Η μαζοποίηση των κοινωνιών στα σύγχρονα μεγάλα αστικά κέντρα με τα εκατομμύρια κατοίκους και η ανάλογη αντιμετώπιση τους στο πολιτικό πεδίο με την διαφημιστικού χαρακτήρα επικοινωνιακή οπτική σε συνδυασμό με τον μονοδιάστατο προσανατολισμό στον συστημικό πραγματισμό (κριτήριο για τις επιλογές και αποφάσεις η λειτουργικότητα και η οικονομική απόδοση των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων) έχουν πολλές αρνητικές παρενέργειες στο περιεχόμενο και στον τρόπο διαχείρισης και πραγμάτωσης της δημοκρατικής λειτουργίας.
Μπορεί να αυξάνεται ο αριθμός των κατοίκων στα μεγάλα αστικά κέντρα, όμως οι διαπροσωπικές επαφές και σχέσεις συρρικνώνονται, όπως και η κοινωνική δραστηριοποίηση στο πλαίσιο συλλογικών μορφωμάτων. Επίσης όσο πιο πολυπληθής είναι η τοπική κοινωνία αναφοράς των πολιτών, τόσο λιγότερος χρόνος είναι διαθέσιμος για την κοινωνική τους ενεργοποίηση.
Επίσης με την μαζική αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας στον επικοινωνιακό τομέα μειώνεται η συχνότητα κοινωνικών επαφών και ανάπτυξης διαλόγου στα διάφορα πεδία δραστηριοποίησης των πολιτών. Η πραγματικότητα αποκτά εικονικό χαρακτήρα και γίνεται αντιληπτή ανάλογα με την παρουσίαση της στα ψηφιακά μέσα. Σε αυτό το πλαίσιο πραγματοποιείται σε πολύ μεγάλο βαθμό και η βίωση της.
Πολύ αποκαλυπτική είναι η έρευνα του Ινστιτούτου για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή Eteron σε συνεργασία με την εταιρεία Aboutpeople, που έκανε από 10 έως 18 Δεκεμβρίου 2021 σε δείγμα 403 ατόμων ηλικίας 16 έως 25 ετών σε όλη την Ελλάδα. Το 51,6% των ερωτηθέντων περνάει 5-10 ώρες κάθε ημέρα στο Διαδίκτυο, ενώ ένα 10,6% περισσότερες από 10 ώρες. Οι πιο δημοφιλείς εφαρμογές είναι το Instagram και το Facebook/Messenger. Τα προτιμούν, διότι τους προσφέρουν την δυνατότητα έκφρασης με εικόνα, video και κείμενο.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η πολιτική επικοινωνιακή οπτική. Με στόχο την άσκηση της απαραίτητης επιρροής στους πολίτες για την ανάληψη της διαχείρισης της κυβερνητικής εξουσίας η πολιτική επικοινωνία έχει διαφημιστικά χαρακτηριστικά με επιδίωξη την δρομολόγηση φαντασιώσεων για το μέλλον και την ευημερία.
Δεν αναπτύσσεται διάλογος με τους πολίτες στις τοπικές κοινωνίες, ώστε να εκφράζεται από τις δομές της κοινωνίας πολιτών το κοινωνικό και το ανθρώπινο συμφέρον. Αυτή η πρακτική συμπορεύεται με την υποκατάσταση των κοινωνικών αξιών από καταναλωτικά πρότυπα με σημείο αναφοράς την λογική της κοινωνίας του θεάματος ως μέσου για την πρόδωση νοήματος στην ζωή του ανθρώπου.
Για αυτό δεν προωθείται η ενεργοποίηση των πολιτών σε συλλογικές μορφές έκφρασης, διότι αυξάνεται η πιθανότητα δημιουργίας κοινωνικών κινημάτων, τα οποία στηρίζουν την διαμόρφωση γνώμης στην ορθολογική προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας, οπότε η διαχείριση κυβερνητικής εξουσίας δεν διευκολύνεται στην απόκτηση της αναγκαίας κοινωνικής νομιμοποίησης.
