Αναμφίβολα, είναι πολύ δύσκολο να βάλεις σε λέξεις, την ασύλληπτα περίπλοκη πραγματικότητα, που ζούμε σήμερα. Δυσκολευόμαστε πράγματι, να συλλάβουμε, τον νέο χάρτη του κόσμου, που είναι συγχρόνως και ένας χάρτης του ευρωπαϊκού μέλλοντος, σε μία καταναγκαστική πορεία προς την επιβίωση. Έναν Χάρτη, που εγκαθιδρύει, νέες σχέσεις συμμαχίας και αντιπαλότητας, μετά την υιοθέτηση μιας νέας και κορυφαίας σημασίας αμερικανικής γεωστρατηγικής.
Η Ευρώπη, παρακολουθεί αμήχανη, τον μεταπολεμικό εγγυητή της γεωπολιτικής στρατηγικής της Δύσης και του ελεύθερου διεθνούς εμπορίου, να εγκαταλείπει με αξεπέραστο κυνισμό και κυνική ιδιοτέλεια τον ρόλο του. Εγκαινιάζει, μια βαθιά αλλαγή, στην πολυετή εξέλιξη της «ιδέας» της Δύσης, απειλώντας το σύστημα αξιών και τους θεσμούς της Δυτικής ισχύος, που πάνω τους θεμελιώθηκαν κοινά συμφέροντα και αρχές, από το πνεύμα που επικράτησε, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Αυτή η μετάλλαξη, υποδηλώνει συνάμα, μια δίχως προηγούμενο ειρωνική αδιαφορία για τη Δυτική πνευματική ενότητα, φορέα του ευρωπαϊκού πνεύματος, κληρονόμου της κλασσικής Ελλάδας. Το ευρωπαϊκό πνεύμα, εξίσου αρχαίο, όσο και οι Προσωκρατικοί, είναι αυτό, από το οποίο προκύπτει η υπεροχή, αρχικά της ευρωπαϊκής και κατόπιν της αμερικανικής επιστήμης και τεχνολογίας, έναντι όλων των άλλων πολιτισμών.
Επομένως, στο σημείο αυτό το ερώτημα είναι: τι θα ήταν η Αμερική δίχως την Ευρώπη; Τι χρωστάνε οι ΗΠΑ στην Ευρώπη; Υπάρχουν άφθονα υπέροχα στοιχεία που οδηγούν αυτόν τον υπαινιγμό σε εμφανή κορύφωση. Αρκεί να θυμηθούμε, τα υπερατλαντικά παιδιά της Ευρώπης, που μετέφεραν μαζί τους στις ΗΠΑ, την ευρωπαϊκή παιδεία, με τις μεγάλες ανθρωπιστικές ιδέες που συνοψίζουν την ουσία της ανθρωπιστικής παιδείας και του ευρωπαϊκού ανθρωπισμού. Είναι κοινότοπο, να μνημονεύσουμε ότι, χωρίς το ευρωπαϊκό πνεύμα, χωρίς την οντολογική κληρονομιά από την Ευρώπη, η Δύση, όσο ιδιοφυής κατασκευή και αν ήταν, θα ήταν πάντα ελαττωματική. Η αλησμόνητη δήλωση του Τόμας Μαν φτάνοντας στη Ν. Υόρκη «Όπου είμαι εγώ, είναι και η γερμανική παιδεία», υπονοώντας ασφαλώς την ευρωπαϊκή παιδεία, υποδηλώνει συνάμα και τη βαθειά του ευθύνη, να διαφυλάξει την ταυτότητα του ευρωπαϊκού πνεύματος και την αναπαλλοτρίωτη κληρονομιά της κλασσικής Ελλάδας. Από όλα τα παραπάνω, γίνεται καταφανές, ότι το αμερικανό πνεύμα είναι συντυχιακό και εάν απωλέσει το ευρωπαϊκό πνεύμα, δε θα απομείνει τίποτε από την Αμερική, παρά μόνο μία οντότητα, χωρίς παιδεία, χωρίς ψυχή, μία οντότητα, καθαρά γεωγραφική και οικονομική.
