1ο λάθος: Τα θεμέλια

.

Όταν τη δεκαετία του ’90 ξεκίνησε και ολοκληρώθηκε η διαδικασία δημιουργίας ενός κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος, αγνοήθηκαν βασικές αρχές της νομισματικής ενοποίησης. Συγκεκριμένα, δεν υπήρξε πρόβλεψη για έναν μηχανισμό που θα απορροφούσε τις συνέπειες μιας ενδεχόμενης μελλοντικής οικονομικής κρίσης. Παρά τις προειδοποιήσεις του Προέδρου Ντελόρ, που είχε επισημάνει αυτή την αδυναμία λέγοντας ότι “η Ε.Ε. κουτσαίνει”. Τα κράτη-μέλη μέσα στην ορμή της ευρωπαϊκής οικοδόμησης, και επιθυμώντας την άμεση ενοποίηση της Γερμανίας, αγνόησαν κάποιους κανόνες της οικονομίας. Υιοθέτησαν το ευρώ με συναισθηματικά κριτήρια, εναποθέτοντας την πιθανότητα χρεοκοπίας ενός κράτους-μέλους στην περίφημη ρήτρα του non “bailout”, χωρίς ν’ αναλογιστούν δύο παράγοντες:

.

n μια οικονομική χρηματοπιστωτική κρίση σε ένα κράτος-μέλος θα μπορούσε ν’ αποτελέσει συστημικό κίνδυνο για το σύνολο της Ευρωζώνης

.

n η μετεξέλιξη του ευρώ σε αποθεματικό νόμισμα δεν αποσοβούσε τους κινδύνους για την Ευρωζώνη.

.

.

2ο λάθος: Η υποτίμηση της κρίσης του δημοσιονομικού χρέους

.

Όταν ξέσπασε η κρίση στις ΗΠΑ το 2007 με τα στεγαστικά δάνεια υψηλού ρίσκου σε πολίτες μειωμένης φερεγγυότητας (subprimes), υπήρξε η εκτίμηση ότι με την εξαίρεση κάποιων μεγάλων τραπεζών, η ευρωζώνη θα παρέμενε αλώβητη. Αγνοήθηκαν οι παρεμβάσεις κάποιων εμπειρογνωμόνων, όπως εκείνη του Γερμανού Max Otte, που είχε δημοσιεύσει ένα βιβλίο σχετικά με τους κινδύνους που διέτρεχε το σύνολο των βιομηχανικών χωρών λόγω υπερδανεισμού και έτσι είχε προβλέψει την κρίση του δημοσιονομικού χρέους. Οι οικονομικές αρχές των ΗΠΑ αγνόησαν τα πρώτα καμπανάκια όταν ξέσπασε η κρίση και στη συνέχεια όταν άρχισε να εξαπλώνεται η  κρίση των “subprimes”. Όσο για μας, στην Ευρώπη, δεν κάναμε τίποτε για να την αντιμετωπίσουμε την κρίση χρέους, δηλαδή να την προλάβουμε.

.

.

3ο λάθος: Η υποκατάσταση της διαχείρισης τών μακρο-οικονομικών από την πολιτική.

.

Ενώ επικρατούσε ακόμη γενική ευφορία και όλος ο κόσμος ήταν καθησυχασμένος από τα χαμηλά επιτόκια που ίσχυαν σε όλη την ευρωζώνη, παραβλέψαμε την ανάγκη να εφαρμόσουμε μηχανισμούς  με στόχο να τηρηθούν οι αυστηροί κανόνες της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Έτσι, μπροστά στο φαινόμενο της τραπεζικής κρίσης των subprimes , οι περισσότερες κυβερνήσεις και η διακυβέρνηση της ευρωζώνης έδειξαν ανοχή στην παραβίαση του κανόνα 3% για το έλλειμμα, στη βάση πολιτικών κριτηρίων, χωρίς να εφαρμόσουν τις προβλεπόμενες διαδικασίες για τις περιπτώσεις υπερβολικού ελλείμματος.

.

4ο λάθος: Η τύφλωση

.

