Η έκβαση των πρόσφατων προεδρικών εκλογών στην Αυστρία αφήνει το δημοκρατικό κόσμο με μια πικρόγλυκη αίσθηση. Πρέπει κανείς να χαρεί που αποτράπηκε, έστω οριακά, η επικράτηση ενός ακροδεξιού υποψήφιου και δεν ήρθε –ακόμη- αυτή η απίστευτη ως πριν λίγα χρόνια εκλογική πρωτιά; Ή, αντίθετα, οι λόγοι της ανησυχίας και οι κακοί οιωνοί είναι περισσότεροι και μόνο από το γεγονός ότι ένας στους δύο πολίτες μιας πλούσιας και με σοσιαλδημοκρατική παράδοση χώρας στράφηκαν χωρίς τύψεις στην άκρα Δεξιά;

Και τα δύο ισχύουν. Η αποτροπή της νίκης της μισαλλοδοξίας δείχνει ότι τα δημοκρατικά αντανακλαστικά δεν έχουν ατονήσει πλήρως –μετά τον πρώτο γύρο σχεδόν όλοι θεωρούσαν βέβαια τη νίκη του ακροδεξιού υποψήφιου. Από την άλλη, η «ομαλοποίηση» της ακροδεξιάς είναι σχεδόν πλήρης και απειλεί πλέον ανοιχτά σε μια σειρά από ευρωπαϊκές χώρες –στην Αυστρία μάλιστα αυτή η ήττα θα μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω εκλογική ενδυνάμωση και πιθανή άλωση της Καγκελαρίας. Οι διαστάσεις του παιχνιδιού δεν είναι μόνο πολιτικές –το πόσο και γιατί κερδίζουν οι ιδέες της ακροδεξιάς- αλλά και ψυχικές –ως πού θα φτάσουν οι λαοί προκειμένου να εκφράσουν την αποστροφή τους προς την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων.

Ας σταθούμε προς το παρόν στα γεγονότα. Το πρώτο έχει σχέση με την υποχώρηση, σε όλες σχεδόν τις χώρες, των παραδοσιακών κομμάτων, εκείνων που έχουν ασκήσει όχι σποραδικά την εξουσία τα τελευταία χρόνια. Από το δεύτερο γύρο της αυστριακής εκλογής αποκλείστηκαν και ο σοσιαλδημοκράτης και ο χριστιανοδημοκράτης υποψήφιος –τα κόμματα των οποίων συνεχίζουν να κυβερνούν μαζί- και την τιμή της δημοκρατίας έσωσε ένας άλλος αντι-συστημικός υποψήφιος, προερχόμενος από τους πράσινους αλλά σε μεγάλο βαθμό μη κομματικός. Η ανατροπή αυτή είναι προφανές ότι ευνοεί ιδιαίτερα την από-δαιμονοποίηση της ακροδεξιάς, χωρίς να της αφαιρεί την οξύτητα των θέσεων και του λόγου της. Από κει και πέρα, οι χώρες, ιδίως οι γειτονικές, λειτουργούν σα συγκοινωνούντα δοχεία: έναν Όρμπαν ακολουθεί ένας Καζίνσκι κι ετοιμάζει έναν Στράχερ κι όλοι μαζί διευκολύνουν έναν Βίλντερς που ανοίγει το δρόμο για μια Λεπέν.

Το δεύτερο σημαντικό γεγονός αναδεικνύει την κεντρική θέση που έχει πάρει στην πολιτική σκηνή το ζήτημα της μετανάστευσης: ήταν με διαφορά το ζήτημα γύρω από το οποίο περισσότερο επικεντρώθηκε η εκλογική αναμέτρηση και η διαφοροποίηση υποψηφίων και κοινωνίας. Η στάση της ακροδεξιάς συνοψίζεται στο κλασικό «η Αυστρία στους Αυστριακούς», στο οποίο οι «προοδευτικές» δυνάμεις δεν αντιπαρέβαλαν το αίτημα των ανοικτών συνόρων ή της αλληλεγγύης αλλά της λελογισμένης και πανευρωπαϊκά συντονισμένης δράσης. Ο φόβος της πραγματικότητας αλλά και της εκλογικής καταστροφής καταργεί κι εδώ τις καθαρές γραμμές και την τιμή του ανθρωπισμού σώζει όχι η κομματική ιδεολογία αλλά η βιωμένη εμπειρία: όλες οι πόλεις, στις οποίες κατεξοχήν ζουν οι μετανάστες, ψήφισαν υπέρ του δημοκρατικού υποψήφιου, ενώ η ακροδεξιά επικράτησε εκεί που ο φόβος ήταν κυρίως στο μυαλό.

Το τρίτο κρίσιμο είναι ότι η κοινωνική προέλαση της ακροδεξιάς συναντά ως ύστατο και αξεπέραστο εμπόδιο ένα εκλογικό σύστημα δύο γύρων: ο ακροδεξιός υποψήφιος είχε μεγάλη διαφορά στον πρώτο γύρο αλλά έχασε στο δεύτερο, λόγω του αταβιστικού εναντίον του συνασπισμού όλων των δημοκρατικών δυνάμεων και πολιτών. Αυτός είναι ο μόνος λόγος που μας κάνει να ελπίζουμε ότι δεν θα μπορέσει να εκλεγεί Πρόεδρος της Γαλλίας η Λεπέν, αφού, κατά τα άλλα, η εκλογική και κοινωνική υπεροχή της έναντι όλων των αντιπάλων της είναι πια παγιωμένη. Πικρότατη ανακούφιση: η ευρωπαϊκή δημοκρατία αλλού κοντεύει κι αλλού έχει ήδη ηττηθεί από τις δυνάμεις του σκότους και τη «διασώζει» μόνο η μηχανική του εκλογικού συστήματος.

Το ότι ο νέος Αυστριακός Πρόεδρος εκλέχτηκε χάρις στις ψήφους των συμπολιτών του που ζουν εκτός Αυστρίας μιλά εύγλωττα για τη νέα κατάσταση πραγμάτων: η ζωή «μέσα» στις χώρες μας γίνεται για τόσο πολλούς τόσο αβίωτη, που είναι διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν όχι μόνο την ιδέα της δημοκρατίας αλλά και αρκετές δημοκρατικές κατακτήσεις. Όσοι βλέπουν τα πράγματα με μεγαλύτερη απόσταση –είτε ευρισκόμενοι κυριολεκτικά απέξω, είτε επειδή δεν κινδυνεύουν με ανέχεια ή περιθωριοποίηση- ανθίστανται ακόμη. Η ακροδεξιά ποντάρει σε μια κοινωνική και ψυχική μεταλλαγή της Ευρώπης, απέναντι στην οποία η Δημοκρατία δείχνει όχι μόνο τα όρια αλλά και την κόπωσή της. Το κάστρο είναι σαθρό και οι γενναίοι ιππότες ή κρύβονται ή γέρασαν ή δεν τολμούν να το υπερασπιστούν.