Τι έπεται; το επόμενο ερώτημα είναι: ποιος είναι ο ορισμός της Δύσης; Τι συνιστά τη Δύση και πόσο κοντά στο τέλος της βρίσκεται; Η Δύση, εκτός από τον γεωγραφικό ορισμό, συνιστά προδήλως μια γεωπολιτική οντότητα, που καθορίζεται από τη συμμαχία ΗΠΑ – Ευρώπης · μια μεταπολεμική υπαγόρευση για τη διαφύλαξη όχι μόνο της ασφάλειας, αλλά και της ιδεολογίας και των κοινών αξιών. Υποδηλώνει μία οντότητα, που ενσαρκώνεται, στην ενότητα μιας πνευματικής ζωής και δημιουργικής δραστηριότητας. Στο πλαίσιο που ο Βαλερύ αναγνώρισε τη «θνητότητα των πολιτισμών», η αίσθηση ενός περισσότερο ή λιγότερο τραγικού τέλους, είναι παρούσα.
Με το τέλος της «Δύσης» που αποτελεί ξεκάθαρα ένα ενδεχόμενο, αφού ο κόσμος φαίνεται να έχει γίνει πια λιγότερο Δυτικός, την κυριαρχία του λαϊκισμού, της ακροδεξιάς και κυρίως του αυταρχισμού, ένα μεγάλο όνειρο χάνεται. Το όνειρο όπως το διακήρυξε ο αμερικανός διανοητής Φράνσις Φουκουγιάμα, για το τέλος της ιστορίας, πιστεύοντας ότι είναι καθολικώς αποδεκτή η ορθότητα της φιλελεύθερης δημοκρατίας και ως τελική μορφή της ανθρώπινης διακυβέρνησης, συνιστά το τέλος της ιστορίας.
Σήμερα ωστόσο, μετά τη σαρωτική πλημμυρίδα της αμερικανικής μετάλλαξης και της απειλητικής μετάδοσης της ακροδεξιάς και του αυταρχισμού, η φιλελεύθερη δημοκρατία μαζί με την Ευρώπη, μοιάζει να είναι κουρασμένη από την ιστορία και παρότι η σκέψη αυτή μοιάζει να είναι ανατριχιαστική, μοιάζει και πειστική και καμιά πολιτική ορθότητα δεν μπορεί να την αποτρέψει. Η Ευρώπη βρίσκεται σε ερειπιώδη κατάσταση · ζει τη μεγάλη μοναξιά. Ο πολιτισμός της, η διανοητική της πρωτοκαθεδρία, αποδείχθηκε ανήμπορη μπροστά στον πρωτογονισμό του αμερικανικού μπρουταλισμού, που εν είδει πρόκλησης, απευθύνεται στην Ευρώπη περίπου σαν σε ξεκαθάρισμα λογαριασμών.
Ωστόσο, ποιο το νόημα αυτής της αμερικανικής επανεξέτασης της ευρωατλαντικής σχέσης και συμμαχικής προδοσίας, που άξαφνα η Ευρώπη εγκαταλείπεται από την Σπάρτη; Στο πλαίσιο των ιστορικών αναλογιών, η σημερινή Ευρώπη, θυμίζει την αρχαία Πελοποννησιακή Συμμαχία, που αποτελούσε μία συνθήκη ανάμεσα σε πόλεις, χωρίς να υπάγονται σε μία «αρχή», όπως ήταν η αθηναϊκή αρχή, προτάσσοντας σε κρίσιμες στιγμές, η καθεμία, τα δικά της συμφέροντα. Η Πελοποννησιακή Συμμαχία, στηριζόταν στη δύναμη της Σπάρτης [Θουκυδίδης Β βιβλίο της ιστορίας του]. Οι ΗΠΑ, ανέλαβαν τον ρόλο της Σπάρτης στη μεταπολεμική εποχή και στη διάρκεια του ψυχρού πολέμου. Το νόημα για το ζήτημα αυτό, ίσως να είναι βαθύτερο και να συνδέεται με την ιδεολογία της Βόρειας Αμερικής, που αποκηρύσσει τον εγκλωβισμό στο παρελθόν και υιοθετεί μία ιδεολογία της