Ήδη από τη δεκαετία του ’90 το χάσμα ανάμεσα στο τραπεζικό σύστημα και την πολιτική ήταν εξόφθαλμα και οι οίκοι αξιολόγησης απέκτησαν εξουσία, χωρίς να είναι σε θέση να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Η απορρύθμιση της χρηματαγοράς αποκάλυψε ένα τραπεζικό σύστημα αδιαφανές (shadow banking) και τον παραγκωνισμό της πολιτικής από την κερδοσκοπία. Ταυτόχρονα, οι αγορές που έπαιρναν σημαντικά ρίσκα με μοναδικό σκοπό τα παχυλά κέρδη, (πάνω από 25% για μερικά “Hedge Funds”) οδήγησαν σε χρηματοπιστωτικές φούσκες (bubbles). Μόνον όταν η κρίση εγκαταστάθηκε σε ολόκληρη σχεδόν την υφήλιο, άρχισαν οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. να προτείνουν κανόνες- που ακόμη και τώρα δεν έχουν εφαρμοστεί- για τη διαφάνεια των παραγώγων προϊόντων, για τον τρόπο λειτουργίας των οίκων αξιολόγησης καθώς και για την επιβολή κάποιου φόρου επί των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών.

.

.

5ο λάθος: Η Ελλάδα.

.

Όταν αποκαλύφθηκε ότι η Ελλάδα δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις που είχε έναντι των πιστωτών της και ως εκ τούτου το κράτος βάδιζε αναπόφευκτα προς την χρεοκοπία, οι αντιδράσεις υπήρξαν για πολύν καιρό συναισθηματικές (του τύπου “να τιμωρηθούν!!”) και σίγουρα χωρίς ώριμη σκέψη. Λίγες μόνο μέρες πριν από την ελληνική χρεοκοπία, δεν υπήρχε ακόμη ευρωπαϊκός μηχανισμός βοήθειας και ήταν κοινή πεποίθηση ότι η ρήτρα “no bailout” ήταν επαρκής για ν’ αντιμετωπιστεί η κρίση. Παρ’ όλα αυτά η πτώχευση της Ελλάδας κινδύνευε να ξεσπάσει σαν τυφώνας, όχι μόνο μέσα στην Ευρωζώνη, αλλά πάνω στην παγκόσμια οικονομία. Έτσι, την τελευταία στιγμή δημιουργήθηκε ένας μηχανισμός βοήθειας προς την Ελλάδα με τη συμμετοχή του ΔΝΤ.

.

.

6ο λάθος: Η τιμωρία των ομολογιούχων του ιδιωτικού τομέα

.

Ενώ τα μέτρα για την Ελλάδα (αφ’ ενός διάσωση από την “πίσω πόρτα” της Συνθήκης του Μάαστριχτ και αφ’ ετέρου μία οικονομική ύφεση πολύ σκληρή), καθώς και τα μέτρα κατά ενδεχόμενων κρίσεων σε άλλες χώρες (δημιουργία μόνιμου μηχανισμού βοήθειας -Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας- EMS) είχαν αρχίσει να έχουν αποτελέσματα, όπως η υποχώρηση των spreads (της διαφοράς του επιτοκίου με το οποίο δανείζεται μια χώρα σε σύγκριση με το επιτόκιο της Γερμανίας) από το 1000 στο 600 (10 ποσοστιαίες μονάδες προς 6 ποσοστιαίες μονάδες) για την Ελλάδα, ορισμένοι ευρωπαίοι αξιωματούχοι έβγαλαν από το καπέλo μιαν ιδέα που έβαλε σε αμφισβήτηση όλες τις μέχρι τότε προσπάθειες. Η πρόθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να “τιμωρήσει” τους κατόχους ομολόγων του ιδιωτικού τομέα, από το 2013 και πέρα, προκάλεσε ένα κύμα εξόδου από τα ομόλογα των χωρών του ευρωπαϊκού νότου. Είναι αυτό άδικο; θα με ρωτούσατε. Όχι, βέβαια: όταν μια χώρα είναι κατεστραμμένη, χάνει όλος ο κόσμος. Αλλά υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες, μια τέτοια “δήλωση” ήρθε σε ακατάλληλη στιγμή, μέχρις ότου η Ε.Ε. αναγκάστηκε να κάνει ένα βήμα πίσω και να δηλώσει ότι αυτή η πρόβλεψη αφορά μόνο την Ελλάδα και όχι άλλα κράτη με υψηλό δημόσιο χρέος. Πολύ αργά, δυστυχώς. Η αμφιβολία συνέχισε να διώχνει τους επενδυτές από την Ευρωζώνη.