Πολύ αποκαλυπτικά είναι τα στοιχεία, που παραθέτει η Μη Κυβερνητική Οργάνωση CIVICUS για το 2021 στο πλαίσιο της έκθεσης People Power Under Attak και δημοσιοποιείται από την Deutsche Welle. Η CIVICUS έχει έδρα το Johannesburg στη Νότια Αφρική.
Σε αυτή την έκθεση αποτυπώνονται οι συνθήκες, στις οποίες δραστηριοποιούνται οι δομές της κοινωνίας πολιτών στις διάφορες χώρες του πλανήτη. Οι κατηγορίες είναι πέντε. Συνθήκες ελευθερίας, παρεμπόδισης, περιορισμών, καταπίεσης και απαγόρευσης.
Το 2021 το 88% των ανθρώπων ζούσαν σε χώρες, στις οποίες η κοινωνία πολιτών υφίστατο παρεμπόδιση, περιορισμούς, καταπίεση ή απαγόρευση δραστηριοποίησης.
Μόνο το 3% (240 εκατομμύρια) ζει σε χώρες με συνθήκες ελεύθερης λειτουργίας της κοινωνίας πολιτών. Το 8% (646 εκατομμύρια) ζει σε συνθήκες παρεμπόδισης, το 18% (1.427 εκατομμύρια) σε συνθήκες περιορισμού, το 44% (3.458 εκατομμύρια) σε συνθήκες καταπίεσης και το 26% (2.008 εκατομμύρια) σε συνθήκες απαγόρευσης.
Σύμφωνα με εμπειρικά τεκμηριωμένα στοιχεία στην Ευρωπαϊκή Ένωση χειροτέρευσαν οι συνθήκες σε 14 κράτη μέλη, όπως είναι η Τσεχία και το Βέλγιο. Η Ελλάδα κατατάσσεται στις χώρες, που παρεμποδίζουν. Στην Κίνα οι συνθήκες είναι απαγορευτικές, στην Ρωσία καταπιεστικές και στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής περιοριστικές. Σε συνθήκες ελευθερίας λειτουργεί η κοινωνία πολιτών στην Γερμανία, στις Σκανδιναβικές χώρες, στην Πορτογαλία, στον Καναδά, στην Ιρλανδία.
Με αυτά τα δεδομένα γίνεται εμφανής ο βαθμός δημοκρατικής λειτουργίας των κοινωνιών, που συνθέτουν την παγκόσμια κοινότητα. Το αποτυπώνει ακόμη και η ετήσια έκθεση για τα ανθρώπινα δικαιώματα της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, στην οποία βασιζόμενος ο υπουργός Εξωτερικών Antony Blinken είπε, ότι «Εδώ και πολλά χρόνια παρατηρούμε μια επικίνδυνη συρρίκνωση της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε πολλά μέρη του κόσμου».
Ανέφερε δε ως παράδειγμα τις συνθήκες, που επικρατούν στη Ρωσία λόγω του αυταρχικού και συγκεντρωτικού πολιτικού συστήματος, στο οποίο κυριαρχεί ο Wladimir Putin. Μίλησε επίσης και για επικίνδυνα φαινόμενα ακόμη και στην Γερμανία εξαιτίας των «βίαιων δραστηριοτήτων πολιτών με αντισημιτικό προσανατολισμό». Εκείνο, που δεν έκανε βέβαια, είναι η αναφορά στη ρατσιστική οπτική, που χαρακτηρίζει τόσο την αμερικανική κοινωνία όσο και τους αμερικανικούς κρατικούς θεσμούς ( χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αντιμετώπιση των αφροαμερικανών).
Από τα στοιχεία, που αναφέρθηκαν, προκύπτει, ότι η δημοκρατική λειτουργία σε κοινωνίες, στις οποίες οι πολίτες αντιμετωπίζονται ή λειτουργούν ως μαζοποιημένο σύνολο και όχι ως ατομικά ή συλλογικά υποκείμενα, δεν οριοθετείται από την ουσιαστική ενεργοποίηση τους στο πλαίσιο της κοινωνίας πολιτών και των δομών, που διαθέτει, αλλά από τα καταναλωτικά πρότυπα με λογική κοινωνίας του θεάματος και τις εξιδανικευτικού χαρακτήρα φαντασιώσεις για το μέλλον, που διοχετεύονται με διαφημιστική οπτική και εργαλείο τα Μαζικά Μέσα Επικοινωνίας.