μελλοντικότητας, αδιαφορώντας για την ανατροπή της σταθερότητας της γεωπολιτικής σκακιέρας, όπως έχει στηθεί. Η λέξη της αμερικανικής αναδιαμόρφωσης, είναι το «MAGA», ένα απροσδόκητο και αλλοπρόσαλλο άλμα, στο οποίο σκιαγραφείται ένα εθνικιστικό παραλήρημα. Είναι μια ορμητική δύναμη, που ο Δάντης θα την καθόριζε σχεδόν, σαν να κινείται από μόνη της. Ωστόσο, η αλλαγή της αμερικανικής γεωστρατηγικής, δε θα έπρεπε να αιφνιδιάσει την Ευρώπη. Ήδη, από το 1997 ο αμερικανός διανοούμενος Μπρεζίνσκι, στο βιβλίο του «Η Μεγάλη Σκακιέρα», προτείνει μια νέα αμερικανική γεωστρατηγική, με κύριο στόχο τη φιλική προσέγγιση της μέχρι σήμερα ψυχροπολεμικής αντιπάλου των ΗΠΑ, της Ρωσίας και την ανάδειξη της Κίνας, ως της πιο σημαντικής αντιπάλου και του μεγαλύτερου απειλητικού πόλου, για την αμερικανική ασφάλεια και την παγκόσμια υπεροχή της.
Αλλά, η Αμερική, είναι για την Ευρώπη «η αναγκαία άλλη» (η φράση δανεισμένη από ένα διάλογο της Καβαρέρο με τη Χάνα Άρεντ) με μια έννοια αμοιβαίας αναγκαίας ετερότητας, περιγράφοντας το αίσθημα απώλειας και ανάλωσης της Ευρώπης, μέχρι να βρει την «κανονική ‘ζωντανή ζωή’», όπως την αποκαλούσε ο Ντοστογιέφσκι.
Σε αυτό το σημείο προβάλλει παραφρασμένο το Καντιανό ερώτημα: τι επιτρέπεται να ελπίζει σήμερα η Ευρώπη, μπροστά στην πολιτική αμερικανική τρέλα, όπως αυτό που ο Πλάτων ονόμαζε μανίαν; Ή μήπως υπάρχουν ακόμη δρόμοι της ελπίδας, που αξίζει τον κόπο να εξερευνηθούν; Οι παράμετροι, που υπεισέρχονται στα ερωτήματα αυτά, είναι τέτοιας πολυπλοκότητας, που σχεδόν υπερβαίνουν τη δυνατότητα μιας υπεύθυνης ανάλυσης. Η προορατικότητα, είναι σχεδόν μηδαμινή.
Αλλά, παρότι, το φάντασμα της ιστορικής παρακμής, πλανιέται πάνω από την Ευρώπη και αναδεικνύει την κυριαρχία του φόβου, ότι η ώρα της Ευρώπης πέρασε, όπως μας λέει ο σημαντικός στοχαστής Τζωρτζ Στάινερ, παρά ταύτα, είναι απελπιστικά επείγον, η Ευρώπη, να μεταβεί στην περίοδο της ουσιαστικής πολιτικής της ολοκλήρωσης και της γεωπολιτικής της χειραφέτησης. Ένα ιστορικό γεωπολιτικό γεγονός, όπως αυτό της αυτονομίας της Ευρωπαϊκής άμυνας και ασφάλειας, που θα στηρίζεται μόνο σε ευρωπαϊκή πυρηνική αποτροπή, προσφέρεται στην Ευρώπη σήμερα, ως ιστορική ευκαιρία. Είναι, η αναγκαία συνθήκη, για την άσκηση ενιαίας ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής και αντιμετώπισης του χειρότερου εφιάλτη, που βρίσκεται σε εξέλιξη.
Ίσως, εν τέλει, η Ευρώπη, του Βολταίρου και του Ιμμάνουελ Καντ, μπορεί να λειτουργήσει ξανά σαν οδηγός μας, για εκείνη την αγωνία μας, για το περίφημο δειλινό του Χέγκελ, που έριχνε τη σκιά του στην ιδέα και την ουσία της Ευρώπης, ακόμη και τις ώρες του μεσημεριού.