Ισραήλ. Οι δυνάμεις της πολλαπλασιάστηκαν γρήγορα, με αποτέλεσμα την αναγνωρισιμότητά της τόσο στον αραβικό κόσμο, όσο και στις δυτικές χώρες, ενώ επιπλέον απέκτησε υποστήριξη από χώρες του Ανατολικού Συνασπισμού. Στην περίοδο 1960-1970, την εποχή δηλαδή της ευρείας αμφισβήτησης του παγκόσμιου ρόλου των δυτικών χωρών και ιδιαίτερα των ΗΠΑ, παρείχε, στο πλαίσιο του «αντιιμπεριαλιστικού αγώνα», στρατιωτική εκπαίδευση σε ένοπλες αριστερές ομάδες απ? όλο τον κόσμο, ενώ συνεργάστηκε με και κάποιες από αυτές σε διάφορες επιχειρήσεις. Μετά την κατάληψη των παλαιστινιακών εδαφών της Δυτικής Όχθης του Ιορδάνη από το Ισραήλ (κατόπιν του πολέμου των έξι ημερών, βλέπε και μέρος 3 του αφιερώματος), όχι μόνον ενέτεινε τις επιθέσεις της εναντίον ισραηλινών στόχων, αλλά και προσπάθησε να δημιουργήσει ένα «κράτος εν κράτει» στην Ιορδανία. Αυτό την οδήγησε σε ένοπλη σύγκρουση με τον μετριοπαθή βασιλιά της Χουσεΐν (1970), με αποτέλεσμα πολλοί από τους μαχητές της να εγκαταλείψουν την χώρα και να καταφύγουν στον Λίβανο, παίζοντας αργότερα βασικό ρόλο στον εμφύλιο πόλεμο που διεξήχθηκε στην χώρα (1975 – 1990).

• Η δεύτερη σε μέγεθος και ιστορία παλαιστινιακή οργάνωση υπήρξε το Μαρξιστικό - Λενινιστικό Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, που ιδρύθηκε το 1967 από τον (ελληνοορθόδοξο!) Ζώρζ Χαμπάς. Ακολούθησε σκληρότερη και πιο «αριστερή» γραμμή από την Φατάχ, αναπτύσσοντας δεσμούς τόσο με την ΕΣΣΔ, όσο και με την Κίνα και την Βόρειο Κορέα. Πρωτοέγινε γνωστή κυρίως από ενέργειες αεροπειρατείας στην Δύση, με στόχο συνήθως την ανταλλαγή των ομήρων με φυλακισμένους Παλαιστίνιους. με γνωστότερη εκείνη του Ιουνίου 1976 που οδήγησε στην "Επιχείρηση Εντέμπε" των ισραηλινών ειδικών δυνάμεων.

• Η εξτρεμιστική οργάνωση Μαύρος Σεπτέμβρης δημιουργήθηκε από διάσπαση της Φατάχ μετά την σύγκρουσή της με τον βασιλιά Χουσεΐν και την αποχώρησή της από την Ιορδανία. Από ορισμένους θεωρείται ότι υπήρξε απλά παρακλάδι της Φατάχ, αν και ίδια το αρνήθηκε έντονα. Είναι, μεταξύ άλλων, υπεύθυνη για την δολοφονία του πρωθυπουργού της Ιορδανίας Ταλ το 1971, καθώς και για την «σφαγή του Μονάχου», όπου κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων το 1972, απήγαγε και σκότωσε 11 Ισραηλινούς αθλητές. Σταμάτησε να είναι ενεργή γύρω στο 1988.

• Και, τέλος, η περιώνυμη Χαμάς, που ιδρύθηκε το 1987 και ελέγχει από το 2007 την Λωρίδα της Γάζας. Οι συνεχείς συγκρούσεις της με το Ισραήλ είναι σήμερα και η βασική πηγή εντάσεων στην περιοχή. Αντίθετα με τις προηγούμενες οργανώσεις που αναφέρθηκαν, οι οποίες είχαν (και διατηρούν μέχρι σήμερα) κοσμικό και αριστερίζοντα χαρακτήρα, η Χαμάς είναι ισλαμιστική οργάνωση. Η άνοδος του μουσουλμανικού θρησκευτικού συναισθήματος και του ισλαμικού φονταμεταλισμού είναι χαρακτηριστικό φαινόμενο των τελευταίων δεκαετιών σε όλη την Μέση Ανατολή και θα μας απασχολήσει περισσότερο στην συνέχεια.

Η δράση των παραπάνω οργανώσεων και οι διάφορες φάσεις και μορφές της σύγκρουσής τους με το Ισραήλ κράτησαν το προσφυγικό θέμα ψηλά στην διεθνή επικαιρότητα τουλάχιστον από τον πόλεμο των έξι ημερών μέχρι σήμερα. Αυτή υπήρξε και η ουσιαστικότερη επιτυχία του παλαιστινιακού κινήματος, που τις πτυχές της και τις προοπτικές που ανοίγει θα παρουσιάσουμε στο τέλος του αφιερώματος.

Από στρατιωτική άποψη, η δυνατότητα των Παλαιστινίων να νικήσουν το Ισραήλ και να πετύχουν έτσι την απελευθέρωση των εδαφών τους, ήταν φυσικά τελείως ανύπαρκτη. Ακόμα και στον πόλεμο φθοράς που επιχειρούσαν, το τίμημά που πλήρωναν ήταν βαρύ. Οι Ισραηλινές δυνάμεις αντιμετώπιζαν αποφασιστικά την δράση τους, γνωρίζοντας ότι η παραμικρή υποχώρηση ή δείγμα φόβου από την μεριά τους θα οδηγούσε σε ντόμινο από αλυσιδωτές και τελείως ανεπιθύμητες εξελίξεις, Ο χαρακτήρας των ενεργειών των οργανώσεων θεωρούνταν τρομοκρατικός όχι μόνον από το Ισραήλ, αλλά και από τις περισσότερες ισχυρές δυνάμεις της Δύσης, όπου μπορεί να είχαν την συμπάθεια μερίδας του κόσμου, αλλά αυτό δεν είχε ουσιαστικό αντίκρισμα. Τουλάχιστον όχι όσον καιρό η πρακτική και η ρητορική τους παρέμενε αδιάλλακτη.