Ακόμη και οι αρνητικές συνθήκες, στις οποίες δραστηριοποιούνται οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (π.χ. Ρωσία, Κίνα κ.λ.π.), αξιοποιούνται επικοινωνιακά για την προώθηση πολιτικών στοχεύσεων (π.χ. τοποθέτηση υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ για την Ρωσία), αν και η πραγματικότητα είναι προβληματική και στην δική τους χώρα ως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα και την δημοκρατική λειτουργία.
Οι συνθήκες είναι πολύ αρνητικές, αν γίνει προσέγγιση της δημοκρατικής λειτουργίας στο γεωπολιτικό επίπεδο και του κλίματος, που διαμορφώνεται στο επικοινωνιακό πεδίο. Από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία η επικαιρότητα κυριαρχείται από τις τραγικές επιπτώσεις στον άμαχο πληθυσμό (από τους θανάτους και τους βιασμούς γυναικών μέχρι τον εξαναγκασμό ενός μεγάλου αριθμού Ουκρανών να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους και τις συνθήκες έλλειψης τροφίμων). Αυτές οι διαπιστώσεις ισχύουν. Όμως δεν εξαντλούνται τα προβλήματα μόνο σε αυτό το κομμάτι της γης.
Ανάλογης εμβέλειας και τραγικότητας προβλήματα αντιμετωπίζουν πολλοί περισσότεροι άνθρωποι σε πλανητικό επίπεδο, τα οποία δημιουργούν οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί και το σύστημα οργάνωσης της παγκόσμιας κοινότητας. Αυτό πιστοποιείται από την δήλωση του Γενικού Διευθυντή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (World Health Organization, WHO) Tedros Adhanom Ghebreyesus στις 13.4.2022). «Όλη η προσοχή, που δίνεται στην Ουκρανία, είναι φυσικά πολύ σημαντική, διότι έχει αντίκτυπο σε όλο τον κόσμο, αλλά ούτε ένα κλάσμα αυτής της προσοχής δεν δίνεται στο Τιγκράι, στην Υεμένη, στο Αφγανιστάν, στη Συρία και σε άλλες χώρες. Ο κόσμος δεν αντιμετωπίζει με τον ίδιο τρόπο την ανθρώπινη φυλή. Κάποιοι είναι πιο ίσοι από άλλους».
Η δήλωση του Γενικού Διευθυντή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας αποτυπώνει με μεγάλη σαφήνεια το περιεχόμενο και την κατεύθυνση της δημοκρατικής λειτουργίας στις σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες και στην πολιτική διαχείριση της πραγματικότητας.
Υπάρχουν βέβαια και αισιόδοξα μηνύματα. Σύμφωνα με δημοσκοπική έρευνα, που έκανε το Allensbach-Institut για τον τηλεοπτικό σταθμό SWR στη Γερμανία, το 31% των ερωτηθέντων απάντησε, ότι ζει σε μια «επίπλαστη δημοκρατία», στην οποία οι πολίτες δεν έχουν λόγο. Επίσης το 28% των ερωτηθέντων θεωρεί, ότι το δημοκρατικό σύστημα πρέπει να αλλάξει «εκ βάθρων».
Το θέμα είναι η κατεύθυνση, που θα δοθεί και το περιεχόμενο του ρόλου των πολιτών στην δημοκρατική λειτουργία, σε συνδυασμό και με τα περιθώρια για βαθιές τομές στο σύστημα οργάνωσης και στον τρόπο ζωής των σύγχρονων κοινωνιών. Πολύ σημαντική παράμετρος βέβαια είναι και η πραγματοποίηση τους σε λειτουργικό χρόνο.