.

.

7ο λάθος: κρίση κοινωνική-κρίση πολιτική- αμφιβολίες

.

Το ΔΝΤ λειτουργεί με παλιές μεθόδους που πηγάζουν από την “Συναίνεση της Ουάσιγκτον”. Η γρήγορη μείωση του χρέους, που επιβάλλει στις χώρες που δανείζονται, οδηγεί σε καταστροφική ύφεση, μειώνει το ΑΕΠ και αυξάνει σημαντικά την ανεργία, που με τη σειρά της προκαλεί κοινωνικές αναταραχές και αποσταθεροποιεί την πολιτική: την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το πολιτικό σύστημα γενικά, ακόμα και  την ίδια τη Δημοκρατία. Τα ίδια φαινόμενα παρουσιάζονται και στις χώρες-δανειστές.  Απέναντι στην ανάγκη διάσωσης του ενιαίου νομίσματος, εμφανίζονται όλο και περισσότεροι νοσταλγοί των παλαιών εθνικών νομισμάτων. Το φάντασμα της Βαϊμάρης πλανιέται πάνω από τις χώρες που υποφέρουν από τη μείωση του ΑΕΠ τους σχεδόν σαν να βγαίνουν από πόλεμο.

.

.

Συμπεράσματα:

.

Γιατί τόσα λάθη; Η απάντηση είναι απλή. Διότι αρνούμαστε να κοιτάξουμε κατάματα την πραγματικότητα: το θεμελιώδες λάθος της νομισματικής Ένωσης, η οποία έχει ανάγκη την οικονομική και πολιτική Ένωση. Χωρίς αυτές θα εξαφανιστεί.

.

Ο Αλεξάντερ Χάμιλτον θεωρείται “πατέρας” του φεντεραλισμού στις ΗΠΑ, γιατί έπεισε τους οπαδούς της ομοσπονδίας στη χώρα του να αναλάβουν υπό την προστασία τους  τις κατεστραμμένες Πολιτείες – υπό συγκεκριμένους όρους.

.

Με τις τελευταίες της αποφάσεις, η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνει επιτέλους την εντύπωση ότι διαθέτει στρατηγική, η οποία βήμα-βήμα διορθώνει τα αρχικά σφάλματα. Και όλοι μας ελπίζουμε ότι γρήγορα θα πάρει σάρκα και οστά μια Ευρωζώνη κυβερνήσιμη.

.

Στην αντίθετη περίπτωση, που όλοι μας φοβόμαστε, κινδυνεύει να βγει αληθινό ένα σενάριο καταστροφικό: εξαφάνιση του ευρώ, αλλά και της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οπότε ο οικονομικός και κοινωνικός πλούτος θα μετατοπιστεί προς τις ανερχόμενες χώρες (μια και η παγκοσμιοποίηση είναι σημαντική συνιστώσα της κρίσης). Και από την άλλη, το οικοδόμημα της Ενωμένης Ευρώπης, που είναι ουσιαστικά η ιστορική συνέχεια της εποχής του Διαφωτισμού, θα ξαναγυρίσει πίσω στους εθνικούς εγωισμούς και θα σημάνει το τέλος της αλληλεγγύης και της ειρήνης που χαρακτήρισαν αυτά τα 70 χρόνια ευρωπαϊκής οικοδόμησης. Ας δούμε με θετικό μάτι το μέλλον των παιδιών μας: χάρις στα λάθη που δεν πρέπει να επαναληφθούν και μέσα από τις κρίσεις, η Ευρώπη θα βαδίσει στο δρόμο της Ιστορίας.

.

Δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό VOX Οκτωβρίου

.

Μετάφραση: Μελίττα Γκουρτσογιάννη

.